尊敬的 微信汇率:1円 ≈ 0.046239 元 支付宝汇率:1円 ≈ 0.04633元 [退出登录]
SlideShare a Scribd company logo
;Dkfbg, ;+sng / n]vg
Hof]ltnfn ag
/d]zs'df/ kf}8]n
k|sfzs
l;lj;
afnclwsf/ dxf;lGwsf] @% jif{
g]kfndf afnclwsf/
;Nnfx ;'emfj
ljdnf 1jfnL
zflGt clwsf/L
snf ;+of]hg
/d]z e08f/L
k|yd ;+:s/0fM @)&@	 k|sflzt ;+VofM !)))	 d"NoM ?=%))
ISBN: 978-9937-0-0351-3
k|sfzs tyf ;jf{lwsf/
;dfh;]jf tyf dfgjclwsf/df dlxnf / afnaflnsf -l;lj;_
kf]=a=g+=M @!$##, a'4gu/, sf7df8f},
kmf]g g+=M )! $&*$%$%, )! $&*)$$^,
ˆofS;M )!–$&*!#*^,
Od]n M info@cwish.org.np, j]j M www.cwish.org.np
k/fdz{ tyf ;Dkfbg
p4j /fh kf}8ofn
rlGb|sf vltj8f
k|sfz sf]O/fnf
cfj/0f ;+of]hg
s'df/ vgfn
Joj:yfkg ;xof]u
s[i0f ;'j]bL
;/f]h s];L
o'j/fh l3ld/]
k|df]b cfrfo{
w|'j nfld5fg]
k|sfzg ;xof]u
Interpedia, Finland
ljifo;"rL
ljifo;"rL n]vs÷;+sns k[i7
k|sfzsLo ljdnf 1jfnL i
e"ldsf Hof]ltnfn ag iii
g]kfndf afnclwsf/sf] @% jif{ / casf] af6f] p4j /fh kf}8]n vii
z'esfdgf ;Gb]z xiii
afnclwsf/sf] ljsf;qmd
g]kfndf afnclwsf/ dxf;lGwsf] @% jif{ M /fli6«o
sfo{zfnfsf] ;f/;+If]k
2
afnclwsf/ cleofgdf l;lj; zflGt clwsf/L 18
afnclwsf/ cleofgsf] ljsf;qmd /d]z s'df/ kf}8]n 25
g]kfndf afnclwsf/ cleofgM Oltxf;sf s]xL dxTjk"0f{
;Demgfx¿
uf}/L k|wfg 33
Gf]kfndf afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwsf @% jif{ / g]kfnL
sfg'gL
/fds[i0f sfkmn] 39
g]kfndf afnclwsf/ k|0ffnLsf] ljsf;M Ps ljj]rgf l8NnL u'/fufO{+ 50
g]kfnsf] afnclwsf/ cfGbf]ngdf ;~hfn lgdf{0fsf] cEof;
/ e"ldsf
s'df/ e§/fO{ 54
g]kfndf afnclwsf/ cleofgsf pknlAw / r'gf}tL tf/s lwtfn 64
g]kfndf ckfË afnaflnsfsf] clwsf/ Joj:yfkg /
cEof;sf] cj:yf
;"o{eQm k|hfklt 74
afnGofo -sfo{ljlw_ lgodfjnL @)^# k"j{sf] ;+lIfKt
Oltxf;
lzj kf}8]n 81
afnarfp
afnarfpsf] cj:yf, r'gf}tL / k|of;x¿ 8f= v]d sfsL{ 88
afnaflnsfdf :jf:Yo r]tgfsf] cfjZostf k|f=8f= x]dfË bLlIft 93
ljifo;"rL n]vs÷;+sns k[i7
afnljsf;
g]kfnsf] lzIff k|0ffnLM cj:yf / cfjZostf s[i0f k|;fb ;'j]bL 100
g]kfndf lzIffsf] ljsf; qmd -k|frLgsfnb]lv k|hftGqsf]
k|f/lDes sfn;Dd_
Hof]ltnfn ag 113
afnljsf;sf] nflu lzIffdf ul/g'kg]{ kl/jt{g Zofd >]i7 122
k|hftflGqssfn k"j{sf] g]kfndf afnaflnsfsf] cj:yf Hof]ltnfn ag 128
afnclwsf/sf nflu ;dGjofTds cleofgsf] cfjZostf g'k'/ e§frfo{ 141
afnaflnsfsf] Zff/Ll/s b08 ;hfolj?4sf] clwsf/ ;/f]h s]=;L= 147
afn;+/If0f
afn;+/If0fdf lqmofzLn x'Fbfsf s]xL cg'ej / ;f]rx¿ rlGb|sf vltj8f 154
kfl/jfl/s ;+/If0fljxLg afnaflnsfsf] ;jfn w|'j nfld5fg] 159
sfg'gL ;xfotf tyf kLl8t Gofo k4ltdf l;lj;sf] e"ldsf eujtL kf08] lztn 166
dw]zL afnaflnsfsf] clwsf/sf] cj:yf j[hdf]xh s'zjfxf 173
afnaflnsf a]rlavgsf] ljut / jt{dfg cj:yf 8f= dLgf kf}8]n 176
afn>dsf] sf/0f M lje]bsf/L ;fdflhs ;+/rgf 8f= ljho ;}+h' 183
;8safns M ;d:of / ;dfwfg zs'Gtnf ;'Aaf 188
;8sdf x}g ;x/df cfpF5g afnaflnsf Kf|Nxfb 9sfn 190
afnof}g b'Jo{jxf/sf] l:ylt / Gofodfly kx'Frsf] ;jfn o'j/fh l3ld/] 192
3/]n' >d ;Ddflgt x'g'kb{5 ;f]g' bg'jf/ 197
afn>lds /fVg]nfO{ sfg'gL sfjf{xLsf] Joj:yf x'g'k5{ uf]ljGb vgfn 203
yf¿ afnaflnsfdf afn>dsf] ljut / jt{dfg cj:yf czf]s yf¿ 207
afnclwsf/ / blnt afnaflnsfsf] cj:yf czf]s ljqmd h}? 215
g]kfn afn ;+u7g M ljutb]lv jt{dfg;Dd lr/~hLjL e08f/L /
afns[i0f 8+uf]n
224
cgfyx¿sf] klxnf] ;xf/f k/f]ksf/ cgfyfno 8f= 8Da/ axfb'/ g]kfnL 230
dw]zL afnaflnsfsf] cj:yf, ;d:of / r'gf}tL ljgf]b ljZjsdf{ 239
afnclwsf/;DaGwL g]kfnsf] /fli6«o k|ltj]bgx¿ / ;+o'Qm
/fi6«;+3Lo afnclwsf/ ;ldltsf] l;kmfl/;x¿
rlGb|sf vltj8f 248
ljifo;"rL n]vs÷;+sns k[i7
afn;xeflutf
afnclwsf/sf nflu afnlrqsnf df]xg bËfn 270
g]kfndf afn;xeflutf Kf|sfz sf]O/fnf 274
afnSnan] dnfO{ hfu?s o'jf agfPsf] 5 ltnf]Qd kf}8]n 280
nSsf hjfg afn;xeflutf ;+hf]u 7s'/L 284
afnclwsf/sf] k|jw{gdf afn–leQ]klqsf gLgf dxh{g 293
k|yf/k/Dk/f
s'df/L k|yf / o; k|yf leq afnclwsf/sf] ljj]rgf zfSo ;'/]g 302
b]psL k|yf / o; k|yf leq afnclwsf/sf] l:ylt afnf/fd e§/fO{ 314
em'df tyf nfdfk|yfleq afnaflnsfsf] cj:yf ;ld{nf u'?ª 323
wfld{s dfGotfdf afnaflnsf
j}lbs ;Eotfdf afnaflnsfsf] cj:yf Hof]ltnfn ag 332
a'4 wd{df afnaflnsfsf] g}lts cfr/0f tyf lzIff leIf'0fL 8f= cgf]hf 346
g]kfndf d'l:nd afnaflnsf tyf dlxnfx¿sf] cj:yf d':tfs cnL /fO{ 354
v|Lli6og dfGotfcg';f/ afnclwsf/ / cleefjssf] st{Jo Ef'jg b]jsf]6f 358
afn ;flxTo
afnaflnsfnfO{ cfb/ u/f}+ zfGtbfz dfgGw/ 366
afnclwsf/ / g]kfnL afn;flxTo Zff/bf /d0f g]kfn 373
afnaflnsfnfO{ st{Jok|lt klg hfu?s u/fpg' cfjZos cz]if dNn 381
afn ;~rf/sdL{ tyf ;flxTosf/ af;'b]j d'gfn;Fusf]
s'/fsfgL
c~hgf Gof}kfg] 386
n]vs kl/ro 392
k|sfzsLo
;dfh ;]jf tyf dfgjclwsf/df dlxnf / afnaflnsf -l;lj;_ ;g !((# b]lv
afnaflnsf tyf dlxnf clwsf/sf If]qdf sfo{/t /xFb} cfPsf] 5 . nueu @$ jif{sf]
of] cjlwleq o; ;+:yfn] afnaflnsf / dlxnf clwsf/;Fu ;DalGwt ljleGg k':ts tyf
k'l:tsfx¿ k|sfzg ul/;s]sf] 5, hf] clwsf+ztM r]tgf / hfu/0f clej[l4;Fu ;DalGwt
/x]sf 5g . l;lj; k|sfzgsf] oxL lg/Gt/tf leqsf] Pp6f ljlzi6 k|sfzg xf] g]kfndf
afnclwsf/  . :dfl/sfsf] ¿kdf k|sflzt of] s[ltnfO{ afnclwsf/ cleoGtfx¿sf]
k|]/0ffsf] pkh 7fGg ;lsG5 .
ut;fn !% b]lv !& cS6f]j/ @)!$ ;Dd o; ;+:yfn] cfof]hgf u/]sf] g]kfndf
afnclwsf/ dxf;lGwsf] @% jif{ ljifos sfo{zfnf uf]i7Lsf ;xefuL, ;xhstf{ /
cltlysf] x}l;otdf /xg'ePsf afnclwsf/ cleoGtfx¿n] bzf{pg'ePsf] cfjZostf /
lbg'ePsf] ;'emfj g} of] s[lt k|sfzgsf nflu cfwf/e"ld aGg k'Uof] .
uf]i7Laf6 cfPsf] ;'emfjnfO{ dggub{} o; ;+:yfn] :dfl/sf k|sfzgdf k|efjsf/L
Joj:yfkg ldnfpgfsf nflu afnclwsf/ lj1x¿sf] Pp6f sfo{bn u7g u¥of] .
pQm sfo{bnn] cfjZos ;|f]t Joj:yfkg, ;d]l6g'kg{] d'Vo ljifoj:t'x¿sf] lgwf{/0f,
;DalGwt ljifolj1 ;|f]tJolQmx¿sf] klxrfgsf ;fy} ;|f]tJolQm jf n]vsx¿af6 k|sfzg
;fdu|L ;+sng, n]vg, ;Dkfbgnufot sfdsf nflu cfjZos hgzlQmsf] Joj:yf ;d]t
ldnfof] . of] k|of; yflnPsf] nueu !$ dlxgfsf] cys k|of;kl5 dfq} :dfl/sfsf
¿kdf xfdLn] o; s[ltnfO{ k|sfzg ug{ ;kmn ePsf 5f}+ .
g]kfnn] afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw !(*( cg'df]bg u/]sf] @% jif{ k"/f ePsf] ;Gbe{
kf/]/ k|sflzt ul/Psf] o; :dfl/sfdf lat]sf] @% jif{leq g]kfndf afnclwsf/sf]
If]qdf x'Fb}cfPsf ultljlw, k|of; tyf ltgsf pknlAwx¿nfO{ ;d]6g] k|of; ul/Psf]
5 . ;fy} g]kfndf k|rlnt ljleGg wfld{s dfGotf, k|frLg / P]ltxfl;s Joj:yf Pj+
k|yf–k/Dk/fleq afnaflnsfsf] cj:yfsf sltko kIf klg o; leq ;d]l6Psf 5g .
afn;flxTosf] s]xL ljj]rgfTds kf6f]nfO{ klg o;n] 5'g EofPsf] 5 .
afnclwsf/sf If]qdf nfdf] ;dob]lv lqmofzLn cleoGtf, lj1, cg';GwfgsdL{ / ljlzi7
afn;flxTosf/x¿af6 k|fKt clwsf+ztM vf]hd"ns ljifox¿ ;d]l6Psf] of] :dfl/sf
afnclwsf/sf] If]qdf sfo{/t ;a} ;/f]sf/jfnf tyf cfd kf7sx¿sf nflu ;d]t
pkof]uL xf]nf eGg] ck]Iff /flvPsf] 5 .
k':tsn] of] cfsf/ u|x0f ug{;Sg'df afnclwsf/sf ljleGg ;jfndf lj1 dxfg'efjaf6
pknAw cg'ej tyf 1fg Pj+ o;sf lglDt ;fGble{s n]v /rgf pknAw u/fpg'x'g]
ljåfg n]vsx¿sf] dxTjk"0f{ of]ubfg /x]sf] 5 .
g]kfndf afnclwsf/ i
o; k':tssf lglDt cfˆgf uxgtd 1fg tyf n]v÷/rgfx¿ pknAw u/fP/ ;xof]u
k'¥ofpg'x'g] ;Dk"0f{ lj1 tyf n]vsx¿df xflb{s wGojfb 1fkg ub{5' . z'esfdgf
k7fP/ of] k':ts k|sfzgsf lglDt k|f]T;fxg lbg' x'g] dlxnf afnaflnsf tyf ;dfh
sNof0f dGqfno, lzIff dGqfno, :jf:Yo dGqfno, /fli6«o dfgj clwsf/ cfof]u tyf
s]Gb|Lo afn sNof0f ;ldltk|lt xflb{s cfef/ k|s6 ub{5' . k':ts k|sfzgsf nflu
;xof]u ug]{ ;fem]bf/ ;+:yf OG6/k]l8of lkmgNof8nfO{ wGojfb k|s6 ub{5' . o;sf] ;|f]t
Joj:yfkgnufot ¿k/]vf tof/ ug{nufot ;Dkfbgdf ;xof]u, ;Nnfx / k/fdz{ ;d]t
k|bfg ug'{x'g] sfo{bnsf ;b:ox¿df >L p4j /fh kf}8ofn, >L rlGb|sf vltj8f, >L
k|sfz sf]O/fnf, >L s'df/ e§/fO{, >L ldng/fh w/]n, >L slkn cof{n, >L afn s[i0f
d}gfnL, >L l8NnL u'/fufO{ tyf >L o'j/fh l3ld/]k|lt d xflb{s s[t1tf hfx]/ ub{5' .
o;} u/L k|sfzg ;fdu|L ;+sng, n]vg tyf ;Dkfbg sfo{df cgj/t nfUg' ePsf >L
Hof]ltnfn ag Pj+ >L /d]zs'df/ kf}8]nnfO{ ljz]if wGojfb 1fkg ub{5' . k':tssf]
;fh;Hhf tyf l8hfOgdf of]ubfg k'¥ofpg' x'g] /d]z e08f/L tyf cfj/0f ;+of]hg
ug{'x'g] >L s'df/ vgfn w]/} w]/} wGojfbsf kfq x'g'x'G5 .
ljdnf 1jfnL
cWoIf
l;lj;
g]kfndf afnclwsf/ii
e"ldsf
k|sfzgsf] k[i7e"ld
afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwn] @% jif{ k"/f u/]sf] pknIo kf/]/ l;lj;n] ut;fn
cfof]hgf u/]sf] lqlbj;Lo sfo{zfnf uf]i7Ldf k|ltj]bg n]vgsf] lhDd]jf/L ;lxt d}n]
klg ;xefuL x'g] cj;/ k|fKt u/]sf] lyPF . ;g @)!$ cS6f]j/ !% b]lv !& ;Dd
;~rflnt pQm uf]i7Lsf k|d'v ;xhstf{ >L p4j/fh kf}8ofnn] …uf]i7Ldf k|:t't
sfo{kqx¿ / 5nkmnaf6 cfPsf ljifoj:t'nfO{ ;d]6]/]/ :dfl/sf k|sflzt ug{' ;fGble{s
xf]nf lsÚ eGg] k|:tfj /fVg'eof] . of] k|:tfjk|lt ;xefuLx¿nufot uf]i7Ldf /xg'ePsf
cGo ;xhstf{x¿n] ;xdltdfq hgfpg'ePg, :dfl/sfnfO{ s:tf] agfpg' k5{ eGg]
af/]df yk ;'emfj klg lbg'eof] . uf]i7Laf6 cfPsf ;'emfjx¿df d'VotM afnclwsf/
dxf;lGwdf g]kfnn] cg'df]bg u/]otf afnclwsf/sf lglDt ;~rflnt x'Fb}cfPsf
ultljlw / cleofg;DaGwL ljifox¿nfO{ s]Gb| efudf /fv]/ j}lbs tyf k|frLgsfnb]lv
jt{dfgsfn;Dd afnaflnsfsf] cj:yf Pj+ clwsf/sf] ljsf;qmdnfO{ ;d]t :dfl/sfdf
;dfj]z ul/g'kg{] /x]sf] lyof] . o;/L afnclwsf/sf ;Gbe{df …pknlAw, l;sfO / casf]
af6f]Ú h:tf ;jfndf s]lGb|t /x]/ cfof]hgf ul/Psf] pQm sfo{zfnf uf]i7Laf6 cfPsf]
;'emfj g} o; g]kfndf afnclwsf/ k|sfzgsf] k|]/0ff / dfu{lgb{]zs cfwf/ aGg k'Uof] .
pQm uf]i7LkZrft of] k':ts k|sfzgsf] Joj:yfkg ldnfpg] p2]Zo /fvL l;lj;n] Pp6f
sfo{bn u7g u¥of] . sfo{bnsf ;b:o tyf l;lj;sf kbflwsf/Lx¿ aLr a;]sf] a}7sn]
k|sfzgsf] ;|f]t Joj:yfkgb]lv ljlw k|lqmof / k':tsdf ;d]l6g' kg{] ljifoj:t'sf af/]df
klg cfjZos sfo{of]hgf to u¥of] . sfo{bnn] to u/]sf] sfo{of]hgfx¿dWo] k|sfzg
;fdu|L ;+sng, ;Dkfbg tyf n]vg;d]tsf]] lhDd]jf/L dnfO{ lbOof] .
d]/f] lhDd]jf/L cGt/utsf sfdx¿ d'VotM rf/ k|s[ltsf lyP . h;df ;DalGwt ljifo
lj1nfO{ n]Vgsf nflu cg'/f]w ug{], sltko ljifo lj1;Fu jftf{nfk ug{] / ;f] jftf{nfO{
lnlka4 u/L ;Gbe{cg';f/ lkmr/ jf cGt/jftf{df 9fNg] tyf sltko ljifodf cfkm}Fn] klg
n]Vg] . o;/L ;+slnt / :jodlnlvt ;d]t u/L a9Ldf @)) k[i7;Ddsf] k':ts tof/
u/L afnclwsf/ dxf;lGwdf g]kfnn] cg'df]bg u/]sf] @% cf}+ jflif{sf]T;jsf] pknIo
cyf{t ;g @)!% ;]K6]Da/ !$ df ljdf]rg ug{]u/L k|sflzt ul/;Sg] eGg] /x]sf] lyof] .
t/ agfOPsf] of]hgf em}F sfdx¿ cufl8 a9g g;Sg' / k|sfzg ;fdu|L ;+sng /
n]vgn] of]hgfeGbf s]xL a[xt ¿k lnFb} hfg'n] lgwf{l/t ;do leq k|sfzg ug{ ;lsg]
;Defjgf sd xF'b} uof] .
o;}aLr ;Dkfbgnufot :dfl/sf k|sfzg;DaGwL sfo{x¿nfO{ ;xof]u k'¥ofpg l;lj;sf
lzIff ;+of]hs >L /d]z s'df/ kf}8]n o; cleofgdf ;fd]n x'g'eof] . jxfF;d]t ;fd]n
g]kfndf afnclwsf/ iii
e};s]kl5 ;+slnt k|sfzg ;fdu|Lsf] ;Dkfbg sfo{ ;xh aGg k'Uof] / n]v /rgfx¿sf]
;+sngn] klg yk ult lnFb}uof] . k|sfzg ul/g] ;fdu|Lx¿ a9]kl5 ;do klg a9g
hfg' c:jefljs lyPg, To;}n] klxn] ;f]lrPsf] ;doeGbf # dlxgf kl5 dfq o;sf]
k|sfzg ;Dej x'g;Sof] .
o;sf] ;fGble{stf
g]kfnn] afnclwsf/ dxf;lGwnfO{ cg'df]bg ug{'eGbf klxn]b]lv g} ;/sf/L lgsfo /
s]xL u}/;/sf/L ;+:yfx¿af6 afnclwsf/sf nflu sltko k|of;x¿ gul/Psf xf]Ogg .
t/ o:tf k|of;x¿n] s]xL ;'wf/fTds sfdx¿ ug{ ;s]tfklg afnclwsf/ k|Tofe"ltsf
cleofgx¿ k|efjsf/L ¿kdf ljsf; x'g ;s]sf lyPgg . o; k5fl8 g]kfndf
nf]stflGqs Joj:yfsf] cefj /xg' klg Pp6f k|d'v sf/0f /x]sf] cg'dfg ug{ ;lsG5 .
;+o'Qm /fi6«;+3n] ;g !(*( sf] gf]e]Da/ @) df afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw kfl/t
u/]sf]] $ dlxgf glaTb} g]kfndf k|hftGqsf] k'g:yf{kgf ePsf] lyof] . nf]stflGqs Joj:yf
sfod ePkl5 u'lD;P/ /x]sf dfgjclwsf/;DaGwL ultljlwx¿n] ultzLn x'g] cj;/
k|fKt u/] . o;}qmddf afnclwsf/ cleofg klg df}nfpg k'Uof] . dxf;lGw kfl/t ePkl5
g]kfndf afnclwsf/sf If]qdf lqmofzLn cleoGtf tyf afnclwsf/;Da4 ;+3;+:yfx¿n]
lg/Gt/ k}/jL ub{}cfPsf 5g . cf}krfl/s lsl;daf6 g]kfndf afnclwsf/ cfGbf]ng
tyf cleofgx¿ ;3g ¿kdf km}ng ;s]sf] 5 . afnclwsf/sf lglDt lqmofzLn ;+o'Qm
/fi6«;+3Lo lgsfox¿ tyf cGt/f{li6«o / /fli6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] lqmofzLntf
a9]sf] 5 . s]Gb|b]lv lhNnf tx;Dd afnsNof0f ;ldltx¿ :yfkgf ul/Psf 5g .
afnclwsf/sf] k|jw{g / ;+jw{gsf lgldQ ;/sf/n] :yfgLo lgsfox¿dfkm{t klg
ljleGg ultljlwx¿ ;~rfng ub{}cfPsf] 5 . afnclwsf/sf] ;d'lrt k|Tofe"lttkm{ nlIft
u/]/ /fHosf tkm{af6 P]g / lgodfjnLx¿ hf/L xF'b}cfPsf 5g / dlxnf, afnaflnsf
tyf ;dfhsNof0f dGqfno g} :yfkgf u/L sfo{ cufl8 a9fOPsf] 5 .
o;k|sf/ afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwdf cg'df]bg ePotf lat]sf @% jif{leq x'Fb}cfPsf
k|of;x¿sf] n]vfhf]vf ubf{ afnclwsf/sf] cj:yfdf lgs} g} ;'wf/ cfPsf] cg'ej ug{
;lsG5 . @% jif{ cyf{t ;g !((! eGbf klxn] #! k|ltzt dfq ;If/tf b/ ePsf]df
;g @)!! ;Dd cfOk'Ubf ^^ k|ltzt k'u]sf] b]lvG5 . ;g !((! eGbf klxn] @^
nfveGbf a9L afnaflnsf >ldssf ¿kdf sfo{ ug{ afWo lyP eg] clxn] Tof] ;+Vof
36]/ !^ nfvdf em/]sf] kfOG5 . To;}u/L afnd[To'b/df klg pNn]Vo sdL cfPsf] 5 .
Tolta]nf % jif{d'lgsf afnaflnsfsf] afnd[To'b/ -!))) hgf hLljt hGddf_ &( lyof]
eg] clxn] Tof] 36]/ $^ df cfOk'u]sf] 5 . Tof] ;do;Dd afnljjfx afSn} ePsf] kfOGYof]
t/ clxn] …slnnf] pd]/df ljjfx ug{' dfgl;s tyf zf/Ll/s ljsf;sflglDt 3fts xf]Ú
eGg] af/]df pNn]Vo ¿kdf ;r]tgtf a9]sf] kfOG5 . lxhf]sf lbgdf afnclwsf/sf
af/]df yfxf kfpg] afnaflnsf lj/n} dfq e]l6Gy] eg] clxn] o;af/]df ;r]t ag]sf
afnaflnsf afSn} kfpg ;lsG5 . b]zJofkL ¿kdf afnSnax¿ :yfkgf ePsf 5g
g]kfndf afnclwsf/iv
/ ljBfno k9g] clwsf+z afnaflnsf o:tf Snax¿df ;+ul7t /x]sf 5g . lgw{Ss
af]Ng / cfˆgf s'/fx¿ v'n:t /fVg;Sg] afnaflnsfsf] ;+Vof lgs} a9]sf] 5 . a];xf/f
eP/ / larNnLdf k/]/ ;s;k"0f{ lhGbuL afFRg'kg{] cj:yfsf afnaflnsf klg lxhf]sf]
cg'kftdf lgs} sd b]lvG5g . pNn]lvt o:tf kIfx¿nfO{ afnclwsf/ dxf;lGwsf] @%
jif{] cjlwleq x'g;s]sf] dxTjk"0f{ pknlAw dfGg ;lsG5 .
afnclwsf/sf sf]0faf6 x]bf{ b]Vg ;lsg] of] pHofnf] kf6f] g} xf] . t/ g]kfnL ;dfhsf]
l;Ëf] lrqnfO{ ulx/f];Fu lgofNbf o:tf] pHofnf] kf6f] leq cFWof/f] kf6f] klg ;3g ¿kdf
g} ljBdfg /x]sf] kfpg ;lsG5 .
g]kfndf /fhgLlts kl/jt{gn] lgs} pRrtf k|fKt ul/;s]sf] eP klg cfly{s, ;fdflhs
/ ;fF:s[lts cj:yf eg] ck]lIft ¿kdf ljsf; / kl/jt{g x'g ;s]sf] 5}g . cfly{s
/ ;fdflhs c;dfgtfsf] vf8n ljuteGbf clxn] emg a9L ulx/f] aGb}uPsf] cfef;
kfOG5 . o;sf] k|ltljDa lzIffsf] If]qdf :ki6 emNs]sf] 5 . lzIffdf lghLs/0f ePkl5
clwsf+z ;/sf/L ljBfnosf] u'0f:t/df x|f; cfPsf] 5 eg] tx–txsf lghL ljBfno
lgs} km:6fpg k'u]sf 5g . cfly{s ¿kdf ;DkGg kl/jf/x¿n] cfˆgf afnaflnsfnfO{
dx+uf lghL ljBfnox¿df k9fP/ u'0f:t/Lo lzIff lbnfpg ;s]sf 5g . ljkGg
kl/jf/sf afnaflnsf ;/sf/L ljBfnox¿df egf{ x'G5g . klxnf] s'/f t k9fO u'0f:t/Lo
gePsfn] pgLx¿sf] z}lIfs:t/ ;an aGg ;Sb}g . bf];|f] s'/f cfly{s ljkGgtfs} sf/0f
sltko afnaflnsf $÷% sIff k9bfk9b} ljBfno 5f8g afWo eO/x]sf 5g . o:tf
afnaflnsf cGttM sd kfl/>ldsdf >d ug{ ljj; aGb5g . k|foM ljkGg kl/jf/s}
afnaflnsfnfO{ dfgj t:s/x¿n] ljleGg k|nf]egdf kf/]/ nnfO{kmsfO{ ljb]z nuL lgs[i6
/ hf]lvd k|sf/sf >ddf nufpF5g . cem aflnsfx¿nfO{ t of}g ahf/df g} klg
k'¥ofpF5g . afnt:s/Lsf] of] wGbfdf klg ck]lIft lx;fan] lgoGq0f x'g;s]sf] kfOb}g .
Psflt/ b]zleq pBf]u Joj;fox¿ km:6fpg g;s]sfn] a]/f]huf/Lsf] ;d:of lbgfg'lbg
rs{bf] cj:yfdf /x]sf] 5 / o;n] lgDg cfo;|f]t x'g] kl/jf/df cfwf/e"t cfjZostf
kl/k"lt{sf nflu klg sl7g x'g] l:ylt ;[hgf ul/lbPsf] 5 . csf{]lt/ pkef]QmfjfbL
;+:s[ltsf] ljsf;n] o'jf lkF9Ldf cfwf/e"t cfjZostfeGbf a9L dxTjsf+Iffsf] ljsf;
u/fOlbPsf] 5 . o;af6 sltko o'jfo'jtL / lszf]/lszf]/L k|efljt aGg k'u]sf 5g .
oL b'j} sf/0fn] ubf{ ;dfhdf sltko lszf]/lszf]/Lx¿;d]t cj}w lqmofsnfkdf ;+nUg
x'g k'u]sf 5g / sltko t b'Jo{;gL ;d]t aGg k'u]sf 5g .
o:tf sltko k'/fg} ;d:ofsf] lg/Gt/tf / sltko ylkg k'u]sf ;d:ofn] ubf{
afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwn] @% jif{ l5rf]nL;s]tfklg g]kfndf afnclwsf/af6
jl~rt afnaflnsf kof{Kt} /x]sf 5g . @)&@ ;fn j}zfvdf cfPsf] ljgfzsf/L
e"sDksf sf/0f afnclwsf/ xggsf] cj:yf cem} j[l4 x'g k'u]sf] 5 . o;k|sf/
eO/x]sf] afnclwsf/ xggsf ;du| cj:yfsf] lrq eg] cfpg ;s]sf] kfOFb}g, h;sf
af/]df cWoog cg';Gwfg lgtfGt cfjZos b]lvPsf] 5 .
g]kfndf afnclwsf/ v
g]kfn ljleGg hflt, efiff / ;+:s[lt ePsf] ldl>t ;dfh xf] . of] ;fdflhs ljljwtf
leq ljljw lsl;dsf ;+:sf/ / k|yf k/Dk/fx¿ rNb}cfPsf 5g . oLdWo] sltko
afnaflnsf;Fu ;DalGwt /x]sf 5g . afnclwsf/sf sf]0faf6 logsf ;sf/fTds /
gsf/fTds kIfx¿nfO{ s]nfP/ gsf/fTdsnfO{ x6fpFb} hfg] / ;sf/fTdsnfO{ kl/dfh{g
;lxt ;+/If0f ug{'kg{] cfjZostf b]lvG5 .
x/]s b]zsf] dfgj ;dfh cf–cfˆg} vfn] P]ltxfl;s k[i7e"ld, bfz{lgs cfwf/, wfld{s
jf ;fF:s[lts dfGotfdf cfwfl/t /x]/ ljsf; xF'b} cfPsf 5g . ljljwtfo'Qm xfd|f] ;dfh
klg o:tf k[i7e"ld, cfwf/ / dfGotfx¿df cfwfl/t /x]/ g} ljsf; xF'b}cfPsf] xf] . o:tf
dfGotfx¿ leq afnaflnsfsf] cj:yfdf cfwfl/t eP/ pgLx¿sf] ljsf;sf z[ªvnfnfO{
s]nfpg] xf] eg] cg]sf}F /f]rs kIfx¿ kfpg ;lsG5 . h;leq sltko plrt, cfjZos
/ cg's/0fLo kIfx¿ e]l6g] 5g eg] sltko ;'wf/ / lgif]w g} ug{'kg{] klg e]l6g] 5g .
lognfO{ klg ljj]rgfTds lx;fan] kf7ssf ;fd' k:sFbf cjZo g} pkof]uL x'g]5g .
xfd|f] b]zsf] lxdfn, kxf8 / t/fO{df ljleGg vfn] ;fdflhs ;d"xx¿ 5l/P/ /x]sf 5g .
ljifdtf / ljljwtf sfod /x]sf] xfd|f oL ;a}vfn] ;dfhsf afnaflnsfsf] cj:yf klg
ljljwftfo'Qm g} /x]sf] 5 . t/ oL ;dfhsf afnaflnsfsf] cj:yfnfO{ ;'Idtd ¿kn]
vf]tNg cem} klg ;lsPsf] 5}g . o;nfO{ vf]tn]/ j:t'tYo hfx]/ ug{ klg plQs}
cfjZostf 5 .
g]kfndf afnclwsf/sf oL ofjt ;jfnx¿nfO{ 5n{+Uofpg] / afnclwsf/ axfnLsf nflu
cem} :ki6 af6f] b]vfpg d2t ug{] p2]Zo /fv]/ l;lj;n] of] g]kfndf afnclwsf/
ljifos k':ts k|sfzg u/]sf] xf] . ;fwg, ;|f]t / ;dosf] ;Lldttfsf sf/0f
afnclwsf/sf sltko ;jfnnfO{ o;n] cem} ;d]6g g;s]sf] sdL kIfnfO{ xfdLn] klg
cg'ej gu/]sf] xf]Og . tyflk o; k':tsn] h] hlt kf7o ;fdu|L kl:sg ;s]sf] 5,
o;af6 afnclwsf/sf ljleGg If]qdf lqmofzLn cleoGtfx¿sf ;fy} cGo cfd kf7sx¿
klg Psxb;Dd nfeflGjt x'g;Sg'xf]nf eGg]] ck]Iff /flvPsf] 5 . o;leq ;d]l6Psf
n]v /rgfx¿ slQsf] ;fGble{s / pkof]uL 5g, Tof] v'6ofpg] sfd eg] kf7s
dxfg'efjx¿s} xf]  .
Hof]ltnfn ag
;Dkfbs, ;+sns / n]vs
g]kfndf afnclwsf/vi
g]kfndf afnclwsf/sf] @% jif{ / casf] af6f]
p4a /fh kf}8ofn
xfd|f] b]zdf k/fk"j{sfnb]lv g} ljsf; xF'b}cfPsf ;fdflhs / ;f+:s[lts dfGotfx¿leq
afnclwsf/sf sltko kIfx¿ ;d]l6Psf 5g . ltgnfO{ xfd|f] ;dfhn] s'g} g s'g} ¿kdf
;Ddfg ub{} cfPsf] klg gkfOg] xf]Og . g]kfnn] ;+o'Qm /fi6« ;+3sf] afnclwsf/;DaGwL
dxf;lGwnfO{ cg'df]bg u/]kl5 of] k||of; cem ;'b[9 / lbuf] aGb}cfPsf] 5 . o;sf nflu
afnclwsf/sf If]qdf sfo{/t u}x|;/sf/L ;+:yfx¿n] lgjf{x u/]sf] e"ldsfnfO{ gsfg{
;lsb}g .
afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw cg'df]bg u/]kl5 g]kfnn] afnclwsf/sf d'Vo rf/ ;d"x
-afnarfj6, afnljsf;, afn;+/If0f tyf afn;xeflutf_ df pNn]vgLo k|ult u/]sf]
5 . afnarfj6df afnd[To'b/ 36fpg / vf]k sfo{qmdnfO{ b'u{d tyf ljs6 7fpFx¿df
;d]t la:tf/ ug{ ;kmn ePsf] 5 . afns'kf]if0fsf] cj:yfdf ;'wf/ u/L kf]if0fsf]
l:yltnfO{ lgoGq0fdf /fVg;Sg' klg ;kmntf s} kl/rfos xf] . afnljsf;sf ;jfndf
afnaflnsfnfO{ lzIffsf] kx'Frdf Nofpg / v'begf{ b/ -(&=# k|ltzt_ a9fO{ aLrd}
ljBfno 5f8g] k|j[lQdf sdL Nofpg ;Sg' ;sf/fTds kxn g} xf] . afnaflnsfsf]
dgf]/~hgsf] clwsf/ ;'lglZrt ug{ ljBfnodf cltl/Qm lqmofsnfksf sfo{qmd ug{'sf
;fy} afnSna u7g u/L v]ns'bsf ;fdu|Lx¿ pknAw u/fpg] lqmofsnfksf] yfngL ug{'
/ afnaflnsfsf] af}l4s ljsf; ug{ ljBfnodf k':tsfnosf] Joj:yf ;d]t ug{'nfO{
klg ;/fxgLo sbd dfGg} k5{ .
afn;xeflutfsf] clwsf/ k|j{wg ug{ sltko gLltut lg0f{ox¿ eO{ afnd}qL :yfgLo
zf;gsf] cjwf/0ff tyf lgb]{lzsf @)!) klg sfof{Gjogdf cfO;s]sf] 5 . afnSnasf]
d"NofÍg u/L o;nfO{{ cem ;b[9 tyf of]Uo agfpg s]xL /0fgLltx¿ klg cjnDag
ePsf] 5 . afnaflnsfsf] ;xeflutf a9fpg afnd}qL :yfgLo zf;gsf] cjwf/0ffdf
b'O{ afnaflnsfdWo] Ps aflnsfnfO{ clgjfo{ ;xefuL u/fpg] kl/kf6L a;flnPsf]
5 . o;af6 afnssf] dfq x}g aflnsfsf] ;dfg ;xeflutfnfO{ ;d]t k|f]T;flxt u/]sf]
b]lvG5 .
o;} kl/k|]Ifdf g]kfnn] afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw cg'df]bg u/]sf] @% jif{ k'u]sf]
pknIo kf/]/ k|sflzt ul/Psf] of] :dfl/sfn] oL ;a} k|ult tyf r'gf}tLnfO{ s]nfPsf]
5 . j}lbssfnb]lv jt{dfgsfn;Dd afnaflnsfsf] cj:yfsf] lrq0f ug{', afnaflnsf
;DalGwt eP/ g]kfndf k|rlnt x'Fb}cfPsf k|yf k/Dk/fnfO{ s]nfpg', ljleGg wfld{s
dtx¿ leq afnaflnsfk|ltsf] cjwf/0ffnfO{ Psxb;Dd vf]tNg'nufotsf ljifox¿
;d]6g'nfO{ klg o; :dfl/sfsf] ;an kIf dfGg ;lsG5 . g]kfndf afnclwsf/nufot
afnaflnsfsf ;du| kIfx¿ ;d]6g] u/L :dfl/sfsf ¿kdf k|sflzt of] k':tsnfO{
d}n] Pp6f ;sf/fTds yfngL 7fg]sf] 5' . ;fy} afnaflnsfsf] clwsf/nufot ;du|
g]kfndf afnclwsf/ vii
cj:yfnfO{ ;d]6g] o:tf uxgtd k|sfzgx¿ cem} a9L Jojl:yt / kl/dfh{g ;lxt
k|sflzt xF'b} hfpg eGg] sfdgf klg ub{5' .
o; :dfl/sfdf k|sflzt ljleGg n]v tyf /rgfnfO{ cWoog÷ljZn]if0f u/L ca cufl8
ug{' kg]{ sfd tyf d'2fx¿sf] klxrfg ;lxt s]xL ;'emfjx¿ ;d]t /fVg' ;fGble{s
b]lvPsfn] æcasf] af6f]Æ sf] ¿kdf of] cfn]v k|:t't ul/Psf] xf] . o;n]] afnclwsf/sf
pNn]lvt rf/} ;d"xnfO{ cem ;b[9 tyf ;an agfpg ;xof]u ug{]5 eGg] ck]Iff klg
/flvPsf] 5 . cfpg] lbgx¿df afnclwsf/sf ;a} s'/fnfO{ Pp6f lglZrt dfkb08sf]
¿kdf cufl8 a9fpg] sfo{sf nflu o;/L g} ;a}sf] of]ubfg k|fKt e}/xg] 5 . h;af6
clxn] yflnPsf] of] ;fgf] k|of; lg/Gt/ cufl8 a9b} hfg] s'/fdf klg xfdL ;a}
afnclwsf/sdL{x¿ ljZj:t 5f}F .
afnarfj6
afnclwsf/sf] Pp6f dxTjk"0f{ kf6f] afnarfj6sf ;DaGwdf ljut jif{x¿df w]/} sfd
ePsf 5g / o; cleofgaf6 afnd[To'b/df sdL gcfPsf] klg xf]Og . t/ cem} klg
kf]if0f tyf vfB ;'/Iffdf eg] ck]lIft Joj:yfkg x'g;s]sf] 5}g . o;sf nflu cem}
w]/} ug{ afFsL g} 5 .
ue{b]lv g} afnaflnsfnfO{ afFRg kfpg] clwsf/sf] k|Tofe"lt u/fpg' /fHosf] st{Jo xf] .
t/ o;sf nflu cem} klg ;d'lrt Joj:yf x'g ;s]sf] 5}g . To;}n] g]kfnsf] kl/k]|Ifdf
afnarfj6sf] clwsf/ k|Tofe"lt ug{ cfufdL lbgx¿df lgDg af6f] klxNofpg' h?/L
b]lvG5 .
•	 afnarfj6sf] d'Vo r'gf}tL g} /f]ulj?Wbsf] vf]k nufpg' xf] / o; sfo{qmdnfO{ b"/
b/fhdf k'¥ofpg h?/L 5 . xfnsf] (& k|ltzt se/]hnfO{ a9fO{ !)) k|ltzt
k'¥ofpg' g} afnarfj6sf] d'Vo d'2f xf] .
•	 vfB ;'/Iffsf] cfwf/df kf]if0f tyf ;+efljt afn/f]usf] /f]syfdsf sfo{qmdnfO{
cfufdL lbgsf nflu cem Jofks agfpg /0fgLlt to ul/g' cfjZos 5 .
•	 afnaflnsfsf nflu afnc:ktfn l;ldt 5g / To:tf c:ktfnx¿sf] :yfkgfnfO{
qmlds ¿kdf a9fpb} nfg' kb{5 / slDtdf Ps If]q jf Ps k|b]zdf Ps afnc:ktfnsf]
:yfkgf x'g'kb{5 . cfufdL lbgdf afnaflnsfsf] pkrf/ lgMz'Ns ug]{ gLlt canDag
ug{' / afnaflnsfsf] csfn d[To'nfO{ /f]syfd ug{' lgtfGt cfjZos b]lvG5 .
•	 afnaflnsfdf x'g] d'Vo /f]ux¿ h:t} emf8fkvfnf Go"df]lgof, bfb'/f, cf}nf], s'kf]if0f,
PrcfOeL, l6=aL cflbsf] /f]syfd / /f]u nfluxfn] To;lj?4sf cf}}ifwLx¿sf] lgMz'Ns
ljt/0f ug]{ gLlt lng' lgtfGt cfjZos b]lvG5 .
•	 u|fdL0f :t/df :jf:Yo ;]jf ;xh u/fpg' kg{], lbOg] ;]jfx¿sf] u'0f:t/ / pknAwtf
;'b[9 ug{ r'gf}tLsf] ;fdgf ug{' kg{] / To;;DaGwL gLlt cjnDag ub{} ;]jf k'¥ofpg'
klg plQs} cfjZos 5 .
g]kfndf afnclwsf/viii
•	 afn:jf:Yodf sfo{ ug]{ >dansf] Ifdtf clej[l4 ug{'kg{], afn:jf:Yo ;DaGwdf
lg/Gt/ cg';Gwfg ug'{sf;fy} afn:jf:Yodf ;/f]sf/ /fVg] ;a} lgsfox¿ aLr
;dGjo / ;xof]usf nflu ;+oGqsf] ljsf; ug{'kg{] ;jfnnfO{ klg k|fyldstf lbg'kg{]
b]lvG5 .
afnljsf;
afnljsf;sf] kIfdf g]kfnn] ut @% jif{df nfd} km8sf] df/]sf]] b]lvG5 . o;sf]] d'Vo
cfwf/ g} lzIff tyf dgf]/~hg xf] . ;++o'Qm /fi6« ;+3Lo afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw
cg'df]bg ug{' cl3 klg g]kfnn] afnaflnsfnfO{ dgf]/~hg / cltl/Qm lqmofsnfkdf w]/}
cj;/x¿ pknAw u/fpFb} cfPsf] lyof] . dxf;lGw cg'df]bg u/] kl5 afnaflnsfnfO{
lzIffsf] kx'Frdf s]xL ;'netf k'¥ofP klg clgjfo{ tyf lgMz'Ns lzIffsf] Joj:yf eg]
ug{ ;s]sf] 5}g . ljBfnodf v'b egf{ b/ (&=$ k|ltzt k'¥ofP klg egf{ ePsf
afnaflnsfnfO{ ljBfnodf l6sfpg tyf ltgsf] sIff k"0f{ u/fpg] ;jfndf cem} w]/} sfo{
ug'{ kg]{ b]lvG5 . dfly cf}+NofOPsf ;d:ofx¿nfO{ ;dfwfg ug{ lgDg a'Fbfx¿df cfwfl/t
eO{ sfo{ ug{' g} afnljsf;df casf] af6f] x'g] b]lvG5 .
•	 clxn]sf] ljBdfg kl/l:yltdf ;fdflhs tyf cfly{s l:ylt sdhf]/ ePsf sltko
3/kl/jf/sf afnaflnsfn] cfwf/e"t lzIff k|flKtsf] cj;/ ;d]t kfpg ;s]sf
5}gg . clgjfo{ tyf lgMz'Ns lzIffsf] Joj:yf gxF'bf;Dd To:tf tKsf tyf ju{sf
afnaflnsf ljBfno k9g kfpg] clwsf/af6 jl~rt eO{ g} /xg] 5g . To;}n]]
tTsfn cfwf/e"t lzIff clgjfo{ tyf lgMz'Ns ug]{ /0fgLltsf] sfof{Gjog ug{' kg]{
cfjZostf b]lvG5 .
•	 sltko cleefjsn] lzIffsf] dxTjnfO{ sd a'em]sf sf/0f klg afnaflnsfsf] k9g
kfpg] clwsf/ s'l07t aGg k'u]sf] 5 . o; kl/k]Iodf cleefjsnfO{ cfˆgf
afnaflnsf k|ltsf] bfloTj cg'ej u/fpg Jofks ¿kdf r]tgf clej[l4 tyf
hfu/0f cleofg ;~rfng ul/g' k5{ .
•	 afnljsf;df k"j{ k|fylds lzIffsf] dxTj 7"nf] /x]sf]n] k"j{ k|fylds lzIffnfO{
k|f]T;flxt ug{ ;a} ;fd'bflos ljBfnodf k"j{ k|fylds lzIffsf ;du| ;'ljwf pknAw
u/fpFb} hfg' k5{ .
•	 afnaflnsfsf] ljsf;sf] clwsf/ k|Tofe"lt u/fpg u|fdL0f tyf zx/L If]qx¿df
afnpBfgx¿sf] lgdf{0f / Joj:yfkg ug'{kb{5 . o;sf] ;fy;fy} dgf]/~hgsf nflu
afnSna kl/rfng u/L v]ns'b / c¿ dgf]/~hgsf ;fdu|Lx¿sf] ljt/0f tyf
Joj:yfkg ul/g' k5{ .
•	 lxdfnL tyf kxf8L If]qdf ljBfnosf] b"/L Psflt/ ufpF a:tLaf6 6f9f x'g] / csf{]lt/
ef}uf]lns ljs6tf -psfnf],cf]/fnf] / le/fnf]_ n] ubf{ afnaflnsfnfO{ ljBfno k'Ug
lgs} sl7g x'G5 . o;} sf/0fn] klg afnaflnsf ljBfno hfg dfGb}gg jf ljBfno
g]kfndf afnclwsf/ ix
5f85g . To;}n] :yfgLo afnaflnsfnfO{ cg's"n / ;xh x'g]u/L ljBfnosf]
:yfkgf tyf Joj:yfkg ldnfOg' k5{ .
•	 lzIffsf] u'0f:t/ ;dfg agfpg lzIfsnfO{ kf7oqmdcg'¿k cWofkg ug{ nufO{
l;sfO To;cg'¿k eP gePsf] cg'udg ul/g' k5{{ . ;fy} l;sfOsf gofF gofF
ljlwx¿sf] cjnDag klg ub}{ hfg' k5{ .
•	 :yfgLo lgsfonfO{ afnd}qL :yfgLo zf;gsf] cjwf/0ffg'¿k afnljsf;df clgjfo{
;+nUg x'g] jftfj/0fsf] ljsf; ug]{ / afnljsf;df oyf]lrt nufgL gug]{ :yfgLo
lgsfonfO{ sf/afxL ug]{{ kl/kf6Lsf] yfngL ul/g' k5{{ .
•	 Psflt/ ;fd'bflos ljBfnox¿ kof{Kt ah]6sf cefjdf /fd|/L ;~rfng x'g
;ls/x]sf 5}gg eg] csf]{ tkm{ ;fd'bflos ljBfnonfO{ ;d'bfodf x:tfGt/0f
ug]{ kl/kf6L rNb}cfPsf] 5 . o;nfO{ lg?T;flxt ub}{ k|b]z jf s]Gb|n] ;fd'bflos
ljBfnonfO{ kof{Kt ah]6 ljlgof]hg ub}{ hfg'k5{ .
•	 afnaflnsfnfO{ 3/, ljBfno tyf sfo{:yndf zf/Ll/s tyf dfgl;s ;hfo lbg]
Jojxf/ cem} klg kfOG5 . o:tf] Jojxf/nfO{ lg?T;flxt ul/g' k5{ .
•	 afnd}qL ljBfnosf] cjwf/0ffnfO{ sfof{Gjog ug{ k"jf{wf/sf] Joj:yf ul/g' k5{ .
afn;+/If0f
afnclwsf/sf ;a} ;d"xdWo] afn;+/If0fsf] k|Tofe"lt u/fpg' s'g} klg /fHosf nflu
;xh sfd xf]Og . g]kfnsf] xsdf t of] emg ufx|f] x'g] g} eof] . To;} sf/0f xfdLn]
afnclwsf/sf nflu k|ToIf cleofgx¿ ;~rfng ug{ yfn]sf] @% jif{ sl6;s]sf] eP
klg afn;+/If0fnfO{ ;'b[9 / ;zQm agfpg ;s]sf 5}gf}+ . s]xL k|of;x¿ gePsf xf]Ogg,
t/ ltgsf] lg/Gt/tf / ;anLs/0f x'g ;s]sf] 5}g . afn;+/If0f ;ldltx¿sf] u7g
eP klg ltgsf] Ifdtf clej[l4 tyf ;+:yfut ug{ cem w]/} afFsL 5 . em08} em08} s'n
hg;+Vofsf] $$ k|ltzt afnaflnsf ePsf] b]zdf ;zQm afn;+/If0f k|0ffnLsf] cefjn]
pgLx¿sf] ;]jf :ofxf/ tyf j}slNks :ofxf/sf] oyf]lrt Joj:yf ug{ ;ls/flvPsf]
5}}g . afn;+/If0fsf] cjwf/0ff g]kfnL ;dfhdf k/fk"j{sfnb]lv g} /xb} cfPsf] 5 . To}
klg afn;+/If0f k|0ffnLsf] ;+/rgf tyf Joj:yf ug{ xfdL kl5 k/]sf 5f+} / afn;+/If0f
k|0ffnLsf] cefjdf sltko afnaflnsf Hff]lvdo'Qm hLjg latfpg afWo 5g .
ljBdfg of] cj:yfdf ;'wf/sf] k|efjsf/L k|of;nfO{ cl3 a9fO{ afnaflnsfnfO{ lx+;f,
zf]if0f, b'Jo{jxf/ tyf x]nfaf6 ;+/If0f ul/g' kb{5 . ePsf k|of;x¿nfO{ ;+:yfut ub}{
Ps ;'b[9 ;+/If0f k|0ffnLsf] Joj:yf ug{' g} afn;+/If0fsf] casf] af6f] x'g' kb{5 . o;sf
nflu lgDg aF'bfdf cfwfl/t eO{ sfd ug{ h?/L b]lvG5 .
•	 afnaflnsfsf] ;+/If0fk|lt /fHosf] ;f]r s] xf] t eGg] s'/f g} klxn] lglZrt ug{'
afn;+/If0fsf] klxnf] r/0f ePsfn] o;sf nflu gLlt agfpg cfjZos eO;s]sf]
g]kfndf afnclwsf/x
5  . o:tf] gLltcg'¿k ;+/rgf tyf k|0ffnLsf] yfngL ug{' h?/L b]lvG5 .
•	 afnaflnsfsf] hf]lvdsf] /f]syfd / k"j{ x:tIf]k ug]{ ;+/rgf tyf k|0ffnLsf] ljsf;
u/]/ ;d'bfodf cfwfl/t afn;+/If0f k|0fnLsf] :yfkgf ug{' plrt b]lvG5 . o:tf
k|0ffnLsf] Ifdtf ljsf; tyf ;+:yfut ljsf;df klg plts} Wofg k'¥ofpg' kg]{
b]lvG5 .
•	 /fHosf tkm{af6 afn;+/If0f sfo{ ubf{ jf afn;+/If0f ;]jf k|jfx ubf{ rf/j6f s'/f
clt cfjZos x'Fbf]/x]5 . klxnf], afnaflnsfn] ef]lu/x]sf ;+/If0fsf hf]lvdx¿
gcfcf]; eg]/ /f]syfdd"ns sfo{x¿ ug{'kb{5 . bf];|f], s'g} 36gf eOxfNof]eg]
;s];Dd l56f] afnaflnsfnfO{ s;/L ;]jf k'¥ofpg ;lsG5 eg]/ To;af/] ;xof]u
of]hgf jf ;]jf k|bfos ;+/rgfx¿ agfpg'kb{5 . t];|f] eg]sf] s'g} 36gfaf6
kLl8t ePsf afnaflnsfsf], afa'cfdf jf kl/jf/sf] k'gM:yfkgfsf nflu, Gofosf
nflu, :jf:Yof]krf/sf nflu, cfo cfh{gsf nflu ;3fpg nlIft sfdx¿ ug'{kb{5 .
/, rf}yf] eg]sf] 36gfx¿af6 kf7 l;s]/ ca To:t} 36gfx¿ c¿ afnaflnsfdf
gbf]xf]l/of]; eg]/ To;nfO{ km]l/ gLltut txdf cWoog u/L gLlt kl/dfh{g ug]{ sfo{
ug{' kb{5 .
•	 afnlx+;f tyf b'Jo{jxf/sf 36gfx¿ sd ug{ Jofks hghfu/0f tyf r]tgf
clej[l4sf sfo{qmdx¿ th'{df u/L To;sf] sfof{Gjog ul/g' k5{{ .
•	 afn;+/If0f ;ldltx¿nfO{ ;dofa4 ¿kdf Ifdtf clej[l4sf] k|of;nfO{ sfod} /fvL
afn;+/If0f k|0ffnLnfO{ ;'b[9 ub}{ cg'udgsf] Joj:yf ul/g' k5{ .
•	 afnaflnsfsf] afa' tyf cfdfaf6 dfofddtf kfpg] clwsf/sf] cfb/ ub}{ e/;s
afnaflnsfnfO{ :ofxf/ u[xdf /fVg /f]s nufOg' k5{ / afnu[xnfO{ clGtd pkfosf]
¿kdf dfq k|of]u ul/g' k5{ .
•	 afn;+/If0fsf] alnof] kIf eg]s} cfwf/e"t cfjZostf k"/f ug]{ jftfj/0f agfpg'
/ cfwf/e"t ;]jfx¿sf] pknAwtf ;'lglZrt u/L hf]lvd sd ug{' xf] . t;y{
afnaflnsfnfO{ lzIff tyf :jf:Yosf] kx'Frdf lg/Gt/tf lbOg' k5{ .
•	 afnaflnsfsf] hf]lvd ;a} eGbf w]/} a;fOF;/fOdf x'g] ub{5 . afnaflnsfsf] a;fOF
;/fOsf] a]nf cln rgfvf] eO{ hf]lvd sd ug{ tTk/ /xg' g} afn;+/If0fsf] sfdnfO{
lg/Gt/tf lbg' xf] .
•	 afn;+/If0fsf ;jfnnfO{ d"nk|jfxLs/0f u/L s]Gb«, k|b]z tyf :yfgLo lgsfox¿df
afn;+/If0fsf] ;+/rgf / ;dGjo lgsfo tf]Sg' / ;a}sf] ;dGjodf PsLs[t ¿kdf
sfd ul/g' k5{  .
•	 afnaflnsfk|lt x'g] of}g b'Jo{jxf/nfO{ Go"g ug{ ;+ljwfgcg'¿k sfg'gnfO{ afnd}qL
agfpg', afnd}qL Jojxf/ ckgfpg' / afn;+/If0fnfO{ ;+:s[ltsf] ¿kdf ckgfpg'
cfjZos 5 .
g]kfndf afnclwsf/ xi
afn;xeflutf
afnclwsf/ cleofgn]] @% jif{ l5rf]ln;s]sf] jt{dfg kl/k|]Ifdf g]kfndf afn;xeflutfsf]
d"NofÍg ubf{ o;sf] ¿k kl/kSj xF'b} cufl8 a9]sf] gkfOg] xf]Og . t/ afnclwsf/
leq ;xeflutfsf] ;jfn ;a}n] Ps} k|sf/n] p7fPsf] kfOFb}g / cem o;nfO{ cy{k"0f{
;xeflutfsf] ¿kdf ljsf; ug{ w]/} sfd ug{' kg]{ b]lvG5 . @)$* ;fn kl5
afn;xeflutfsf] k}/jL ePtf klg afnSna afx]s c¿ dfWod cufl8 a9g ;s]gg /
afnclwsf/df sfd ug]{ u}/;/sf/L ;+:yfx¿n] afn;xeflutfnfO{ ;+:yfut¿kdf a9fpg
;g !((( df sG;f]{l6odsf] u7g u/] . o;n] ;xeflutfd"ns ljlw tyf k|lqmofsf]
tflnd tyf l;sfOsf] yfngL u¥of] . afns]lGb|t cg';Gwfgsf] ;'?jft / afnaflnsf;Fu
lkcf/P ljlwsf]] Jofks pkof]usf] klg ;'?jft eof] .
o:tf k|of;x¿af6 afn;xeflutfnfO{ ;+:yfut ug{ afnSna Ps ;zSt dfWod ePsf]
5 / o;n] sltko afnaflnsfnfO{ cfˆgf] ljrf/ /fVg / cfkm"nfO{ kg]{ gsf/fTds c;/
sd ug{ ;xof]u k'¥ofPsf] 5 . …rfON8 6' rfON8Ú eGg] sfo{qmdaf6 afn;xeflutfn]
;+:yfut ¿k lnPsf] kfOG5 . xfn o;nfO{ cem ;'b[9 ug{ afnd}qL :yfgLo zf;gsf]
cjwf/0ffn] /fd|f] k|of; u/]sf] 5 . afnd}qL ljBfnosf] cjwf/0ffsf] sfof{Gjog / ljBfno
;'wf/ sfo{qmd cGt{ut afn;xeflutfsf] ;'lglZrtf ul/Psf] 5 . afn;xeflutfdf
afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwsf] g]kfn k|ltj]bg tof/ u/L h]g]efdf klxnf] rf]6L
afnaflnsfn] k|:t't u/]sf 5g . zlStzfnL e"sDk @)&@ n] afnaflnsfdf kf/]sf] c;/
af/] afnaflnsfn] g} cWoog / k|:t'lt u/L pgLx¿nfO{ k/]sf] c;/nfO{ k|i6¿kdf /fv]sf
5g . :yfgLo lgsfosf kl/ifbx¿df afnaflnsfsf] ;xeflutf lglZrt ul/Psf] 5 .
tyflk afn;xeflutfnfO{ cem alnof] agfpg lgDg /0fgLlt cjnDag ug{ h?/L 5 .
•	 afn;xeflutfnfO{ d"nk|jfxLs/0f ug{ afnaflnsfnfO{ c;/ kfg]{ x/]s ;jfndf
pgLx¿sf] ;xeflutf lglZrt ug]{ kl/kf6Lsf] ljsf; / ;xeflutfnfO{ cy{k"0f{
agfpg ;xeflutfsf k|lqmofx¿ / ljlwx¿sf] ljsf; ul/g' k5{{ .
•	 ;xeflutfsf] dfWod afnSna dfq geO{ c¿ dfWodsf] klg ljsf; u/L To;nfO{
;'b[9 agfpg afnaflnsfnfO{ g}} kl/rfng ug]{ gLltsf] cjnDag ul/g' k5{{ .
•	 g]kfndf ePsf @),))) eGbf a9L afnSna / ltgLx¿sf] !) nfv eGbf a9L
;b:ox¿nfO{ ;fdflhs ljs[lt, lj;+ult h:t} afnljjfx, ax'ljjfx, a]rlavg,
afn>d zf]if0f, of}gzf]if0fsf] Go"gLs/0fdf kl/rfng ug]{ / To;nfO{ ljBfnosf]
cltl/St lqmofsnfksf] ¿kdf cufl8 a9fOg' ;dof]lrt x'g]5 .
•	 afn;xeflutfnfO{ nf]stflGqs t/Lsfn] 3/ kl/jf/ tyf ;d'bfosf] lg0f{o k|lqmofdf
;+:yfut ub}{ nfg] / ;fy}, afnaflnsfnfO{ nf]stflGqs cEof;sf] l;sfOsf] dfWod
klg ;xeflutfnfO{ g} agfpb} hfg' cfjZos b]lvG5 .
•	 cfufdL lbgdf gofF ;+ljwfgn] Joj:yf u/]cg'¿k dfly pNn]v ul/Psf /0fgLltx¿nfO{
r/0faWb ¿kdf sfof{Gjog ub}{ hfg] xf] eg] cjZo klg afnaflnsfsf] clwsf/ tyf
st{JonfO{ cem} k|efjsf/L ¿kdf k|Tofe"lt u/fpg ;lsg] ljZjf; /fVg ;lsG5 .
g]kfndf afnclwsf/xii
g]kfndf afnclwsf/ 1
afnclwsf/sf]
ljsf;qmd
l;lj;n] @)&! ;fn c;f]h @( b]lv #! ut];Dd g]kfndf
afnclwsf/ dxf;lGwsf] @% jif{ ljifos # lbj;Lo
/fli6«o sfo{zfnfsf] cfof]hgf u/]sf] lyof] . …pknlAw,
l;sfO / casf] af6f]Ú df s]lGb|t pQm sfo{zfnfdf
k|:t't ljifox¿sf] d'Vo c+z b]xfocg';f/ /x]sf 5g .
pb3f6g sfo{qmddf k|:t't dGtJo M–
>L lji0f' ltdlN;gf -l;lj;sf tTsfnLg sfo{sf/L
lgb{]zs_M afnclwsf/ dxf;lGwdf g]kfnn] cg'df]bg
u/]sf] @% jif{ k'u}s} ;dodf ef/tsf afnclwsf/sdL{ >L
s}nf; ;TofyL{ tyf kfls:tfgsL afnlzIff cfGbf]ngsL
pboLdfg cleoGtf dnfnfn] gf]a]n k'/:sf/ k|fKt ug{'
blIf0f Pl;ofsf nflu uf}/jsf] ljifo xf] . ;fy} o;af6
afnclwsf/sf] cfGbf]ngnfO{ prfOdf k'¥ofpg xf};nf
k|fKt ePsf] 5 . o; @% jif{] cjlwdf afnaflnsfsf]
g]kfndf afnclwsf/ dxf;lGwsf] @% jif{M
/fli6«o sfo{zfnfsf] ;f/;+If]k
2 g]kfndf afnclwsf/
ljBfno s'n egf{b/ (% k|ltzt k'Ug' / dft[ tyf afnd[To'b/df Go"gtf cfpg'nfO{
;sf/fTds pknlAw dfGg ;lsG5 .
o;} jif{ g]kfnsf afnaflnsfsf] tkm{af6 cnUu} k|ltj]bg ;+o'Qm /fi6«;+3Lo afnclwsf/
;ldltdf k]z ul/Psf] lyof] . k|ltj]bgdf g]kfndf cem} klg afn>ddf ;+nUg afnaflnsfsf]
;+Vof !^ nfv b]lvg' / To;dWo]df ^ nfv t hf]lvdo'Qm >ddf ;+nUg b]lvg'n] g]kfndf
afn>dlj?4sf] cfGbf]ngnfO{ cem} ;zQm ¿kdf cufl8 a9fpg'kg{] cfjZostf b]lvG5 .
>L rl/dfof tfdfª, zlQm ;d"x M– g]kfnn] afnaflnsf tyf dlxnfclwsf/;DaGwL
dxf;lGwx¿nfO{ cg'df]bg u/]sf] eP klg Jojxf/df ltgsf] k"0f{ sfof{Gjog x'g ;s]sf]
5}g . dlxnf tyf afnaflnsfsf] a]rlavgnfO{ lgoGq0f ug{ / of}g lx+;faf6 hlGdPsf
afnaflnsfsf] ;+/If0f ug{] h:tf ;jfnnfO{ dxf;lGwsf] efjgfcg'¿k sfof{Gjog ug{
ljz]if kxn ul/g'k5{ .
>L ;'/]Gb| 9sfn, afnclwsf/ cleoGtf M– ;du|df g]kfndf afnclwsf/sf] l:ylt /fd|}
b]lvPklg >ddf ;+nUg afnaflnsfsf] cj:yfdf pNn]vgLo ;'wf/ x'g ;s]sf] 5}g .
g]kfndf u}/;/sf/L ;+:yfx¿ ;+VofTds ¿kdf w]/} g} a9]sf 5g . t/ ;/sf/L lgsfo
tyf u}/;/sf/L ;+:yfx¿df sfdeGbf klg k|rf/ a9L ug{] k|j[lQ a9]sf] 5 . ul/aLnufot
afn>d zf]if0fdf p4t d'gfkmfvf]/ k|j[lQsf sf/0f ljBfno 5f8]/ >ddf ;+nUg x'g afWo
ag]sf afnaflnsfsf] ;d:ofnfO{ ;dfwfg ug{ 7f]; kxn x'g' cTofjZos 5 .
>L s[i0f ;'j]bL, rfON8 g]kfnM– of] @% jif{] cjlwdf afnclwsf/sf If]qdf ePsf
;sf/fTds pknlAwnfO{ ;Ddfg ub}{ ljBdfg r'gf}tLx¿sf] ;Daf]wgdf /0fgLlts of]hgf
sfof{Gjog ul/g'kb{5 . j}lbssfnb]lv g} afn;'/Iff / pgLx¿sf] ;Ddfg ug{' xfd|f]
;fF:s[lts k/Dk/f /lxcfPsf] 5 . afnclwsf/ k|Tofe"ltsf nflu cleefjs ;Ifd x'g
cfjZos 5 . …;a}sf nflu lzIffÚ cleofgn] afnaflnsfsf] lzIffdf kx'Fr a9]sf] 5, ca
xfd|f] hf]8 u'0f:t/Lo lzIffdf s]lGb|t x'g'k5{ .
8f= ljho ;}h', sG;g{ g]kfnM– !) jif{ nufP/ tof/ u/L ;g !(*( df kfl/t ePsf]
afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwdf ljZjsf k|foMh;f] /fi6«x¿n] cg'df]bg ul/;s]sf 5g .
tYofÍdf afn>lds sd ePsf] b]lvP klg pgLx¿dfly x'g] zf]if0f, pTkL8g eg] sd
ePsf] kfOFb}g . of] cj:yfdf u'0ffTds ;'wf/ Nofpgsf nflu /fHo kIfn] lhDd]jf/Lsf]
af]w ug{'k5{ .
olta]nf g]kfndf afnclwsf/sf] If]qdf nueu ^) xhf/ u}/;/sf/L ;+:yfx¿,
%)) bft[;+:yf / !%) cGt/f{li6«o u};;x¿sf] ;+nUgtf ePsf] cg'dfg 5 . o:tf
;+3÷;+:yfx¿n] afnaflnsfsf] If]qdf ub}{ cfPsf ;xof]usf] ck]lIft ;b'kof]u x'g
3g]kfndf afnclwsf/
g;s]sf] Jofks u'gf;f] ;'lgg yfn]sf] 5 . To;}n] ;/sf/L tj/af6 cyf{t dlxnf,
afnaflnsf tyf ;dfhsNof0f dGqfnoaf6 g} bft[;+:yfx¿;Fu k|ToIf ;xof]u lnO{
sfo{qmd ;~rfng ug{ cfjZos b]lvPsf] 5 .
>L d'lg/ ddfh]8, afn;+/If0f ljz]if1, o"lg;]km g]kfn M–afnclwsf/ cfGbf]ngnfO{
ljZjJofkL ¿kdf g} cu|ult lbg kIf/fi6«x¿ cem} a9L pQ/bfoL aGg cfjZos b]lvPsf]
5 . SjfO6f] ;Dd]ngsf] efjgf cg';f/ afnclwsf/ k|Tofe'ltsf] k|of;nfO{ cufl8
a9fOg' k5{{ . afnaflnsfsf] clwsf/;DaGwL cleofgx¿df slt vr{ e}/x]sf] 5 / slt
lxgfldgf ePsf] 5 ;f]sf] n]vfhf]vf ul/g' k5{ . dfgj a]rlavgdf afnaflnsfsf] 7"nf]
;+Vof kg{] u/]sf] kfOPsf] 5 . afnaflnsf klg hftLo, juL{o / eflifs e]befjsf] l;sf/
x'g'k/]sf] l:ylt 5 . afnaflnsfsf] :yfgfGt/0f jf a;fOF;/fOsf] ;d:ofnfO{ s;/L
lgoGq0f ug{] o;af/]df of]hgf agfpg / afn>d lgoGq0fsf nflu ;/sf/L lgsfo /
u}/;/sf/L ;+:yfx¿ lhDd]jf/ aGg'kb{5 .
>L k|df]b s'df/ zdf{, pklgb{]zs, lzIff ljefu M– cem} klg ljBfno pd]/sf !)÷!!
nfv afnaflnsf ljBfnfo hfg gkfPsfn] pgLx¿nfO{ lzIffsf] cj;/ lbnfpg k|of;
ug'{ cfjZos 5 . sfg'gL ¿kdf cfwf/e"t lzIff lgMz'Ns eP klg sltko Joj:yfksLo
sldsdhf]/L / sltko cleefjsx¿sf] hfu?stfsf] cefjn] klg …lgMz'Ns cfwf/e"t
lzIffsf]Ú pkof]udf sdL /x]sf] kfOG5 . Ps cWoogsf] glthfcg';f/ #) k|ltzt
afnaflnsfn] P;Pn;L k/LIff lbg' cfufj} ljBfno 5f8g] u/]sf] kfOPsf] lyof]] . of]
cj:yfdf ;'wf/ ug{ / ;/sf/L z}lIfs lgsfox¿ dfkm{t ;a} afnaflnsfnfO{ u'0f:t/Lo
lzIff pknAw u/fpg lzIff dGqfno k|lta4 /x]sf] 5 . afnaflnsfn] u'0f:t/Lo lzIff
kfpg ;s]df dfq >d ahf/df uP/ klg /fd|f] sfd ug{ ;Sg]5g .
>L ;/:jtL kf]v/]n, ;"rgf tyf ;~rf/ dGqfnoM– xfdLn] s] u¥of}+, s] eO/x]5 / s]
ug{'k5{ < o; af/]df ;dLIff ul/g' cfjZos 5 . ;"rgf tyf ;~rf/ dGqfnosf tkm{af6
afnaflnsfsf] clwsf/, dlxnf lx+;fsf] lgoGq0f tyf oL d'2fx¿;Fu ;DalGwt cfly{s,
;fdflhs / ;fF:s[lts ¿kfGt/0f;Fu ;/f]sf/ /fVg] ljifox¿df ljleGg ;~rf/dfWodaf6
hfu/0f tyf r]tgf clej[l4;DaGwL sfo{qmdx¿ ;~rfng e} /x]sf 5g . o:tf
sfo{qmdx¿af6 ;fdflhs r]tgf clej[l4df s] slt ;3fp k'u]sf] 5 eGg] af/]df ;dLIff
ul/g' cfjZos 5 .
>L ldªdf/ nfdf, k|x/L pk dxflg/LIfs M– /fHon] ck/fw lgoGq0fsf] lhDdf k|x/LnfO{
lbPsfn] o;sf nflu b]zJofkL ;~hfnsf] ljsf; ul/Psf] 5 . dlxnf tyf afnaflnsfdfly
x'g] lx+;f tyf clwsf/ xggsf] lgoGq0fsf nflu :yflkt ;]jf s]Gb|x¿dWo] @@) df
dlxnf k|x/L clws[tx¿ g} cg';Gwfg clws[tsf ¿kdf sfo{/t /xg'ePsf] 5 .
k|x/LnfO{ hgtfsf] ;'/Iffsf nflu t}gfy hg;]js eGbf klg hgtfnfO{ cft+lst kfg{]
4 g]kfndf afnclwsf/
/ b'Mv lbg] JolQmx¿sf] ¿kdf lrGg] / lrgfpg] k/Dk/f sfod xF'b} cfPsfn] sltko
7fpFdf cem};Dd klg afnaflnsfnfO{ klg k|x/Lsf] gfd lnP/ t;f{pg] ul/G5 . ca o:tf]
;f]rfO / k/Dk/fsf] cGTo ul/g'k5{ . afnaflnsfdf k|x/LnfO{ …uAa/ l;+xÚ sf] ¿kdf
xf]Og, afnaflnsfnfO{ dfof ug{] ldqsf ¿kdf lrgfpg' cfjZos 5 . g]kfn k|x/LnfO{
cem} s;/L afnd}qL agfpg] eGg] af/]df g;{/L, s]hL txb]lv g} l;sfpg] / ;fyL agfpg]
of]hgf g]kfn k|x/Ln] agfPsf] 5 .
>L tf/s lwtfn, sfo{sf/L lgb{]zs, s]Gb|Lo afn sNof0f ;ldlt M– afnclwsf/sf
If]qdf …s]xL klg ePsf] 5}gÚ eGg] / …w]/} ePsf] 5Ú eGg] b'j} vfn] wf/0ff ;To xf]Ogg .
cjZo ljnDa ePsf] 5 t/ s]xL ePsf] 5 eGg] g} jf:tljstf xf] . afnclwsf/;DaGwL
dxf;lGw nfu" x'g'eGbf klxn] afnclwsf/;DaGwL b[li6sf]0fdf :ki6tf lyPg . o;
dxf;lGwn] b[li6sf]0fdf :ki6tf Nofpg ;3fpg'sf ;fy} jo:s JolQm tyf lgsfox¿nfO{
pQ/bfloTj af]w u/fpgdf klg ljz]if k|]/0ff k|bfg u/]s} xf] . g]kfndf dxf;lGwnfO{
cg'df]bg ul/Potf sfg'gL / gLltut ¿kdf w]/} g} ;'wf/ ePsf] 5 . of] @% jif{sf]
cjlwdf afn–;r]tgf;DaGwL k|rf/k|;f/ kof{Kt g} ePsf] 5 . ;/f]sf/ / ;r]tgf
ljsf;df klg j[l4 ePs} 5 . afnclwsf/;Fu ;DalGwt d'2fx¿ /fHosf] rf;f]sf] ljifo
ag]sf] 5 . ljutdf eGbf afnhLjgdf ;sf/fTds kl/jt{gx¿ ePsf 5g . s]xL ;+/rgf
/ ;+:yfut ;+oGqx¿ klg ag]sf 5g . g]kfndf sfd ug{] u}/;/sf/L ;+:yfx¿dWo]
em08} %) k|ltztn] afnclwsf/sf] If]qdf nufgL u/]sf 5g . k|foM ;a} lhNnfx¿df
afnSnax¿sf] :yfkgf ePsf] 5 .
>L zflGt clwsf/L, k"j{ cWoIf l;lj; M– afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw cg'df]bg
x'g'eGbf klxn] afnaflnsfdfly x'g] Jojxf/ / To; kl5 x'Fb} cfPsf Jojxf/x¿df w]/}
km/s k/]sf] 5 . Tolta]nf h'g lsl;dn] afnclwsf/sf] pNn+3g x'GYof], To;df qmd;M
;'wf/ xF'b} cfPsf] 5 . @% jif{ klxn] afnaflnsfnfO{ sfdbf/sf] ¿kdf /fVbf uf}/j ug{]
;+:sf/ lyof] t/ cfh To;f] ug{]nfO{ 3[0ff ul/G5 . klxn]eGbf clxn] k|x/Lx¿sf] Jojxf/
w]/} dfgjLo, ;xof]uL, ldqjt / lxt}ifL ag]sf] 5 . afnaflnsf k|ltsf] dfgjLo efjgfdf
j[l4 ePsf] 5 . cfh xfdL s'g} afnaflnsfn] lu6L s'6]sf] b]Vbf b'Mv dfG5f}+ . o;/L
afn>d u/fpg'nfO{ ck/fw xf] eGg] 7fG5f}+ . of] ;fdflhs r]tgf clej[l4sf] ;+s]t klg
xf] . afnclwsf/nfO{ cem} k|efjsf/L agfpg /fd|f gLltsf;fy} sfof{Gjo klg /fd|f] x'g'
k¥of], ;/sf/L / u}/;/sf/L lgsfo Ps csf{sf k|ltåGåL xf]Og, ;xsdL{ aGg' k¥of] .
>L ;Tof kxf8L, k"j{ dGqL M– xfd|f] b]z e"uf]n, ;+:s[lt, efiff, hflt, ;d'bfo, r]tgfsf]
tx, cfly{s cj:yf cflb ;a} kIfdf ljljwtf / pr lgrtfn] o'Qm d'n's xf] . olta]nf
klg afnaflnsf clwsf/af6 jl~rt x'g' / afn>d ljBdfg /xg'sf k5fl8 ef}uf]lns
ljs6tf, ul/aL, zf]if0f, hftLo / juL{o lje]btf, r]tgfsf] Go"gtf, lzIff tyf /f]huf/Lsf
nflu /fHosf tkm{af6 lbOg'kg{] cj;/ / ;x'lnotsf] cefj g} k|d'v sf/0f x'g h:tf]
5g]kfndf afnclwsf/
nfUb5 . afnaflnsfsf] cj:yfsf s'/f pgsf cleefjs, ;dfh / /fHo;Fu hf]l8G5 .
cleefjs, ;dfh / /fHosf] cj:yfdf ;'wf/ geP;Dd dxf;lGw Pj+ P]glgodsf]
sfof{Gjog k|efjsf/L aGg ;Sb}gg . s0ff{nL / sf7df8f}+sf afnaflnsfsf nflu Ps}
vfn] ;'ljwf pknAw u/fpg] Joj:yf x'g ;s] dfq} ;fdflhs ;dfgtf / afnclwsf/
axfnLsf] cj:yf ;[hgf x'g ;S5 .
>L lgnd s]=;L=, tTsfnLg dGqL, dlxnf, afnaflnsf tyf ;dfh sNof0f dGqfno
M– g]kfnn] afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwnfO{ cg'df]bg u/] otf afnclwsf/sf If]qdf
y'k|} /fd|f sfdx¿ ePsf 5g . tyflk xfd|f] ;fdflhs ;+/rgf / /fHo Joj:yfdf ;'wf/
gePsfn] afnclwsf/ xggsf] 36gfdf ck]lIft ;'wf/ x'g g;s]sf] s6' oyfy{ klg
xfd|f] ;fd' 5 . clwsf/sf] k|Tofe"ltsf nflu cg'df]bg ePsf dxf;lGwsf k|fjwfgsf]
sfof{GjognfO{ k|efjsf/L agfpg cfjZos x'G5 . ;/sf/L k|of;af6 dfq afnclwsf/
k|Tofe"t x'g ;Sb}g . o;df u}/;/sf/L ;+:yf Pj+ gful/s ;dfhsf] k|of; / e"ldsf
cem} a9L k|efjsf/L aGg ;S5 . ;/sf/L lgsfo / u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] ;xsfo{ tyf
;+o'Qm k|of;nfO{ cufl8 a9fpg ;lsP dfq} afnaflnsfsf] clwsf/ k|efjsf/L ¿kdf
nfu" x'g ;S5 .
>L ljdnf 1jfnL, cWoIf l;lj; M– olta]nf g]kfndf afnclwsf/ pNn+3g, afndgf]lj1fgdf
gsf/fTds c;/ kfg{] / lg/f; agfpg] sltko ;fF:s[lts ljs[ltx¿sf] k|efj lgs} rsf{]
¿kdf cg'ej ug{ ;lsG5 . o;kflnsf] P;=Pn=;L= k/LIffdf cg'QL0f{ ePs} sf/0f @%
hgf lszf]/lszf]/Lx¿n] cfTdxTof ug{' o;}sf] kl/0ffd xf] . afndgf]lj1fgdf ;sf/fTds
;f]rsf] ljsf; u/fpgsf nflu 1fgaw{s afn;flxTosf] cfjZostf klg v6lsPsf]
5 . To;/L g} g]kfndf ue{df /x]sf] e|'0fsf] lnË klxrfg ug]{ / aflnsf eP e|'0f xTof
ug{] rng a9]sf] 5 . o;af6 vf; u/L t/fO{df aflnsfsf] hGdb/ 36b} uPsf] tYofÍ
b]lvG5 . hGdg] clwsf/af6} jl~rt u/fpg' cfkm}Fdf Ps ck/fw ePsfn] o;nfO{ aGb
ul/g' k5{ . afn;+/If0f / klxrfgsf] ;jfn klg olta]nf lgs} HjnGt d'2f ag]sf] 5 .
;+/If0f / klxrfgsf] cefjs} sf/0f afnlaHofOF a9b} uPsf] cg'ej ug{ ;lsG5 .
cem};Dd klg afnaflnsfnfO{ ljleGg dgf]/~hgfTds ultljlwdf k|of]u ug{] / ef/tsf
ljleGg 7fpFdf ;s{;df sfd ug{ k7fpg] rng /f]lsPsf] 5}g . o;nfO{ lgoGq0f ug{
k|efjsf/L sbd cfjZos 5 .
sfo{zfnf uf]i7Ldf k|:t't sfo{kqx¿ / ;f] ;DaGwdf ;xefuLaLr ePsf 5nkmnaf6
cfPsf wf/0ff / cg'ejx¿ M–
!= g]kfndf afnclwsf/ cfGbf]ngsf] ljsf;qmd
p4j/fh kf}8ofnåf/f k|:t't sfo{kqsf k|d'v a'Fbfx¿ lgDg k|sf/ 5g M
6 g]kfndf afnclwsf/
!_ clwsf/ af/]sf] cjwf/0ff . @_ afnclwsf/sf] Oltxf; . #_ g]kfndf afnclwsf/
cleofgsf] ljsf;qmd . $_ afnclwsf/ axfnLsf] pko'Qm pkfo .
%_ PsLs[t ¿kdf p7fpg' kg{] d'2fx¿ – hLjg /Iffsf] clwsf/, ;'/Iffsf] clwsf/,
ljsf;sf] clwsf/ / ;xeflutfsf] clwsf/ .
;xefuLx¿af6 cfPsf hfgsf/L, cg'ej / ;'emfjx¿ M–
-s_ hfgsf/L tyf cg'ej
•	 @)%@ df3 @% df sf7df08f} lhNnf k|zf;g sfof{nodf …afn r]tgf ;d"xÚ btf{
ePsf] .
•	 ;g !((& cu:tdf ePsf] klxnf] afn e]nf– bdf}nL afn e]nf .
•	 ;g !((%–@))) cl3 g} /]8qm;n] h'lgo/ /]8qm; ;s{n u7g u/L afnaflnsfnfO{
;]jf sfo{df pTk|]l/t ub{Yof] . ;s{nn] xflh/L hjfkm, :jf:Yo hgr]tgfh:tf sfo{qmd
;~rfng ub{Yof] . ;g @)))–@))% sf] cjlwdf afn>dsf] Jofks k|rf/ eof] /
afnclwsf/sf af/]df klg k|rf/k|;f/ eof] . afn>d -lgoldt / lgif]w ug]{_ P]g,
@)%^ klg cfof] . o;} ;dolt/ afn>lds tyf ljBfno aflx/sf afnaflnsfsf
nflu cgf}krfl/s sIff ;~rfng ug{] sfd klg ePsf] lyof] .
•	 ;g @))) b]lv @))% sf] aLrdf cfOPncf], o"lg;]km, ;]e b lrN8«]g, l;lj;
cflbaf6 afnof}g b'Jo{jxf/nufot afn>ldssf cGo cj:yfsf af/]df cg';Gwfgx¿
eP . oL cg';Gwfgx¿af6 7"nf] ;+Vofdf afnaflnsf ljBfno guPsf] kfOof] . h:t}
@))$ sf] Ps cWoog cg';f/ !$ k|ltzt 3/]n' >ddf ;+nUg afnaflnsf ljBfno
guPsf] pNn]v 5 .
•	 o; ;dodf afn>ldsx¿nfO{ afnSnadf Nofpg] sfd ePsf] / 3/]n' afn>lds
d~r h:tf ;+:yfsf] u7g eO{ pgLx¿sf] clwsf/sf nflu kxn ug{ yflnPsf]
7g]kfndf afnclwsf/
/ ljBfno egf{ cleofg ;~rfng ul/of] . ;g !((% b]lv !((( ;Ddsf]
cjlwleq afnaflnsfsf] ;xeflutf;DaGwL ultljlwx¿ ;'? ePsf lyP . Tolta]n}
lt/ afnclwsf/sf] ;jfnnfO{ lnP/ ljZj:t/Lo ljleGg ultljlwx¿ klg la:tf/ xF'b}
lyP .
•	 lj=;+= @)%^–@)^) sf] cjlwdf …ufpF÷gu/ afn;+/If0f ;ldltÚ u7g / kl/rfngsf]
Joj:yf x'Fb} cfPsf] lyof] . @)%) sf] bzsdf afnOhnf;sf] u7g / afn ;'wf/
u[xsf] :yfkgf ePsf] lyof] .
•	 @)%& ;fndf sd}of d'lQmsf] 3f]if0ff ul/P klg d'Qm sd}ofsf w]/}h;f] afnaflnsf
sDnx/L tyf cGo afFwfhGo afn>daf6 d'Qm x'g ;s]sf lyPgg . @)&) ;fndf
cfP/ sDnx/L d'lQmsf] 3f]if0ff ul/of] . t/ cem} klg sltko afnaflnsf aFw'jf
>ldss} cj:yfdf /x]sf] kfpg ;lsG5 .
•	 ;g !((* df afn>dlj?4 ljZj ofqf (Global March against Child Labour)
;DkGg eof] . ;g @))@ df ;+o'Qm /fi6« ;+3Lo afnaflnsfsf nflu ljif]z;q
-UNGASS) klg ;DkGg eof] . o;n] afnaflnsfsf nflu ;'xfpFbf] ;+;f/ lgdf{0f
ug]{ ljZjJofkL cleofg ;~rfng ug]{ 3f]if0ff u¥of] . ;g @))) df g} /]l8of]
g]kfnåf/f ;fyL;Fu dgsf s'/f /]l8of] sfo{qmd ;~rfng, @))! lt/ ldl8of dlg6/
tyf afnaflnsfsf aLr sfd ug{] kqsf/x¿sf] ;+oGq ag]sf] lyof] .
•	 @)%* ;fn cufl8 afnsx¿ klg of}gb'Jo{jxf/af6 kLl8t x'G5g eGg] ;f]r lyPg .
To; otf sltko ljb]zLx¿af6 afnof}g b'Jo{jxf/ ePsf] s'/f aflx/ cfP .
•	 @)&) ;fndf sf:sLsf s]xL 7fpFdf afn>d d'Qm 6f]n 3f]if0ff ul/Psf] lyof] .
•	 nlntk'/ pkdxfgu/kflnsfdf afnd}qL :yfgLo zf;gsf] dfGotf cg';f/ ;g @)!$
df afn>dlj?4 xl/of] em08f cleofg ;~rfng yflnof] .
•	 sfe|], aflkmsf]6 uflj;nfO{ @)&! ;fn j}zfv @& ut] afnljjfx d'Qm uflj; 3f]if0ff
ul/Psf] lyof] .
•	 Child led CRC reporting - 2014 g]kfnsf] Oltxf;df klxnf]k6s afnaflnsfn]
cfˆg} g]t[Tjdf cfd g]kfnL afnaflnsfsf] cj:yf emNsg] u/L agfOPsf] l/kf]6{n]
UNCRC sf] k|L–;]zg @)!$ df pNn]vgLo k|z+;f kfpg ;s]sf]] lyof] .
•	 g]kfnsf] gful/s ;dfhsf] tkm{af6 ;g @)!$ sf] UNCRC sf] k"j{ ;qdf g]kfnL
afnaflnsfsf] k|ltlglwTj ePsf] lyof] .
;xefuLx¿af6 pNn]lvt hfgsf/Lsf;fy} afnclwsf/sf lglDt ag]sf P]g sfg'g,
gLltlgod / s]Gb|Lo Pj+ :yfgLo txdf ePsf cGo Joj:yfx¿sf af/]df klg hfgsf/L
u/fOPsf] lyof] .
-v_ ;'emfj
•	 ;g !&^% b]lv afnclwsf/sf] cjwf/0ff cfPsf]n] ;f]af/]df / klxnf] afnclwsf/sf]
8 g]kfndf afnclwsf/
cjwf/0ffsf af/]df pNn]v x'g'kg{] .
•	 k"jL{o ;Eotfdf afnclwsf/sf] l:ylt – h:t} afnaflnsfsf] k"hf, afnzlQmsf] dxTj,
rf/ cf>dsf] dfGotfcg';f/ k|yd a|Xdro{ cf>ddf afnaflnsfn] lgjf{x ug{'kg{]
e"ldsf / kfpg'kg{] clwsf/, u'?s'nLo lzIff k|0ffnL cflbsf af/]df :ki6 kfl/g'kg{] .
•	 ;+;f/sf cGo ljleGg wd{x¿df afnclwsf/sf af/]df pNn]lvt dxTjk"0f{ kIfx¿nfO{
klg ;d]6g'kg{] .
•	 k|frLg P]ltxfl;s sfnb]lv afnclwsf/sf If]qdf x'Fb} cfPsf k|of;x¿sf af/]df
hfgsf/L x'g'kg{] .
•	 lj=;+=!(!) df tTsfnLg k|wfgdGqL h+uaxfb'/ /f0ffaf6 hf/L d'n'sL P]gdf
afnaflnsfsf af/]df cfPsf dfGotf tyf g]kfndf k|hftflGqs cfGbf]ngsf] yfngL
-lj=;+= !((&_ b]lv jt{dfg -h:t} klxnf] r/0f– !((& – @))$, bf];|f] r/0f
@))$–@))&, t];|f] r/0f @))& – @)!&, rf}yf] r/0f @)!& – @)$&, kfFrf} r/0f
@)$& – @)^# / 5}7f}+ r/0f @)^# otf_ ;Dd afnclwsf/sf] If]qdf eP u/]sf
sfdx¿sf] r/0fa4 ;dLIff / k'g/fjnf]sg x'g'kg{] .
@= afnclwsf/sf] ;Gbe{ / cfwf/–/]vf sfo{kq M
rlGb|sf vltj8fn] k|:t't ug'{ePsf] sfo{kqdf pNn]lvt s]xL k|d'v aF'bfx¿ lgDg lyP
M afnclwsf/sf] cjwf/0ff cGtu{t uef{j:yf, hGd / afNofj:yfsf] ljlzi6kgsf]
klxrfg / ;Ddfg, afnaflnsfsf] pbof]Gd'v Ifdtfsf] klxrfg / ;Ddfg ul/Psf] t/
afnaflnsfsf] gful/s x}l;ot Pj+ pgLx?sf] lg0f{o ug{] ;IfdtfnfO{ eg] :jLsf/ u/L
g;lsPsf] l:ylt, /fHosf] zf;gsf] d"nk|jfxeGbf 6f9f /x]sf] cj:yf, afnclwsf/sf
cTofjZos kIfx¿, /fli6«o gLlt / sfg'gsf] of]ubfg, g]kfndf afnaflnsf;DaGwL
gLlt, afnaflnsf;Fu k|ToIf jf k/f]If ¿kdf ;/f]sf/ /fVg] ;d'bfo:t/sf ;+oGqx?,
lhNnf:t/df lqmofzLn ;+/rgfx¿, g]kfn ;/sf/sf dGqfno cGtu{tsf ;+/rgfx¿,
cbfnt, cfof]ux¿ / afnsNof0f ;ldlt cGtu{tsf ;+/rgfx¿ cflb .
sfo{zfnfsf ;xefuLaf6 cfPsf s]xL yk cjwf/0ffx¿ M– Ps ;dodf agfOPsf
;+/rgf ;do km]l/Fbf kl/jt{g x'g;Sg] ePsfn] kl/jlt{t ;do / ;+/rgfcg'¿ksf] gLlt
tyf sfo{ljlw lgdf{0fsf] cfjZostf x'G5 . afnaflnsfsf] clwsf/sf nflu :yfgLo
lgsfosf] txdf lhDd]jf/L t ;'lDkOPsf] 5 t/ To;nfO{ k|jfx ug{;Sg] hgzlQm tyf
r':t ;+/rgfsf] vfFrf] 5 . To:t}, :yfgLo txdf afnclwsf/;Fu ;/f]sf/ /fVg] ljleGg
;+/rgf ag]sf] / aGg ;xh ePsf] ePklg ;+/rgfsf] p2]Zocg';f/ sfd x'g;s]sf]
l:ylt 5}g .
k|:tfj M– t/fO{df /x]sf d'l:nd tyf blntsf afnaflnsfsf] cj:yf cWoog x'g'kg{] .
db/;f / u'DafnfO{ dfGotf lbP/ dfq x'Fb}g, pgLx¿nfO{ gofF d"nwf/df Nofpg'k5{ .
cGoyf pgLx¿sf] eljio cGwsf/ aGg] b]lvG5 .
9g]kfndf afnclwsf/
#= afnarfj6sf @% jif{ – pknlAw, r'gf}tL / ljBdfg cj:yf;DaGwL sfo{kq
p4j /fh kf}8ofnåf/f k|:t't ul/Psf] sfo{kqdf pNn]lvt k|d'v a'Fbfx¿ lgDg lyP M
;'/Iffsf] clwsf/ -kf]if0f, vf]knufotsf :j:Yo ;'/Iff, ;'/lIft hGd / hGd btf{, ;kmf
vfg]kfgL / ;/;kmfO cflb ._
eP u/]sf pknlAwx¿ M s'kf]if0f cGTosf nflu ul/Psf ljleGg k|of;x¿, kf]if0fo'Qm
vfgfsf nflu zx/ tyf u|fdL0f If]qx¿df ;~rflnt ;r]tgf;DaGwL ultljlwx¿,
EoflS;g lbg] nufot afn:jf:Yo / ;'/Iff;Fu ;DalGwt e} ;~rfng ul/Psf ljleGg
:jf:Yo lzlj/x¿, :jf:Yo lzIff tyf o; ;DaGwdf ljleGg ;~rf/ dfWodaf6 k|jfx
ul/Psf] ;"rgf cflb .
r'gf}tLx¿M vf;u/L ljs6 If]q tyf lk5l8Psf] ;d'bfodf cem} klg s'kf]if0fsf] ;d:of
ljBdfg /x]sf] / d'n'ssf] ;du| If]qnfO{ ;d]6g] u/L k|efjsf/L :jf:Yo ;]jf k|jfx x'g
g;s]sf] cflb .
d'2fx¿ M d'n'ssf] ;du| If]qnfO{ ;d]6]/ u'0f:t/Lo :jf:y ;]jf k|jfxsf]], ;d'bfodf JolQmut
¿kn] cfwf/e"t :j:y r]tgf clej[l4sf]], :jf:Yo lj1x¿sf] ;+oGq ljsf;sf],hLjg:t/sf]
;'wf/ / ljsf;, ah]6sf] lgsf;f tyf vr{ cflb .
;xefuLaLr ePsf] 5nkmnsf] ;f/f+z M– vfglkg, ;/;kmfO{ kf]if0fsf If]qdf …;'cfxf/fÚ
sfo{qmdn] #^ ldlnog 8n/ vr{ u/]sf] lyof] . xl/of] ;fu;AhLsf] k|of]u a9]kl5
afnaflnsfsf] cfFvfsf] ;d:ofdf sdL cfPsf] 5 . g]kfndf bfb'/f pGd"ngsf] cj:yfdf
k'u]sf] 5 . cGo sltko ;+qmd0ffTds /f]ux¿df lgoGq0f ePsf] 5 . dlxnf :jf:Yo
:jo+;]ljsfsf dfWodaf6 :yfgLotxdf g} cfwf/e"t :jf:Yo ;]jf tyf ;r]tgf k'¥ofpg
;lsPsfn] afn:jf:Yosf] If]qdf ;d]t ;xof]u k'u]sf] 5 . Plgldof / lgdf]lgof lgoGq0f
x'Fb} uPsf] 5 t/ afFs] / bfªsf yf¿ ;d'bfodf eg] clxn] klg /QmcNktfsf] ;d:of
b]lvg] u/]sf] 5 . afnaflnsfnfO{ :jf:Yo pkrf/sf nflu :jf:Yo s]Gb|df n}hfg]
k/Dk/fsf] ljsf; ePsf] 5 . :jf:Yo tyf ;/;kmfO;DaGwL] cflgafgLdf ;sf/fTds
kl/jt{g x'Fb} cfPsf] 5 . lzz'x¿nfO{ cfdfsf] b"w v'jfpg] rng a9]sf] 5 . ljleGg
k|rf/ ljlw -VofnL nufot ljleGg ;fF:s[lts ultljlw tyf lj1fkg cflb_ n] klg
:jf:Yo ;+/If0faf/] ;r]tgfsf] ljsf; u/fPsf] 5 . dft[lzz' :jf:Yo ;+/If0fdf ;]jf k|jfx
a9]sf] 5 . sltko ljBfnox¿df afnaflnsfsf nflu cnu–cnu rkL{sf] klg Joj:yf
ePsf] 5 t/ kfgLsf] ;d'lrt Joj:yf gePsfn] k|of]udf sl7gfO{ sfod /x]sf] kfOG5 .
r'gf}tLx¿ M– r]tgf clej[l4 ;DaGwdf ljleGg ultljlwx¿ ;~rfng ePtfklg ^÷&
10 g]kfndf afnclwsf/
sIff k9bfk9b} k|]d ljjfx ug{] / sd pd]/df aRrf hGdfpg] k|j[lQ a9]sf] 5 . sltko
ljBfnodf cWoog/t / ;8sdf cfl>t afnaflnsfdf b'Jo{;g a9]sf] 5 . lszf]/Lx¿
3/leq} c;'/lIft ePsf tyf pgLx?dfly of}g Jolerf/ / of}g lx+;f al9/x]sf] b]lvG5 .
;'emfj / wf/0ffx¿ M– :jf:Yo ladf ug{ sl7gfO{ -8f= pk]Gb| b]jsf]6f :jf:Yo dGqL
xF'bf ladf gLlt NofPsf] eP klg sfof{Gjog ePg_ 5 . o;y{ :jf:Yo ladfsf] Joj:yf
ul/g'kb{5 . ;'wf/fTds gLltsf] ljsf;sf nflu sfof{Gjog ;+oGqnfO{ k|efjsf/L agfpg'
kb{5 . clxn] l;kmfl/; ;+oGq (Referral Mschanism) 5}g, Tof] agfpg cfjZos 5 .
clxn] klg t/fO{sf ;LdfGts[t / lk5l8Psf] ;d'bfo, s0ff{nLnufot b'u{d kxf8L ufpFsf
clwsf+z afnaflnsf s'kf]if0fsf] l;sf/ ag]sf 5g . vfgfsf] cefjn] dfq s'kf]if0f
a9]sf] geP/ :jf:Yoaf/] r]tgfsf] sdL, k/Dk/fut aflgJoxf]/f, vfg]kfgL cflb klg
sf/0fsf ¿kdf /x]sf 5g . sltko lxdfnL If]qdf of;f{u'Dafaf6 kof{Kt cfDbfgL x'g]
u/]sf] kfOP klg ul/aL 36]sf] / afnaflnsf s'kf]if0f/lxt x'g;s]sf] kfOFb}g . o;
k5fl8 pgLx¿sf] hLjgz}nL, aflgJoxf]/f / kf]if0f af/]sf] Go"gr]tgf g} k|d'v sf/0f
/x]sf] b]lvG5 .
oL ;d:ofx¿sf] ;Daf]wg ug{ /fHo / u}/;/sf/L ;+:yfx¿af6 lgDg Joj:yf x'g
cfjZos b]lvG5 M–
/fHosf] tx– /fHoaf6 ue{jtL dlxnfsf] :jf:Yo ;'wf/sf nflu clgjfo{ ¿kdf lgMz'Ns
kf}li6s cfxf/f pknAw u/fpg' kg]{, k|To]s uflj;df k|hgg s]Gb|sf] Joj:yfkg u/L
sfof{Gjogdf Nofpg'kg{], cfdf / aRrfsf] :jf:Yo ladfsf] gLlt lgdf{0f, tflnd k|fKt
:jf:YosdL{sf] Joj:yf, ;d'bfo tx;Dd afnarfp;DaGwL ;r]tgf sfo{qmd ;~rfng,
afnaflnsfsf] lglDt slDtdf #) k|ltzt ah]6 ljlgof]hg ul/g'k5{ / o;sf] $)
k|ltzt afnarfj6df vr{ ul/g] k|fjwfg x'g'kb{5 . :j:Yo vfg]kfgL / ;/;kmfOsf]
;'lglZrttf x'g'k5{ . :jf:YosdL{ :yfgLo jf :yfgLo efiff hfg]sf] x'g'k5{ .
u}/;/sf/L ;+:yf – u}/;/sf/L ;+:yfx¿af6 /fHo;Fusf] ;dGjo / ;xsfo{df
afnarfpsf] ;jfndf sfo{qmd lgdf{0f / sfof{Gjog, ;d'bfo ;r]tLs/0f, afnarfpsf
nflu cleefjssf] e"ldsf / lhDd]jf/Laf/] cled'vLs/0f ug{'kb{5 .
afnljsf;sf] ;jfnsf r'gf}tLx¿ – afnljsf;sf ;jfnx¿df d"ntM lgDg ;jfnx¿
r'gf}tLsf] ¿kdf b]lvPsf 5gM kf]if0fo'Qm cfxf/sf] sdL, cleefjsn] cfˆgf] st{Joaf]w
gug{', afnaflnsfdf ;"rgfsf] sdL, pko'Qm v]n d}bfgsf] sdL, afnd}qL jftfj/0f
gx'g', ;xeflutfsf] cj;/ gkfpg', n}lËs lje]b, ;d'bfo tyf kl/jf/df afnaflnsfnfO{
x/]s lqmofsnfkdf ;xefuL u/fpg' k5{ eGg] cjwf/0ffsf] sdL, afnaflnsfsf] ljrf/
tyf efjgfsf] sb/ gug{', Psn kl/jf/ ljsf; ePsf] cj:yfn] ;fdflhsLs/0fdf
11g]kfndf afnclwsf/
sdhf]/L, /fhgLlts cl:y/tf, ljleGg sf/0faf6 x'g] a;fOF;/fO, ef}uf]lns ljs6tf,
afnaflnsfnfO{ of}g tyf k|hgg :jf:Yosf] af/]df l;sfOsf] cefj, afnSnanufot
cGo ;d"xdf ;dfg ;xeflutf / cj;/sf] sdL, k"j{afNofj:yfsf] ;dofjlwnfO{ dWogh/
gul/Psf], kfl/jfl/s lx+;f / sdhf]/ cfly{s cj:yf, afnljjfx x'g'sf sf/0fx¿sf
af/]df afnaflnsfnfO{ ;/f]sf/jfnfx¿n] ;r]t u/fpg g;s]sf], pd]/ gk'u]sf] aflnsfn]
aRrf hGdfpg', afns / aflnsf ;dfg ¿kn] cufl8 a9g g;Sg', ;do lbg g;Sg'
cflb  .
$= afn;+/If0f;DaGwL sfo{kq	
ldng w/]nåf/f k|:t't sfo{kqdf lgDg aF'bfx¿ pNn]v ul/Psf lyP M kl/jf/n]
afnaflnsfsf] ;+/If0f ug{] jftfj/0f tof/ ug{ /fHon] kl/jf/nfO{ ;xof]u ug{'k5{ . cbfntn]
cfˆgf] kxndf klg sfd ug{ yfn]sf] 5 . afn;'/Iff;DaGwL k/LIf0f(Assessment) ;'?
ePklg ;'/lIft jftfj/0f eg] ag]sf] 5}g . ljutdf ;Kt/Ldf ePsf] af9Lsf] k|sf]kb]lv
afn;+/If0fdf b}jLk|sf]k ;]jf /flvPsf] lyof] h'g ;sf/fTds s'/f lyof] . afn;+/If0fsf]
sfo{nfO{ Jofks agfpg gful/s ;+u7gnfO{ k|f]T;flxt ug{'kb{5 . afn>dsf] k"lt{ kIfdf
b]lvPsf ;jfnx¿nfO{ ;Daf]wg gx'~h]n;Ddsf] cj:yfdf afn>ldssf] d'lQm xf]Og
sfo{If]qdf ;'wf/ / ;'ljwfsf] Joj:yf x'g'kb{5 .
5nkmnaf6 cfPsf ;'emfj, cg'ej tyf l6Kk0fLx¿
afn;+/If0fsf r'gf}tL /
ljsNkx¿ M– sfg'g 5
sfof{Gjog 5}g, To;}n]
sfg'gn] lgif]w u/]sf] ePtf
klg !$ jif{d'lgsf
afnaflnsfnfO{ lgs[i6
k|sf/sf >ddf nufpg]
rng htf;'s} /x]sf]
5 . afn>ldsx¿nfO{
afv|fsf] vf]/df ;'tfpg]
-dsjfgk'/sf] pbfx/0f_
h:tf cdfgjLo Jojxf/
klg u/]sf] kfOPsf]5 . afnaflnsfnfO{ hf]lvdo'Qm sfddf nufpg]nfO{ sf/afxL ePsf]
5}g . lgs[i6 afn>dnfO{ /f]Sg afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwsf k|fjwfgx¿nfO{ kf7
o;fdu|Ldf ;dfj]z u/]/ afnaflnsfnfO{ ;';"lrt ug{] Joj:yf ldnfpg' kg{] tyf ;DalGwt
afnaflnsfsf cleefjsnfO{ ;r]t agfpg' kg{] cfjZostf b]lvG5 . afnaflnsfn]
cleefjs;Fu a:g / l;Sg kfpg] clwsf/nfO{ ;'/lIft ul/g' k5{ .
12 g]kfndf afnclwsf/
cfrf/, ;+:sf/ / cg'zf;gsf ljifox¿ lzIf0f ;+:yfx¿df l;s]sf] eGbf klg 3/af6
l;s]sf] dxTjk"0f{ x'G5 . sltko ;DkGg kl/jf/n] cfˆgf afnaflnsfnfO{ :t/Lo
ljBfnodf t k9fPsf 5g t/ To:tf afnaflnsf 3/sf] Jojxfl/s sfd hfGgaf6
eg] jl~rt 5g . /fHon] gLlt kf; u/]klg >ldssf ¿kdf sfo{/t afnaflnsfnfO{
k'g:yf{kgf ug{] ;+oGq agfPsf] 5}g . o:tf] ;+oGqsf] Joj:yf cfjZos 5 . /fHosf]
sfof{Gjog kIf t lkmtnf] 5 g}, To;dfly cleefjs klg lkmtnf] ePsfn] afn;+/If0fsf]
;d:of a9]sf] xf] . pQ/bfloTj jxg ug{ cleefjsnfO{ k|]l/t ug{'k5{ . gdfGg]nfO{
sf/afxL klg ug{'k5{ . ;Ldf ;'/Iffdf v6]sf ;/sf/L sd{rf/Lx¿n] ;'Idtd ¿kn]
lg/LIf0f gu/]sfn] bnfnx¿n] ;xhtfsf ;fy afnaflnsfnfO{ ;Ldf s6fpF5g . o:tf]
u}/lhDd]jf/Lkgn] afnaflnsf a]rlavg ug{]nfO{ ;xof]u k'¥ofPsf] 5 .
sfof{Gjogsf] cj:yf M afnaflnsfsf] ;+/If0fsf nflu :yflkt dfkb08 tyf P]g
lgodx¿sf] sfof{Gjogsf] cj:yf lkmtnf] 5 . h;sf sf/0fx¿df – gLlt lgoddf
bf]xf]/f]kgf b]lvg', ;/sf/L lgsfodf ;dGjosf] cefj, ;fdflhs ;+:sf/ / kl/j]z, P]g,
lgodsf] af/] cgle1tf, ;+/If0fu[x / ;'wf/u[xsf] sdL, afnaflnsfsf] nflu 5'6ofOPsf]
Go"g ah]6 tyf ah]6sf] b'?kof]u, cfwf/e"t ef}lts k"jf{wf/sf] cefj, Goflos If]qdf
hgzlQmsf] cefj, cg'udg ;'b[9 gx'g' cflb k|d'v /x]sf 5g .
afn;+/If0fsf nflu ;'wf/ ug{'kg{] kIfx¿ M– w]/} ;+/rgf, pxL JolQm agfpg'eGbf Pp6f
;+/rgf / Pshgf JolQmn] w]/} ;+/rgf gcf]u6g] Joj:yf ug{'kg{] b]lvG5 .
%= g]kfndf afnaflnsfsf] Goflos ;+/If0f;DaGwL sfo{kq
lj=s]= d}gfnLåf/f k|:t't sfo{kqsf k|d'v aF'bfx¿ lgDgk|sf/ lyP M afnaflnsfsf]
;+/If0f -;fdflhs tyf Goflos_g]kfnsf] afnaflnsfsf] Goflos ;+/If0fsf lgldQ
agfOPsf dxTjk"0f{ sfg'gx¿ -/f0ffsfnb]lv jt{dfg;Dd_, afnGofosf lgldQ g]kfndf
ePsf jt{dfg sfg'gL Joj:yfx¿, afnaflnsfnflu sfd ug]{ dxTjk"0f{ dGqfnox¿,
afnaflnsfnflu sfd ug]{ dxTjk"0f{ cGo ;/sf/L lgsfox¿, Gofo k|bfg ug]{ lgsfox¿,
afnaflnsfnfO{ Gofo k|bfg ug]{ clwsf/ k|fKt dxTjk"0f{ JolQmx¿, g]kfnsf] Goflos
lgsfoaf6 ePsf s]xL dxTjk"0f{ k}m;nfx¿ .
sfo{zfnfdf klxrfg ul/Psf ;d:ofx¿M afnOhnf;sf] k"0f{ sfof{Gjog ePsf]
5}g . afnaflnsfsf] k|ltlglwTj ug]{ jlsnsf] clgjfo{ pkl:yltdf sdL b]lvG5 .
afnaflnsfsf] d'2fdf k|fyldstf lbPsf] kfOFb}g . xr'jf dfubfaLnfO{ lg?T;flxt ul/Psf]
kfOPg . pd]/ a9fO{ d'2f bfo/ ug]{ qmd hf/L g} 5 . afnaflnsf;DaGwL d'2fsf] cjlw
5f]6f] x'g;s]sf] 5}g . afnaflnsfnfO{ cg';Gwfgsf] qmddf cgfjZos ¿kdf Dofb yk
13g]kfndf afnclwsf/
u/fpg] / oftgf lbg] sfo{df sdL cfPsf] 5}g . afnaflnsf;DaGwL d'2fsf] bfo/L tyf
km5of}{6sf] tYofÍ 5}g . afnaflnsf;Fu ;DalGwt d'2fsf] ;'g'jfO x6fpg] sfo{ oyfjt
5 / afnd}qL Jojxf/ sfod x'g;s]sf] 5}g .
;xefuLx¿af6 cfPsf lh1f;fdf cfwfl/t sfg'gL Joj:yfx¿
afnaflnsflj?4 x'g] anfTsf/sf 36gf;Fu ;DalGwt d'2f ;DaGwdf M !* jif{ eGbf
dflysfnfO{ cbfnt -Goflos lgsfo_ n] / Tof]eGbf d'lgsf] pd]/sfnfO{ afnOhnf;n]
x]g]{ sfg'gL k|fjwfg 5 t/ afnOhnf;x¿ ;fwg ;DkGg 5}gg . jt{dfg cj:yfdf
klg l;l; l6le /flvPsf] 5}g / afnaflnsfnfO{ /fVg] 5'§} 7fpF klg 5}g . To;}n] !*
jif{d'lgsf] d'2f klg Goflos lgsfodf g} k7fpg' kg{] afWotf /x]sf] 5 .
afnljjfxdf s]6fkIfnfO{ dfq sfg'g nfUg'sf] sf/0f M ljleGg sfg'gdf afnaflnsfsf]
kl/efiff km/s–km/s ePsfn] klg c;/ k/]sf] 5 . csf{] s'/f o:tf 36gfx¿ k|foM
aflnsfsf] OR5f ljk/Lt 36g] ePsfn] klg o:tf] sfg'gL k|fjwfg /flvPsf] x'g;S5 .
d'2fsf] k|s[lt cg';f/ Gofo lbg] Jojxf/ klg gePsf] xf]Og .
ufpF 7fpFdf afnaflnsf ;+nUg ePsf d'2fx¿ cf]em]ndf kg{'sf] sf/0f M afnaflnsf
;+nUg ePsf d'2fdf lgMz'Ns ;]jf lbg' kb{5 . t/ afnaflnsf cGofodf k/]sf
d'2fx¿nfO{ klg ufpFdf g} ldnfO{ dfUg] sfddf ;DalGwt JolQmx¿ lhDd]jf/ 5g .
pgLx¿ afnaflnsfsf] d'2f lnP/ sltsf] cbfnt k'Ug] u/]sf 5g < o;/L sfg'gL
sf/afxLdf ghfg] rngn] ubf{ klg slyt d'2f ldnfpg]x¿n] gfhfoh kmfObf p7fO/x]sf
5g . ufpFdf cg]sf}+ anfTsf/sf 36gf x'g] ub{5g t/ tL w]/}h;f] aflx/ cfpFb}gg .
sfg'gL k|lqmofdf hfFbf Psflt/ kL8sn] wDSofpg] / csf{]lt/ ;fdflhs OHhtdf c;/
kg{] 8/n] klg k|foM o:tf d'2f sfg'gL k|lqmofdf hfg] gu/]sf] b]lvG5 .
^= g]kfndf afnljsf; tyf lzIffsf] ljsf;qmd;DaGwL sfo{kq
l;lj;sf sfo{qmd Joj:yfks ;/f]h s]=;L=åf/f k|:t't sfo{kqsf] s]xL ljz]if c+zx¿
lgDgk|sf/ 5g M /f0ffsfnLg ;dodf aflnsfnfO{ k9fpg] rng lyPg . a|fXd0f IfqLsf
afnsx¿nfO{ u'?s'ndf k9g k7fpg] rng /x]sf] lyof] . To;a]nf k'/f]lxtsf] 5f]/fn]
dfq j]b k9g kfpg] ub{y]{ . h+uaxfb'/ /f0ff a]nfotaf6 kms{]kl5 b/af/ :s"nsf]
:yfkgf ul/Psf] ePklg To;df klg ;a}n] k9g kfpFb}gy] . ;g !(%^ df lzIff of]hgf
ag] klg lzIffdf clehft ju{sf] dfq kx'Fr /x]sf] lyof] . @))& ;fnkl5 lzIffdf
;a}nfO{ cj;/ lbg] sbd rflnof] . @))& ;fndf $)) :s"n / !),^%) ljBfyL{ ;+Vof
/x]sf] pNn]v 5 . @))& b]lv @)$^ sf] aLrdf l;4fGttM ;a}nfO{ lzIffsf] cj;/
lbnfpg] gLlt agfOPtfklg Jojxf/tM blnt, cGo lk5l8Psf ;d'bfo / dlxnfx¿dWo]
14 g]kfndf afnclwsf/
sd}n] dfq ljBfno hfg] cj;/ kfpg ;s]sf] kfOG5 . o; cjlwdf Psflt/ 5f]/LnfO{
k9fpg' kb{}g eGg] wf/0ff k|an /x]sf] / csf{lt/ clwsf+z ljBfnox¿df dlxnf lzIfs
g/x]sfn] klg sd dfq aflnsfx¿n] k9g] cj;/ kfpg] l:ylt lyof] . cleefjsx¿df
/x]sf] v]ns'b k|ltsf] gsf/fTds wf/0ffsf sf/0f w]/}h;f] afnaflnsf v]ns'b;DaGwL
cj;/x¿af6 jl~rt x'g'kg]{ l:ylt ljBdfg lyof] . ;g !(() otf ( sIff;Dd
lgMz'Ns lzIffsf] gLlt ag]klg z}lIfs r]tgfsf] kof{Kt ljsf; x'g g;s]sf sf/0f w]/}
afnaflnsfn] k9g kfPgg . To; otf lghL :s"nx¿sf] ljsf;n] ubf{ lzIffdf klg
juL{o lje]b a9of] . wgLsf 5f]/f5f]/Ln] :t/Lo lghL :s"ndf k9]/ z}lIfs u'0f:t/ /fd|f]
agfpg] cj;/ kfP eg] ;/sf/L ljBfnox¿df ul/asf 5f]/f5f]/Ln] dfq k9g yfn]
h;n] ubf{ ;/sf/L ljBfnox¿sf] z}lIfs u'0f:t/ klg lug{ yfNof] . ;/sf/L :s"ndf
k9fpg] lzIfsn] ;d]t cfˆgf afnaflnsfnfO{ lghL :s"ndf k9fpg yfn] . ;fd'bflos
ljBfnox¿ cfjZostfcg'¿k ah]6 gePsfn] klg k5fl8 k/]sf x'g . ;/sf/n] ah]6
glbPsfn] sltko ;fd'bflos ljBfnox¿ ;d'bfoaf6 k};f p7fP/ rnfpg] ul/Psf] 5 .
sltko lghL :s"nx¿n] dfl;s ¿=#))).– dfq lbP/ lzIfs /fVg] u/]sf] kfOPsf]
5 . dfcf]jfbL o'4sfn -@)%@ – @)^@_ df åGåsf sf/0f sltko lghL :s"nx¿
aGb ul/P . To;sf/0f sltko lghL :s"ndf k9g] ljBfyL{ klg ;/sf/L :s"ndf hfg
afWo eP . dfcf]jfbLx¿n] z}lIfs ;dfgtf / ;'ne Pj+ u'0f:t/Lo lzIffsf nflu ;/sf/L
:s"nx¿sf] :t/ pGgt agfpg] s'/f u/] klg Jojxf/tM To:tf] x'g ;s]g .
;g !(() k"j{ afnclwsf/sf] cj:yfsf af/]df ;xefuLaf6 cfPsf ljrf/x¿
•	 cfh eGbf @% jif{ cufl8 h'ga]nf 6f]n l5d]sdf wf/fsf] kfOk nfOg lyPg .
To;a]nf cleefjs -cfdf_x¿nfO{ ;xof]u ug{ 5f]/Ln] 9'Ë]wf/fdf kfgL yfKg hfg],
To:t} b"w lsGg] nfOgdf a:g hfg' kg]{ lyof] . k9fOnfO{ bf];|f] k|fyldstf dfq lbOg]
ul/GYof] .
•	 aflnsfx¿nfO{ k9fpg kg]{ eGg] ;fdflhs cleofg cGt/ut dfWolds ljBfnodf
klxnf] aflnsf blnt aflnsf ag]sL lyOg .
•	 @)#@ ;fndf klxnf] k6s afnlbj; dgfOPsf] lyof] . Tolta]nf;Dd klg ;fyLx¿n]
a'lnË -wdSofpg], ;tfpg]_ ug{' / u'?x¿n] ljBfyL{x¿nfO{ zf/Ll/s b08;hfo lbg'
;fdfGo s'/f lyof] . ;g !(** lt/ afn>dsf] ljifodf k|Zg ubf{ …ltd|f] cfˆgf] 5f]/f
jf 5f]/L xf]< ltdLnfO{ s] dtna < afnclwsf/ klg x'G5 / sfd gkfP/ afnaflnsf
laufg{ cfPÚ h:tf k|ltlqmof klg cfpFy] .
•	 d'l:nd ;d'bfosf aflnsfx¿nfO{ pRr lzIffdf /f]s lyof] / pgLx¿nfO{ 3/af6
aflx/ lgl:sg lbOb}gYof] . afnljjfx a9L x'g] ub{Yof] .
&= afn;xeflutf;DaGwL sfo{kq
k|sfz sf]O/fnfåf/f k|:t't sfo{kqsf k|d'v a'Fbfx¿ lgDg k|sf/ /x]sf lyP M
15g]kfndf afnclwsf/
afn;xeflutfsf cGtlg{lxt dfGotf / l;4fGt, afn;xeflutfsf] cy{ tyf p2]Zox¿ /x]sf
lyP . o;sf ;fy} sfo{kqdf afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw aflnsfx¿nfO{ ;xeflutfsf]
clwsf/ k|bfg ug]{ k|yd dfgj clwsf/ b:tfj]h ePsf] s'/fdf hf]8 lbOPsf] lyof] .
afn;xeflutfsf ljifodf ljleGg txsf ;/f]sf/jfnfx¿af6 p7fOg] u/]sf lh1f;fx¿
pNn]v ul/Psf lyP .
;xefuLx¿af6 cfPsf ;'emfj / l6Kk0fL M–
•	 cfufdL af6f] klxNofpgsf nflu afnSnax¿sf] pknlAwsf] l;+xfjnf]sg ul/g' kg{] .
•	 u}/;/sf/L ;+:yf tyf ;/sf/L lgsfox¿aLr bf]xf]/f]kg -8'lKns]zg_ gug{sf nflu
;dGjo / ;xsfo{ x'g'kg{] .
•	 l9nf] Gofo k|0ffnLdf ;'wf/ x'g'kg{] .
•	 afnSnanfO{ Pglhcf]s/0f ul/g gx'g] .
•	 afnSnax¿ btf{ e};s]kl5 clgjfo{ cl86 ul/Psf] x'g'kg{]
•	 afnaflnsfdf klg hflt, /Ë, lnË cflbsf cfwf/df r/d e]befj ePsf] kfOg] .
•	 afnSna agfpbf Jojxfl/s / sfo{d"ns x'g'kg{] .
•	 afn;xeflutfsf] s'/f ubf{ afnSnadf dfq s]lGb|t gu/L lzIffdf hf]8 lbg'kg{]] .
•	 afn;xeflutfsf] cy{ afnSna / af]Ng ;Sg] jf g;Sg]df dfq ;Lldt x'g gx'g] .
•	 afnSnanfO{ ;zQm / ;fy{s ;xeflutfd"ns agfpg' kg]{ .
•	 lhNnfdf dfq ;"lrs[t x'g] kl/kf6LnfO{ uflj; tx;Dd ug{'kg]{ .
l;sfO–
•	 s] l;s]+, s] l;Sg] / afnSnadf lgefPsf] e"ldsfn] kl5 s] ug{] < eGg] af/]df klg
:ki6tf x'g'k5{ .
•	 afn;xeflutf kl/jf/df, ljBfnodf, ;dfhdf hxfF;'s} eP klg gfd dfqsf] xf]Og,
cy{k"0f{ x'g'k5{ .
•	 cy{k"0f{ ;xeflutfsf nflu s]–s] x'g'k5{ / ;xeflutfsf] ;jfnnfO{ s;/L p7fpg]
eGg] af/]df uDeL/ 5nkmn x'g'k5{ .
sfo{zfnfn] klxrfg u/]sf afn ;xeflutfsf r'gf}tLx¿ M
;do / cy{sf] cefj, cy{k"0f{ ;xeflutfsf] cefj, Snasf] lglZrt ejg jf sf]7fsf]
cefj, hflt, j0f{ / juL{o lje]b, ;"rgfsf] kx'Fr gx'g', :ki6 gLlt lgod gx'g', /fhgLlts
x:tIf]k, dt leGgtf x'g', ;fdflhs ;xeflutfdf tyf kl/jf/;Fusf] ;+nUgtfdf sdL,
afnaflnsfsf] ljrf/ / efjgfsf] plrt sb/ gx'g', afnaflnsf a]rlavg, ha/h:tL
s/0fL h:tf ck/fwdf ;hfosf] lkmtnf] gLlt x'g', l;sfpg] ljlwdf km/s /xg' cflb .
16 g]kfndf afnclwsf/
*= g]kfndf afnclwsf/ cfGbf]ngsf] k'g/fjnf]sg;DaGwL sfo{kq
p4j /fhkf}8ofnåf/f k|:t't sfo{kqsf k|d'v aF'bfx¿ lgDg k|sf/ 5g M
sfo{zfnfsf] p2]Zo – g]kfndf ePsf] afnclwsf/ cfGbf]ngsf] P]ltxfl;s k[i7e"ldnfO{
vf]tNg' / o;sf nflu xF'b}cfPsf k|of;x¿sf] ljj]rgf ug{' . o;sf pknlAw tyf
r'gf}tLx¿nfO{ s]nfpg' / eljiosf of]hgfx¿ lgwf{/0f ug{' . afnclwsf/;DaGwL
dxf;lGwdf g]kfnaf6 x:tfIf/ ePsf] @% jif{] ;Gbe{df afnclwsf/ cfGbf]ngsf ;du|
kIfx¿nfO{ ;d]6]/ / b:tfj]hLs/0f u/]/ Pp6f P]ltxfl;s u|Gy k|sfzg ug{' .
sfo{zfnfsf ;xefuLx¿af6 cfPsf cg'ej / ;'emfjx¿ M g]kfndf sl/a $),)))
afnaflnsf HIV ;+qmd0faf6 k|efljt ag]sfn] ;+qmd0f b/df sdL Nofpgsf nflu gLlt
tyf sfo{qmdx¿ Nofpg cfjZos /x]sf] 5 . dgf]/~hg If]qdf sfd ug{] afnaflnsfdf
clxn] klg of}g b'Jo{jxf/ e}/x]sf] cj:yf /x]sf] 5 . clxn] klg ?s'd lhNnfdf
afnljjfx afSn} x'g] u/]sf], To;} u/L afnaflnsfn] ljBfno 5f8g] ;d:of klg /x]sf]
5 . afnaflnsfsf nflu s'g} dgf]/~hgfTds ultljlw ;~rfng ug{ v]n d}bfg jf
cGo cfjZos Joj:yfsf] cefj g} /x]sf] 5 . lhNnf tyf ufpF tx;Dd afnsNof0f
;ldltx¿sf] u7g tyf kl/rfng ePsf] 5 . bfª lhNnfdf #÷$ jif{ klxn];Dd
afnaflnsfnfO{ a9L g} >d zf]if0f ul/GYof] . clxn] s]xL sdL ePsf] 5 . g]kfndf
/x]sf afnSnax¿sf] k|hftflGqs cEof;sf af/]df cWoogsf] cfjZostf 5 . s]Gb|b]lv
ufpF tx;Dd afnsNof0f ;ldltx¿sf] ljsf; / la:tf/ u/L oL ;a}df afnOhnf; tyf
…;a}sf nflu lzIffÚ cleofg ;~rfng ul/g'k5{ .
ljBfnodf afnSna / afn;+/If0f ;ldltsf] :yfkgf kl5 afnaflnsfdf cfˆgf] ljrf/
/ efjgf JoQm ug{] Ifdtfsf] ljsf; ePsf] 5 . klxn] ljBfnoaf6 cg'QL0f{ ePsf
afnaflnsfsf nflu ;xof]uL sfo{qmdx¿ lyPgg . clxn] yf]/} eP klg ;xof]uL sfo{qmd
-sIff_ ;~rfng ePsf] kfOG5 . klxn] 5f]/fnfO{ ljBfno k7fpFy] t/ 5f]/LnfO{ eg] 3/df
sfd nufpFy], clxn] To:tf] Jojxf/df sdL cfPsf] 5 .
tyflk clxn] klg 5f]/f / 5f]/Ldf e]befj /x]sfn] aflnsfsf] ;d'lrt ljsf;df cj/f]w
sfod} 5 . /h:jnfsf] ;d:ofn]] w]/} lszf]/Lx¿ ljBfno hfgaf6 jl~rt /x]sf lyP
t/ clxn] o:tf ;d:ofdf sdL cfPsf] 5 . ;a} lhNnfx¿df DCWB sf] u7g x'g'
/ CRO sf] Joj:yf x'g' pknlAw xf] . To;}u/L afnclwsf/df sfo{/t ;+:yfx¿sf]
;~hfnLs/0f x'g', sG;f]l6{od afn;+/If0f ;~hfn nufotsf ;+oGqx¿sf] ljsf; ul/g'
klg pknlAw g} xf] .
17g]kfndf afnclwsf/
Gf]kfndf ;g !((! Kfl5 b]zdf k|hftGqsf] :yfkgf eof] .
To;kl5 dfq b]zdf ;+3 ;+:yf vf]Ng] / afnclwsf/,
dlxnf clwsf/ / ;du|df gful/s clwsf/sf kIfdf
jsfnt ug]{ :jtGqtf k|fKt eof] . To;}a]nf g]kfndf
k|hftflGqs ;/sf/ tkm{af6 cGt/f{li6«o dxf;lGwdf
x:tfIf/ eof] / b]zdf afnclwsf/ ;'lglZrt ug{ y'k|}
;+3 ;+:yf klg :yfkgf eP . o;} qmddf ;g !((# df
xfdL s]xL dlxnfx¿ ldn]/ dfgj clwsf/ / ;fdflhs
;]jfdf dlxnf / afnaflnsf -l;lj;_ ;+:yf btf{ u/]/
g]kfnsf afnaflnsf / dlxnfsf kIfdf jsfnt ug]{
lgZro u¥of}+ . l;lj; :yfkgfsf k|f/lDes lbgdf g]kfndf
w]/} k5fl8 k/]sf cflbjf;L hghflt yf¿ dlxnfx¿nfO{
cf}krfl/s lzIff sfg'gL ;r]tgf / cfly{s ;zQmLs/0f
ug'{k5{ eg]/ gjnk/f;Lsf ljleGg ufpF ljsf; ;ldltdf
sfo{qmd yfngL ul/Psf] lyof] . sfd ub}{ hfFbf ToxfFsf
dlxnfx¿sf] csf]{ 7"nf] kL8f klg phfu/ eof] Tof] lyof]
pgLx¿sf y'k|} afnaflnsf k9g] cj;/sf] vf]hLdf /
afnclwsf/ cleofgdf l;lj;
zflGt clwsf/L
18 g]kfndf afnclwsf/
cfly{s ;d:of 6fg{ egL ;x/lt/ cfPsf / k7fOPsf /x]5g . nfdf] ;dob]lv e]63f6
/ ;Dks{df g/x]sf cfˆgf afnaflnsf s:tf] xfndf 5g < s] u5{g < sxfF 5g < eGg]
s'/f yfxf gkfPsf cfdfx¿sf] b'Mv];f]kl5 xfdLn] ;g !((^ b]lv yk csf]{ cleofg
;'? u¥of}+ . Tof] lyof] afnclwsf/sf] kIfdf hgjsfntL cleofg . xfd|f] cleofg cGtu{t
klxn] sfdsf] vf]hLsf nflu ;x/lt/ cfPsf jf k7fOPsf afnaflnsfsf] vf]hL ug]{ /
ltgLx¿sf] xslxtdf sfd ug]{ lgwf] u¥of}+ . xfdLn] xfd|f] sfdsf] s]Gb|ljGb' afn>ddWo]
klg To;a]nf ;a}sf] cf]em]ndf k/]sf] 3/]n' afn>dnfO{ agfof}+ .
b]zdf ;/sf/n] ;g !(() df ;+o'Qm /fi6« ;+3df x:tfIf/ u/]/ afn;+/If0fsf] ;'lglZrttf
ug]{ k|lta4tf t hgfof] t/ k|lta4tf cg';f/ sfg'g aGg] tyf ;/sf/L of]hgfx¿
;'/;f/ lyPg . ;dfhdf afnaflnsfnfO{ sfd nufP/ cfkm" dflns aGg' eg]sf] k|lti7fsf]
ljifo lyof] . cfkm"nfO{ b'O{ 5fs vfg k'Ug], ;fgf] hflu/ / ;fgf] Joj;fo x'g]b]lv lnP/
cfkm"nfO{ ;De|fGt eGg]x¿ ;a} afnaflnsf sfd ug{ 3/df /fVg] k|rngs} ¿kdf lyof] .
o;/L afnaflnsfsf] zf]if0f ug'{ cGofo xf] . sfg'g ljk/Lt sfo{ xf] eGg ;Sg] xfd|f]
l:ylt lyPg . To;a]nf xfdL ;DemfO{ a'emfO{ u/]/ hf]lvddf k/]sf s]xL afnaflnsfsf]
p4f/ ug]{, ltgLx¿nfO{ k9fpg'k5{ eGg] / pgLx¿dfly ePsf] HofbtL af/]df dfq af]Ng
;Sg] l:yltdf dfq lyof}+ . lsgeg] To;a]nf;Dd g sfg'g g} lgdf{0f eO;s]sf] lyof]
gt cfd gful/sdf afnaflnsfdfly x'g] zf]if0flj?4 r]tgf g} km}lnPsf] lyof] .
19g]kfndf afnclwsf/
;+o'Qm /fi6« ;+3Lo afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwdf x:tfIf/ ug]{ /fi6«n] x:tfIf/ kZrft
cfˆgf] b]zdf dxf;lGw sfof{Gjg x'g yfn]kl5sf] k|ult ljj/0f lgwf{l/t ;dodf ;+o'Qm
/fi6« ;+3df a'emfpg' kg]{ bfloTj x'G5 . of] bfloTj k"/f ug{sf nflu klg ;/sf/L
lgsfox¿sf] cufl8 afnaflnsfsf] xslxtsf] ;Gbe{df s]xL sfg'g tyf gofF of]hgfsf]
lgdf{0f ug}{ kg]{ l:ylt l;h{gf eof] . kl/0ffd:j¿k ;/sf/L lgsfox¿n] o;tkm{ u/]sf
k|of;x¿af6 afnclwsf/sf] kIfdf ;sf/fTds jftfj/0f aGb} uof] . xfdL h:tf ;+3
;+:yfnfO{ sfd ug{ klg ;xhtf xF'b} uof] . afnaflnsfsf] l:yltdf ;'wf/ cfpFb} uof] .
o;} qmddf @)$* ;fndf g]kfndf klxnf] k6s afnaflnsf;DaGwL sfg'g lgdf{0f eof]
/ dlxnf tyf afnaflnsf dGqfnosf] :yfkgf ;d]t ePkl5 g]kfndf !$ jif{eGbf sd
pd]/sf afnaflnsfnfO{ >ddf nufpg' gx'g] sfg'g kfl/t eof] . To;kl5 eg] xfdLn]
To;} sfg'gdf 6]s]/ cln v'n]/ afnclwsf/sf af/]df jsfnt ug]{ jftfj/0f aGof] t/
Tof] sfg'g nfu" ug{sf nflu ;/sf/sf tkm{af6 tbf?stf b]vfOPsf] lyPg . cg'udg
k6Ss} lyPg . cfd gful/sdf ;r]tgf lyPg eg] ;/sf/L lgsfodf a:g] sd{rf/L
;d]t o; ljifodf ;r]t / ;+j]bgzLn lyPgg . To;a]nf;Dd klg g]kfndf afn>d
sxfF–sxfF s'g–s'g If]qdf k|of]u ePsf] 5 < tL afnaflnsfsf] cj:yf s:tf] 5 < b]zdf
slt afnaflnsf cfˆgf] clwsf/ k|fKt ug{af6 jl~rt 5g < eGg] s'/f ;/sf/sf]
rf;f]sf] ljifo aGg ;s]sf] lyPg . kl5 g]kfndf ag]sf unF}rfx¿df afn>d k|of]u
ePsf ljifon] cGt/f{li6«o:t/d} xNnLvNnL ePkl5 To:tf sf/vfgfdf afnaflnsfnfO{
sfddf nufPsf] af/] ;/sf/L :t/af6 cg'udg ;'? eof] . cGt/f{li6«o >d ;+u7g
nufot y'k|} cGt/f{li6«o /fli6«o ;+:yfx¿n] o;;DaGwL cg';Gwfg ug]{ / pgLx¿sf
xslxtsf ljifodf sfo{qmdx¿ ug{ yfn]kl5 ;/sf/n] klg o; ljifodf rf;f] b]vfpg
yfNof] .
o;} qmddf l;lj;n] ;g @))@ df :yfgLo lgsfo;Fusf] ;xsfo{df 3/]n' afn>lds;Fu
20 g]kfndf afnclwsf/
sfd ug{ ;'?jft u/]sf] xf] . l;lj;n]
3/]n' afn>ldsx¿sf] kIfdf ;~rfng
u/]sf] hgjsfntL cleofgkl5 x]6f}+8f
gu/kflnsfn] cfˆgf] gu/df ePsf o:tf
afn>ldsx¿sf] xslxtdf sfd ug]{
rf;f] lb+b} ah]6;d]t 5'6ofPsf] lyof] .
o;}u/L sf7df08f} j8f g+= & n] cfˆgf]
j8fleq /x]sf 3/]n' >ldssf] ljj/0f
/fVg] / kl/rokq lbg];Ddsf] sfd eof]
t/ of] sfdn] kl5;Dd lg/Gt/tf kfpg
eg] ;s]g . h]xf]; ta;Dd ;/sf/L
lgsfox¿df klg s]xL ;sf/fTds ;f]rsf]
ljsf; eO;s]sf] lyof] . @))^–@))&
;Dd cfOk'Ubf cfd gful/sdf w]/} ;r]tgf
clej[l4 ePsf] lyof] . b]zsf s'gf s'gfaf6
k|fylds ljBfnox¿ :yfkgf ePsfn] pt}
k9g] cj;/ k|fKt x'g yfn]kl5 afnaflnsf
sfdsf nflu ;x/df ef}+tfl/g] qmddf klg
s]xL sdL cfO;s]sf] lyof] . o;kl5
l;lj;n] 3/]n' >lds afnaflnsfsf]
lzIffdflysf] kx'Fr k'¥ofpg ;xhLs/0f
ug]{ p2]Zon] ( dlxg] cgf}krfl/s sIff
;~rfng u¥of] . o;/L l;lj;n] Pp6f
7fpFdf sIff ;~rfng ubf{ x/]s ( dlxg]
sIff ;lsGYof] . k'/fgf ljBfyL{{ ;/sf/L
ljBfnodf egf{ x'Gy] t/ To;} 7fpFdf km]l/
gofF ljBfyL{x¿ Tolts} cfpFy] . o;sf]
cy{ 3/]n'>ddf afnaflnsf cfpg] qmddf
s]xL sdL cfof] t/ k"0f{lj/fd eg] nfu]sf]
lyPg . o;/L afnaflnsf >dsf nflu
;x/lt/ cfpg] qmd xfn;Dd klg hf/L
/x]s} 5 .
t/ klg ;don] s]xL sf]N6f] km]/]sf] 5 . Ps
;do afnaflnsfnfO{ gf]s/sf] ¿kdf /fVg'
uf}/j / k|lti7fsf] ljifo lyof] eg] ca of]
k|lti7fdf cfFr cfpg] ljifo aGg k'u]sf]
5 . To;a]nf afn>ldsx¿nfO{ v'n]cfd
afnclwsf/ cleofgdf l;lj;sf]
kxn
•	 :yfkgf ePsf] ;fn !((^ b]lv
@)!$ ;Dddf &,!!* hgf 3/]n'
afn>ldsx¿nfO{ cf}krfl/s
lzIffdf egf{sf nflu ;xof]u
u/]sf] lyof] .
•	 kl5Nnf] cjlw;Dddf 3/]n'
afn>lds tyf 3/]n' >ddf hfg]
hf]lvddf /x]sf afnaflnsf u/L
hDdf !)@^$ hgfnfO{ ljBfno
egf{ tyf z}lIfs ;fdfu|Lx¿sf]
;xof]u ub}{ cfPsf] 5 .
•	 ;jf]{Rr cbfntdf l;lj;
lgj]bs eO{ of}g b'Jo{jxf/af6
kLl8t aflnsfnfO{ /fHoaf6
kl/k"/0f;lxtsf] Ifltk"lt{sf]
Joj:yf;DaGwL xfn]sf] l/6sf]
kIfdf ldlt @)&!÷!!÷@) df
km};nf ePsf] .
•	 ldlt )^^÷@÷!# df sf7df08f}
lhNnf cbfntaf6 ha/h:tL
s/0fLsf] d'2fdf kLl8t aflnsfsf]
kIfaf6 cbfntdf ax; ug{
afnaflnsfsf] If]qdf sfo{/t ;+3
;+:yfn] klg kfpg] cfb]z ePsf] .
•	 ldlt @)^^÷&÷@$ df 3/]n'
afn>ldssf] kIfaf6 afn>d
lgif]w tyf lgoldt ug]{ P]g
@)%^ nfO{ sfof{Gjog ug{sf
nflu klxnf] k6s >L >d
sfof{no afUdtLdf lkm/fbkq btf{
u/]sf] .
21g]kfndf afnclwsf/
oftgf lbg] ul/GYof] eg] ca n'sL5kL dfq
ug{ yflnPsf] 5 . oftgfsf] ljifo ca
sfg'gsf] bfo/fdf cfpg ;Sg] ePsf]n]
o;df klg w]/} sdL cfPsf] 5 . o;/L
afn>d zf]if0fdf / afnclwsf/ :yfkgfdf
kfOnf km'sL km'sL kl/jt{g x'Fb} cfPsf] 5 .
afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwdf xfd|f] b]zn]
x:tfIf/ u/] kZrft afn>dlj?4 ;sf/fTds
jftfj/0f aGb} uPsf]n] of] kl/jt{g ;Dej
ePsf] xf] eGg] s'/fdf b'O{ dt x'g ;Sb}g .
b]zdf k|hftGq :yfkgfsf] s]xL ;dokl5b]lv
ePsf] /fhgLlts cl:y/tf, ;z:q ;+3if{
/ gofF ;+ljwfg lgdf{0fdf nfu]sf] ;dosf
sf/0fn] klg b]zsf] ljsf;n] ult lng
;s]sf] 5}g . o; l:yltdf afnclwsf/sf
;jfnx¿ klg :jtM cf]em]ndf k/]sf 5g .
kmn:j¿k cfh klg w]/} afnaflnsf lzIff,
:jf:Yoaf6 jl~rt 5g . 3/ 5f8]/ lx8g
afWo 5g . of}g b'Jo{jxf/sf] l;sf/ ePsf
5g . >d zf]if0fdf k/]sf 5g . olt x'Fbfx'Fb}
ljleGg k'/:sf/af6 ;Ddflgt
l;lj;
•	 afn>d pGd"ngsf] If]qdf
pNn]vgLo of]ubfg u/]sf] s'/fnfO{
;Ddfg ub{} cGt/f{li6«o >d
;+u7g -ILO_ n] ;g @))%
sf] ljlzi6 u}/;/sf/L ;+:yfsf]
¿kdf k'/:s[t u/]sf] lyof] .
•	 o;}u/L ;dfh sNof0f kl/ifbn]
;g @))^ df dfgj clwsf/
k'/:sf/ k|bfg u/]sf] lyof] .
•	 afn b'Jo{jxf/ lgif]w ug{ ljlzi6
of]ubfg u/]sf] ljifonfO{ lbP/
;g @))( df World Women
Summit Forum n] l;lj;nfO{
Global Award on Prevention
of Child Abuse n] ;Ddflgt
u/]sf] lyof] .
22 g]kfndf afnclwsf/
klg afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw nfu" ePkl5sf @% jif{sf] bf}/fgdf afnclwsf/sf]
kIfdf pNn]vgLo kl/jt{gx¿ ePsf 5g . o;nfO{ ;sf/fTds 9Ëaf6 u|x0f ug}{ kb{5 .
casf] cfjZostf
3/]n' afn>dnufot ;a} k|sf/sf afn>dx¿ d'n'ssf] cfly{s, ;fdflhs / ;fF:s[lts
;+/rgf;Fu ufFl;Psf] ;jfn ePsf]n] o;sf] ;d"n ¿kdf cGTosf nflu d'Vo ¿kdf b]xfo
cg';f/sf] Joj:yf x'g cfjZos b]lvG5 M–
!_ ;/sf/sf tkm{af6 clgjfo{ / lgMz'Ns lzIffsf] Joj:yf ul/g' k5{ .
@_ cleefjsnfO{ cfˆgf afnaflnsf k|ltsf] bfloTj cg'ej u/fpg Jofks ¿kdf r]tgf
clej[l4 tyf hfu/0f cleofg ;~rfng ul/g' k5{ .
#_ b'u{d 7fpFdf ljBfnox¿ -vf;u/L k|fylds_ ufpF glhs /xg] Joj:yf ul/g' k5{ .
$_ cleefjssf] cfly{s cj:yf ;'wf/ ug{ /fHon] /f]huf/L jf cfod"ns Joj;fosf
nflu lgJof{hL C0f lbg] Joj:yf ul/g' k5{ .
%= e"ldxLg tyf ul/a ls;fgx¿sf] cfhLljsfsf] cfwf/sf nflu v]tL ug{] e"ld pknAw
u/fOg' k5{ . o;sf nflu k|ultzLn e"ld;'wf/ u/L 7"nf e"ldkltx¿af6 e"ld
clwu|x0f u/]/ ljt/0fsf] Joj:yf ldnfOg' cfjZos b]lvG5 .
^_ ;/sf/n] afnaflnsfsf nflu kof{Kt nufgL ug'{k5{ / o;sf nflu jflif{s ah]6
g} 5'6ofpg' k5{ . gofF of]hgf lgdf{0f, ePsf sfg'gsf] sfof{Gjog s9fOsf ;fy
23g]kfndf afnclwsf/
ug'{k5{ .
&_	:yfgLo lgsfon] klg afnljsf;sf nflu k|fyldstfk"j{s sfd ug'{k5{ .
*_ ;/sf/L:t/af6 cg'udg lg/Gt/ / k|efjsf/L 9Ën] ug'{k5{ .
lgisif{
ljut @) jif{b]lv afn>d tyf afnclwsf/sf ljleGg If]qdf lqmofzLn /xFb} cfPsf]
l;lj;n] clxn] klg lgs[i7 / hf]lvd cj:yfdf sfd ul//x]sf afnaflnsfsf] p4f/ /
;+/If0fsf nflu ultljlwx¿ ;~rfng u/L g} /x]sf] 5 . o;/L afnaflnsfsf] ;+/If0f,
ljsf; tyf ;xeflutfsf] kIfdf cleofg ;~rfng ug{] bf}/fgdf l;lj;n] ljleGg
k|sf/sf hf]lvd / sl7gfOx¿sf] ;fdgf ub}{ cufl8 al9/x]sf] 5 . oltdfq xf]Og o;n]
k6s k6s afnaflnsfsf] clwsf/ pNn+3gstf{x¿sf] wDsLx¿sf] ;d]t ;fdgf ub}{
cfPsf] 5 . cK7of/f] kl/l:ylt;Fu kf}F7]hf]/L v]Ng cEo:t alg;s]sf] of] ;+:yfn] cfpFbf
lbgx¿df cfpg ;Sg] Jojwfgx¿nfO{ kG5fpFb} o; cleofgnfO{ lg/Gt/tf lbO/xg]5 .
o;sf] ;fy} ha;Dd b]zdf afnclwsf/ k|flKtsf] cj:yf ;'lglZrt x'Fb}g ta;Dd cfˆgf]
st{Jo kyaf6 ljrlnt geO{ lg/Gt/ ¿kn] cufl8 al9/xg] s'/fdf l;lj; k|lta4 5 .
24 g]kfndf afnclwsf/
afnclwsf/ cjwf/0ffsL cleoGtf PUnfOG6fOg h]a
o'4x¿ ljgfzsf/L x'G5g .
o;af6 w]/} dfgjLo Iflt
x'g] ub{5 . o'4sf] qmddf
afnaflnsf, dlxnfx¿,
j[4j[4f tyf czQmx¿
;a}eGbf a9L kLl8t x'G5g
tyflk afnaflnsfsf
kL8fx¿ jo:sx¿sf]
k|fyldstfleq k/]sf]
b]lvPsf] 5}g . o'4sf
sf/0f pNn+3g ePsf
afnclwsf/sf ;jfnx¿
/fHosf] cfFvfaf6 cf]em]ndf
kb{5g . o'4af6 kLl8t o:tf afnaflnsfsf] clwsf/nfO{ Ps dlxnfn] cfjfh p7fpFb}
;a}sf] Wofg tfGg ;kmn eOg . tL dxfg dlxnf lyOg, a]nfotsL PUnfOG6fOg h]a .
afnclwsf/;DaGwL cjwf/0ffnfO{ :yflkt ug]{ sfddf PUnfG6fOg h]a cu|0fL cleoGtf
lyOg . ljZjsf hgtf !(!$ b]lv !(!* df ePsf] k|yd ljZjo'4af6 k|tfl8t eO/x]sf
lyP . o;df afnaflnsf / dlxnfx¿ a9L lyP . oxL cj:yfnfO{ ;+s]t ub}{ PUnfG6fOgn]
elgg, æ;a} o'4 ;xL jf unt, ljWj+zsf/L jf ljhosf/L h] x'g tL ;a} afnaflnsflj?4
5]l8Psf x'G5gÆ . kmf]6f]u|fkmLk|lt ljz]if ?lr /fVg] PUnfG6fOgn] o'4sf sf/0f ef]sfgfËf
ag]sf afnaflnsfsf] t:jL/ lvr]/ kqklqsfdf 5kfpg] sfd ul/g . o;n] afnaflnsfsf]
jf:tljs cj:yfnfO{ ljZj ;fd' 5n{Ë agfOlbof] . To;a]nfsf] a]nfotL ;/sf/n] ef]sf
gfËf afnaflnsfsf] t:jL/ ;fj{hlgs ug]{ sfo{nfO{ uDeL/ ck/fwsf] ¿kdf lnof] .
kl/0ffd:j¿k pgnfO{ kqmfp u/L h]n xfNof] . pgn] h]nleq}af6 klg afnaflnsfsf]
kIfdf cfjfh p7fO/lxg . afnclwsf/sf] kIfdf yfn]sf] cleofgnfO{ lg/Gt/tf lbg]
qmddf ;g !(@# df h]g]efdf pgn] afnclwsf/sf] kIfdf kfFr a'Fb] 3f]if0ff kq tof/
ul/g . h]g]efdf tof/ u/]sL x'gfn] o; 3f]if0ff kqnfO{ h]g]ef 3f]if0ff kq klg elgG5 .
afnclwsf/sf] h]g]ef 3f]if0ff kqdf ePsf kfFrj6f a'Fbfx¿1
M
1	 rlGb|sf vltj8f, -@)^!_, PUnfG6fOg h]j / afnclwsf/ cleofg afnclwsf/sf] 3f]if0ff, k[i7 !&
afnclwsf/ cleofgsf] ljsf;qmd
–/d]zs'df/ kf}8]n
25g]kfndf afnclwsf/
!= afnaflnsfnfO{ ef}lts tyf cfWoflTds b'j} ¿kdf ;fdfGo ljsf; ug{sf nflu rflxg]
;a} k"jf{wf/ k|bfg ul/g'kb{5 .
@= ef]sf] afnaflnsfn] vfg kfpg'kb{5, ladf/L afnaflnsfn] :ofxf/, pkrf/ kfpg'kb{5,
zf/Ll/s jf dfgl;s ¿kn] ckfËtf jf czQmtf ePsf afnaflnsfn] plrt tflnd
/ lzIff kfpg' kb{5, cgfy Pj+ kl/jf/ljxLg afnaflnsfn] cf>o kfpg'kb{5 .
#= b'Mv, ;Í6, k|sf]k k/]sf a]nfdf ;aeGbf klxn] afnaflnsfn] p2f/ sfo{sf] ;]jf
kfpg'kb{5 / ljklQdf ;j{k|yd /fxt kfpg] JolQm afnaflnsf g} x'g'kb{5 .
$= afnaflnsfn] cfˆgf] hLjg wfGg] u/L sdfpg ;Sg] x'gsf nflu cfjZos / plrt
cj;/ / tflnd ;dod} kfpg' kb{5 / pgLx¿n] x/]s lsl;dsf] zf]if0faf6 ;+/If0f
kfpg'kb{5 .
%= afnaflnsfnfO{ p;sf] k|ltefnfO{ dfgj ;d'bfosf] ;]jfdf ;dlk{t u/fpg ;lsof];
eGg] af]w jf 1fgsf ;fy x'sf{Og' kb{5 .
PUnfG6fOgn] afnclwsf/sf] kIfdf u/]sf] 3f]if0ff ;g !(@# df ;]e b lrN8«]gsf] klqsf
b jN8{; lrN8«]gdf k|sflzt eof] . o;nfO{ ;]e b lrN8«]g OG6/g]zgn o'lgogåf/f
:jLsf/ ul/of] . o;sf] ;fy} k|yd ljZj o'4 kl5 lgdf{0f ul/Psf] /fi6« ;+3 (League
of Nation) n] PUnfG6fOg h]aåf/f tof/ ul/Psf] % a'Fb] 3f]if0ff kqdf ;g !(@$ df
c¿ b'O{j6f a'Fbf yk u/L pQm 3f]if0ff kqnfO{ cg'df]bg ug{ cfJxfg ub}{ kfl/t ug]{
sfd u¥of] .
/fi6« ;+3af6 tof/ ul/Psf] ;ft a'Fb] 3f]if0ff kq2
!=	afnaflnsfnfO{ ef}lts tyf cfWoflTds b'j} ¿kdf ;fdfGo ljsf; ug{sf nflu
rflxg] ;a} k"jf{wf/ k|bfg ul/g'kb{5 .
@=	ef]sf] afnaflnsfn] vfg kfpg'k5{, la/fdL afnaflnsfn] :ofxf/, pkrf/ kfpg'k5{,
zf/Ll/s jf dfgl;s ¿kn] ckfËtf jf czQmtf ePsf afnaflnsfn] plrt tflnd
/ lzIff kfpg'k5{, afnlaHofO{+df k/]sf afnaflnsfn] plrt k'g:yf{kgfsf] cj;/
kfpg'kb{5, cgfy Pj+ kl/jf/ljxLg afnaflnsfn] cf>o kfpg'kb{5 .
#=	b'Mv, ;+s6 k|sf]k k/]sf] a]nfdf ;aeGbf klxn] afnaflnsfn] p4f/ sfo{sf] ;]jf
kfpg'kb{5, ljklQdf ;j{k|yd /fxt kfpg] JolQm afnaflnsf x'g' kb{5 .
$=	;fdflhs ;]jfaf6 afnaflnsfn] kl/k"0f{ nfe kfpg'k5{ . afnaflnsfn] cfˆgf]
hLjg wfGg] sdfpg ;Sg] x'gsf nflu cfjZos / plrt cj;/ / tflnd ;dod}
kfpg'kb{5 / pgLx¿n] x/]s lsl;dsf] zf]if0faf6 ;+/If0f kfpg'kb{5 .
%=	afnaflnsfnfO{ p;sf] k|ltefnfO{ dfgj ;d'bfosf] ;]jfdf ;dlk{t u/fpg ;lsof];
eGGf] af]w jf 1fgsf ;fy x'sf{Og'kb{5 .
^=	kl/jf/nfO{ plrt ;Ddfg lb+b} kl/jf/ leq afnaflnsfnfO{ plrt :ofxf/ ;';f/
2	 rlGb|sf vltj8f, -@)^!_, PUnfG6fOg h]a / afnclwsf/ cleofg, k[i7 !*
26 g]kfndf afnclwsf/
k'¥ofpg' kb{5 .
&=	 afnaflnsfn] g}lts, cfWoflTds, zf/Ll/s, dfgl;s / j:t'ut cfwf/df ;Dk"0f{ ¿kdf
plrt ljsf;sf nflu ;a} ;'ljwfx¿ kfpg'kb{5 / o;f] ubf{ g}ltstf, hft, hftLotf,
j0f{, wd{sf 3]/f kf/ u/]/ afnaflnsfnfO{ e]befjljxLg ¿kdf k|bfg ul/g'kb{5 .
;+o'Qm /fi6«;+3sf] afnclwsf/;DaGwL 3f]if0ff
;g !($* df :yfkgf ePsf] ;+o'Qm /fi6«;+3 -United Nations_n] kfl/t u/]sf]
dfgjclwsf/sf] ljZjJofkL 3f]if0ff kqdf oL afnclwsf/;DaGwL cjwf/0ffnfO{ ;d]6]sf]
5 . o;}u/L afnclwsf/sf] ljifonfO{ cem kl/dfh{g ub}{ ;+o'Qm /fi6«;+3n] ;g !(%(
gf]e]Da/ @) df afnclwsf/;DaGwL bz a'Fb] 3f]if0ff kq–Declarationon the Rights of
the Child_ kfl/t u¥of] .
afnclwsf/;DaGwL 3f]if0ff kqsf bz a'Fbfx¿3
M
!=	 afa'cfdf, JolQm cyjf kl/jf/sf] dfof ddtf / ;dembf/Ldf afnaflnsf x'ls{g' kb{5
/ x/]s If]qdf -zf/Ll/s, dfgl;s, af}l4s, ;fdflhs, ;fF:s[lts_ ljsl;t x'g'kb{5 .
@=	cfˆgf] Go"gtd zf/Ll/s cfjZostfx¿sf] kl/k"lt{sf nflu rflxg] vfg]s'/f
afnaflnsfn] kfpg'kb{5 .
#=	 lzz'sf :jf:Yo / ljsf;nfO{ 6]jf k'¥ofpg' kb{5 .
$=	 lzz'n] plrt cf>o, cfjf; kfpg'kb{5 .
%=	 afnaflnsfn] Go"gtd ¿kdf cfwf/e"t lzIff kfpg'kb{{5 .
^=	 afnaflnsfn] cfˆgf] hLjg /dfP/ lhpg] / ;Defjgfx¿sf] ljsf; ug{ kfpg'kb{5
/ cfˆgf] hftLo kl/ro / ;+:s[ltsf] ;+/If0f ug{ kfpg'kb{5 .
&=	cf–cfˆgf] Ifdtf, ?lr, / ;Defjgfcg'¿ksf] k]zf ckgfpg afnaflnsfn] plrt
lzIff / tflnd kfpg'kb{5 .
*=	 x/]s afnaflnsfn] cf–cfˆgf] ljrf/ cleJoQm ug]{ df}sf kfpg'kb{5 .
(=	 ;/sf/L / u}/;sf/L If]qdf rflxg] ;dodf sfd kfpg] ;'ljwf pknAw x'g'kb{5 .
!)=	afnaflnsfn] cf–cfˆgf] cfwf/e"t clwsf/ / ?lraf/] hfgsf/L lng] / clwsf/sf]
;+/If0f ug]{ df}sf kfpg'kb{5 .
;fy} afnclwsf/sf] af/]df ljZjsf] Wofgfsif{0f ug{ ;+o'Qm /fi6«;+3n] ;g !(&( df
cGt/f{li6«o afn–jif{ 3f]if0ff klg u¥of] .
afnclwsf/ dxf;lGw / o;sf k|fjwfgx¿
o;} jif{ kf]Nof08n] afnclwsf/ dxf;lGw lgdf{0fsf nflu d:of}bf tof/ ug]]{ k|:tfj cufl8
3	 rlGb|sf vltj8f, -@)^!_, PUnfG6fOg h]a / afnclwsf/ cleofg, k[i7 @#
27g]kfndf afnclwsf/
;f¥of] / o; k|:tfjnfO{ cWoog / ;dLIff u/L ;+o'Qm /fi6«;+3sf] dfgjclwsf/;DaGwL
cfof]un] clGtd d:of}bf–kq tof/ ug{ sfo{bn u7g u¥of] . ;g !(*# df ;+o'Qm
/fi6«;+3Lo sfo{bnnfO{ ;xfotf ug{ ljleGg u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] u}/;/sf/L ;+:yf
tby{ ;ldlt u7g ul/of] . ;g !(*( df sfo{bnn] cfˆgf] clGtd d:of}bf kq ;+o'Qm
/fi6«;+3sf] dfgjclwsf/ cfof]u ;dIf k|:t't u¥of] . o;} jif{ !(*( sf] gf]e]Da/ @)
sf lbg afnclwsf/ 3f]if0ff kqsf] #) cf}+ jflif{sf]T;jsf] ;Gbe{df ;+o'Qm /fi6«;+3sf]
dxf;efn] afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwnfO{ ;j{;Ddt ?kdf kfl/t u¥of] . o;kl5 ;g
!(() sf] ;]K6]Da/ @ tfl/vb]lv afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw nfu" eof] . =;+o'Qm
/fi6«;+3sf cg';f/ ;g @)!% ;Dddf o; dxf;lGwdf x:tfIf/ ug]{ /fi6«x¿sf] ;+Vof
!(^ k'u]sf] 5 . ca dxf;lGwdf x:tfIf/ gug]{ /fi6«df cd]l/sf dfq /x]sf] 5 .
afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw nfu" ePkl5 ;g !(() ;]K6]Da/#) df afnaflnsfsf
nflu ljZj ;Dd]ngsf] cfof]hgf ul/of] . o; ;Dd]ngn] gAa]sf] bzssf nflu afn
arfj6, afn;+/If0f / afnljsf;;DaGwL sfo{of]hgf agfof] . g]kfnn] o;} jif{ !(()
sf] !$ ;]K6]Da/df pQm dxf;lGw cg'df]bg u¥of] . afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwdf %$
j6f wf/f 5g .
dxf;lGwsf k|d'v k|fjwfgx¿4
afFRg kfpg] clwsf/
cleefjsx¿sf] dfu{ bz{g k|fKt ug]{ -wf/f %_, afFRg] bL3{hLjg / ljsf; ug]{ -wf/f
^_, ;':jf:Yo /xg] / :jf:Yo ;]jf k|fKt ug]{ -wf/f @$_, pGgt hLjg:t/ -wf/f @&_
ljsf;sf] clwsf/
hGdbtf{, gfd, /fli6«otf / :ofxf/;';f/ -wf/f &_, klxrfg -wf/f *_, cfdfa'af;Fu a:g]
-wf/f (_ kfl/jfl/s k'gld{ng -wf/f !)_, ;fdflhs ;'/Iff -wf/f @^_ lzIffsf] clwsf/
-@*_ cf/fd, v]ns'b / ;+:s[lt -wf/f #!_, ckfËtf ePsf afnaflnsfsf] ljz]if :ofxf/
-wf/f @#_ z/0ffyL{ afnaflnsfsf] ljz]if :ofxf/ / ;+/If0f -wf/f @@_
;+/If0fsf] clwsf/
anaflnsfsf] pRrtd lxt -wf/f #_, dxf;lGwdf pNn]lvt clwsf/x¿sf] ;+/If0f -wf/f
$_, kfl/jfl/s jftfj/0faf6 jl~rt afnaflnsf -wf/f @)_, wd{k'qk'qLsf] clwsf/ -wf/f
@!_, z/0ffyL{ afnaflnsf -wf/f @@_, åGåsf] cjlwdf afnaflnsfsf] ;+/If0fsf] clwsf/
-#*_, afnGofo -wf/f $)_, ckx/0f / a]rlavgaf6 ;+/If0f -wf/f !!_, afnaflnsfsf]
laqmL, aGws / a]rlavg÷cf];f/k;f/ /f]Sg /fli6«o, låkIfLo tyf ax'kIfLo pkfo
ckgfpg] -wf/f #%_, ;a} k|sf/sf lx+;faf6 ;+/If0f -wf/f !(_, Hff]lvdk"0f{ >daf6
;+/If0f -wf/f #@_, of}g zf]if0faf6 ;+/If0f -wf/f #$_, cGo zf]if0fx¿af6 ;+/If0f -wf/f
4	 afn;+/If0fsf nflu ;fd'bflos kl/rfng, ;|f]t ;fdfu|L, o'lg;]km, k[i7 !#
28 g]kfndf afnclwsf/
#^_, xflgsf/s y'gf / b08 ;hfoaf6 ;+/If0fsf] clwsf/ -wf/f #&_
;xeflutfsf] clwsf/
e]befj ug{ gx'g] -wf/f @_, cfkm"nfO{ nfu]sf] s'/f cleJoQm ug]{ / cfkm" k|efljt x'g]
lg0f{o k|lqmofdf efu lng] clwsf/ -wf/f !@_, ;+3;+:yf vf]Ng] :jtGqtf -wf/f !%_,
uf]kgLotfsf] clwsf/sf] ;Ddfg -wf/f !^_, cleJolQm :jtGqtf -wf/f !#_, ljrf/,
cf:yf / wd{ -wf/f !$_, ;"rgf / cfd ;~rf/df kx'Fr -wf/f !&_ .
;g @))) df ;+o'Qm /fi6«;+3n] afnclwsf/ dxf;lGw cGtu{tsf b'O{ j6f OR5flwg
cfn]vx¿ kfl/t u¥of] . tL x'g æ;z:q åGådf afnaflnsfsf] ;+nUgtflj?4Æ tyf
æafnaflnsfsf] a]rlavg, afn b]xJofkf/ / afnaflnsfsf] clZnn lrq0flj?4Æ cfn]v .
oL OR5flwg cfn]vx¿nfO{ g]kfnn] cg'df]bg ul/;s]sf] 5 .
afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwsf OR5flwg cfn]vx¿ (Optional Protocals)
;+o'Qm /fi6«;+3sf] dxf;efn] @% d] @))) df æafnaflnsfsf] ;z:q ;+3if{df
;+nUgtflj?4Æ tyf æafnaflnsfsf] a]rlavg, afn b]xJofkf/ tyf afnaflnsfsf]
clZnn lrq0flj?4Æ afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw, !(*( sf b'O{j6f cfn]vx¿
kfl/t u/]sf] 5 .
!=@ ;z:q ;+3if{df afnaflnsfsf] ;+nUgtflj?4 afnclwsf/ dxf;lGwsf] OR5flwg
cfn]v, @))) df ePsf d"n k|fjwfgx¿5
M
•	 !* jif{ d'lgsfnfO{ k|ToIf ;+3if{df ;+nUg x'gaf6 /f]Sg] .
•	 /fli6«o ;z:q bndf :j]lR5s ;DnUgtfsf] pd]/ a9fpg] / !* jif{ d'lgsfnfO{
/fli6«o ;]gfdf ;+nUg u/fpg ljz]if ;'/Iff ckgfpg' kg]{, cleefjssf] :jLs[lt lng'
kg]{, ;}lgs ;]jfdf k"/f ug'{ kg]{ k"0f{ hfgsf/L u/fpg' kg]{ of] jf:tjd} :j]lR5s x'g'
kg]{ . /fHosf] ;z:q bn afx]s s;}n] klg !* jif{ d'lgsfnfO{ ;z:q sf/afxLdf
;+nUg u/fpg gkfpg] u/L ;a} cfjZos pkfo ckgfpg] .
•	 o;sf] sfof{Gjogsf nflu sfg'gL, k|zf;lgs nufot ;a} pkfo ckgfpg' kg]{ .
•	 o; cfn]v ljk/Lt egf{ ePsf afnaflnsfnfO{ ;]jf d'Qm ug]{, pgLx¿sf] zf/Ll/s,
dfgl;s k'gk|f{lKt / ;fdflhs k'gP{sLs/0fsf nflu /fHon] plrt ;xof]u k'¥ofpg] .
•	 o; ;lGwkqsf] sfof{Gjog Pj+ kLl8t afnaflnsfsf] ;+/If0f Pj+ k'g:yf{kgfsf nflu
cGt/f{li6«o ;xof]u h'6fpg /fHo kIf ;xof]uL x'g'kg]{ .
!=@= æafnaflnsfsf] a]rlavg, j]Zofj[lQ tyf clZnn lrq0fÆlj?4 afnclwsf/
5	 l;ljg, afnclwsf/ ;+r]tgf k'l:tsf, k[i7 @!, @@
29g]kfndf afnclwsf/
dxf;lGwsf] OR5flwg cfn]v,@))) df ePsf d"n k|fjwfgx¿6
M
•	 afnaflnsfsf] a]rlavg, j]Zofj[lQ tyf clZnn lrq0fnfO{ uDeL/ ck/fw dfgL
To;dfly k|ltaGw nufpg] .
•	 b]zdf cfGtl/s ¿kdf ePsf] xf]; jf Ps csf]{ /fi6« aLr ePsf] xf]; tyf
JolQmut ¿kdf ;+ul7t h'g;'s} ¿kdf ePsf] eP klg /fHo kIfx¿n] afnaflnsfsf]
a]rlavg, j]Zofj[lQ tyf clZnn lrq0fnfO{ k"0f{tM cfk/flws ultljlwsf ¿kdf
:jLsf/ u/L kmf}hbf/L sfg'g cGtu{t ;d]l6g' kg]{ .
-s_ afnaflnsfsf] a]rlavgsf] ;Gbe{df s'g} klg dfWodaf6 afnaflnsfnfO{ of}g zf]if0f
ug{, gfkmfsf nflu cË k|Tof/f]k0f ug{, ha/h:tL >ddf nufpg k|:tfj ug]{, :jLsf/
ug]{ jf x:tfGt/0f ug]{ sfo{ tyf wd{ k'qk'qL lng] lbg];DaGwL cGt/f{li6«o sfg'gL
Joj:yfx¿nfO{ pNn+3g u/L unt 9Ëaf6 :jLs[lt lng] tyf dWo:ytf ug]{ sfo{ .
-v_ afnaflnsfsf] clZnn lrq0f lgdf{0f ug'{, ljt/0f ug{', cfoft ug'{, k|:tfj ug'{, laqmL
ug'{ jf of}g k|of]hgfsf nflu cfkm";Fu /fVg' . -u_ afnj]Zofj[lQsf nflu afnaflnsf
pknAw u/fpg', lng', lgo'Qm ug'{ jf k|:tfj ug'{ .
•	 s'g} klg /fHosf] If]qleqsf ;fy} ;f] /fHosf] clwgdf /x]sf] kfgL hxfh jf xjfO{
hxfhdf ePsf] eP klg ck/fwL jf kLl8t kIf cfˆgf] /fHosf] afl;Gbf ePdf
sf/afxL ug{ ;Sg] aGbf]a:t k|To]s /fHokIfn] ldnfpg' kg]{5 .
•	 kmf}Hbf/L Goflos sf/afxLsf] x/]s txdf o:tf ck/fwaf6 kLl8t afnaflnsfsf]
clwsf/ / pRrtd lxtsf nflu pko'Qm pkfox¿ ckgfpg' kg]{5 .
•	 o:tf ck/fwsflj?4 sfg'g, k|zf;lgs sf/afxL, ;fdflhs gLlt, sfo{qmdx¿sf]
sfof{Gjogdf hf]8 lbg'kg]{5 . o;;DaGwL afnaflnsf nufot ;a}df Jofks hgr]tgf
hufpg] tyf lzIff Pj+ tflnd pknAw u/fpg' kg]{5 .
;+o'Qm /fi6« ;+3Lo ljz]if a}7s, @))@
;g @))@ df ;+o'Qm /fi6«;+3n] afnaflnsf nflu ljz]if a}7ssf] cfof]hgf u¥of] .
a}7sn] afnaflnsfsf nflu ;'xfpFbf] ;+;f/ lgdf{0f ug]{ ljZjJofkL cleofg ;~rfng
ug]{ 3f]if0ff u¥of] . o; lgDg !) a'Fb] 3f]if0ff7
u¥of] M
!=	 afnaflnsfnfO{ klxnf] k|fyldstf lbcf}+ .
@= ul/aLsf] cGTo u/f}+ M afnaflnsfsf nflu nufgL u/f}+ .
#= sf]xL klg afnalfnsfnfO{ g5'6fcf}+ .
$= x/]s afnaflnsfsf] :ofxf/ ;';f/ u/f}+ .
%= k|To]s afnaflnsfnfO{ lzlIft kf/f}+ .
6	 l;ljg, afnclwsf/ ;+r]tgf k'l:tsf, k[i7 @# b]lv @^
7	 afnaflnsfsf] nflu ;'xfpFbf] ;+;f/, ;]e b lrN8«]g, k[i7 #, $
30 g]kfndf afnclwsf/
^= afnaflnsfnfO{ zf]if0f / b'Jo{jxf/af6 hf]ufcf}+ .
&= afnaflnsfnfO{ o'4af6 hf]ufcf}+ .
*= Pr=cfO{=eL=÷P8;lj?4 n8f}+ .
(= afnaflnssf s'/f ;'gf} / pgLx¿sf] ;xeflutf ;'lglZrt u/f}+ .
!)= k[YjLnfO{ afnaflnsfsf nflu arfO{ /fvf}+ .
#= afnclwsf/ dxf;lGwsf] ph'/L k|lqmof;DaGwL OR5flwg cfn]v, @)!!
(Optional Protocol of the CRC on a Communications Procedure, 2011)
afnaflnsfsf clwsf/sf] ;'lglZrttfsf nflu cufl8 a9g] qmddf ;+o'Qm /fi6«;+3sf]
;fwf/0f ;efsf] ^^ cf}+ ;qn] !( l8;]Da/ @)!! df afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwsf]
ph'/L k|lqmof;DaGwL OR5flwg cfn]v kfl/t u/]sf] 5 . ;+o'Qm /fi6«;+3sf] afnclwsf/
;ldltn] afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw / o;sf b'O{j6f OR5flwg cfn]vnfO{ cg'df]bg
ug]{ ;a} ;b:o /fi6«x¿sf nflu o; OR5flwg cfn]v x:tfIf/ ug{sf nflu hgj/L
@)!@ b]lv v'Nnf u/]sf] 5 .
ph'/L k|lqmof;DaGwLOR5flwg cfn]v, @)!! sf d"ne"tclwsf/x¿
•	;+o'Qm /fi6«;+3Lo afnclwsf/ ;ldltn] afnaflnsfsf clwsf/sf] pNn+3gsf
36gfx¿sf] /fli6«o sfg'gaf6 ;Daf]wg gePsf] cj:yfdf l;w} JolQmut ph'/L klg
:jLsf/ ug]{5 .
OR5flwg cfn]vdf $ j6f efux¿ 5g M
efu ! M (General) k|fjwfgx¿ -wf/f !b]lv $_
efu @ M ;~rf/ sfo{ljlw -wf/f % b]lv !@_
efu # M hf“ra'em sfo{ljlw -wf/f !# b]lv !$_
efu $ M (Final) k|fjwfgx¿ -!% b]lv @$_
hDdf wf/fx¿ M @$ j6f
o;/L afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwkfl/t ePb]lv cfh;Dd cfOk'Ubf afnaflnsfsf
clwsf/;Fu ;DalGwt ;jfnx¿nfO{ ;Daf]wg ug{sf nflu cGt/f{li6«o sfg'gx¿df
;do;fk]If OR5fwLg cfn]vx¿ ;dfj]z ug]{ qmd hf/L /x]sf] 5 .
31g]kfndf afnclwsf/
;Gbe{ ;fdu|L
!= 	PUnfG6fOg h]a / afnclwsf/ cleofg, n]vsM rlGb|sf vltj8f, k|sfzsM sG;f]l6{od,
k|yd ;+:s/0f, k|sfzg ldlt M @)^!
@= afnclwsf/ ;+r]tgf k'l:tsf M k|sfzs l;ljg, g]kfn, cf7f}+ ;+:s/0f k|sfzg ldlt
@))! Kfm/j/L
#= afn;+/If0fsf nflu ;fd'bflos kl/rfng, ;|f]t ;fdfu|L, n]vs s]6 a]/L tyf ;'/]Gb|
/]UdL, k|yd ;+:s/0f, k|sfzg ldlt M @)^^
$= afnaflnsfsf nflu ;'xfpFbf] ;+;f/, ;DkfbsM rlGb|sf vltj8f, k|sfzsM ;]e b
lrN8«]g gj]{, k|yd ;+:s/0f, @))@, k'gM k|sfzg @))$ .
%= www.un.org, UN News Center
32 g]kfndf afnclwsf/
!= afnclwsf/;DaGwL hfu/0f
afnclwsf/;DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ff kq !(%( cg'df]bg ePsf] @) jif{ k5fl8
cyf{t ;g !(&( nfO{ ;+o'Qm /fi6« ;+3n] æcGt/f{li6«o afn aif{Æ 3f]if0ff u¥of] . tTsflng
d'df a8fdxf/fgL /Tgsf] ;+/IfsTjdf ljleGg lhNnfdf /x]sf g]kfn afn ;+u7gx¿n]]
afnaflnsfnfO{ dgf]/~hg, v]ns'b / uLt–;+uLtsf ljleGg sfo{qmdx¿ ;~rfng u/] .
t/ st} klg afnclwsf/sf] ljifodf s'g} rrf{–kl/rrf{ ePsf] yfxf ePg . Tolt~h]n
b]zdf lg/+s'z k~rfotL Joj:yfsf]lj?4df ;g !(&( -@)#%÷@)#^_ df P]ltxfl;s
ljBfyL{ cfGbf]ng ;'? ePsf] lyof] . o; cfGbf]ngsf] Ps ;lqmo ;xefuLsf] gftfn]
b]zdf k|hftflGqs Joj:yfsf] k'gM:yfkgfsf] vf“rf]sf] ljifodf d /fhg}lts ¿kdf ;r]t
eO;s]sf] lYf+PF . To;}n] cGt/f{li6«o afnjif{ vfln ;/sf/L cf}Kfrfl/stf / pT;jdf dfq}
;Lldt /x]sf] ljifodf d leq k|;:t c;Gt'li6x¿ v]ln/x]sf lyP . P]ltxfl;s hgdt
;+u|xsf] bf}/fg b]zJofkL ¿kdf ;DkGg …ax'bnLo zf;g Joj:yfÚ sf] KfIfdf ;~rflnt
k|rf/ cleofgx¿sf] bf}/fg d}n] Tolt~h]n dfgjclwsf/ / afnclwsf/ pNNf+3gsf]
ljifo klg efif0f ubf{ p7fpg yfn]sf] lyPF . ;fob log} 36gfqmd / ;f]rx¿n] klg
qmdzM d leq b]zdf afnclwsf/ cleofgsf] ljsf; ug'{kg]{ ;f]rsf] lahf/f]k0f ePsf]
x'g'kb{5 .
@= afnbf;tfsf] ljifodf cGt/f{li6«o uf]i7L
	 ;g !(*# sf] cS6f]a/df yfONof08sf] /fhwfgL a+}ssdf Pl;ofnL ljBfyL{
;+3 (ASA) n] dfgj clwsf/ / o'jfsf] ljifodf Ps cGt/f{li6«o ;Dd]ngsf] cfof]hgf
u/]sf] lyof] . TfTsfnLg cg]/f:jljo' / lqljlj s]Gb|Lo SofDk;sf] :jtGq ljBfyL{
o"lgogsf] g]t[Tj txdf lqmofzLntfsf] sf/0f ;f] sfo{qmddf ;xefuL aGg d]/f] gfd
rog ePsf] lyof] . ;f] ;Dd]ngdf dnfO{ æg]kfndf afn>d / dfgj clwsf/Æ ljifos
sfo{kq Kf|:t't ug]{ lhDd]jf/L cfOnfu]sf] lyof] . Tolt~h]n ;f] sfo{kq tof/ ug{ xfdLn]
lqe'jg ljZjljBfno s]Gb|Lo SofDk;, sLlt{k'/df Ps sfo{bn agfPsf lyof}+ . d nufot
lqljljsf ljleGg ;ªsfosf ;fyLx¿sf] k|ltlglwTj ePsf] sfo{bnn] ;f] sfo{kqsf]
vfsf tof/ u/]kZrft ;f] sfo{kqnfO{ clGtd:j¿k lbP/ ;Dd]ngdf k|:t't u/]sf] lyPF .
;f] ;Dd]ngdf ;xefuL x'g] / sfo{kq k|:t't ug]{ cj;/sf] sf/0f afnclwsf/ vf;u/L
afnbf;tf / afn>d zf]if0fsf] ljifodf yk ;r]t / hfu?s x'g dnfO{ an k'u]sf]
ly+of] .
#= afnclwsf/sf] ljifodf ax;sf] yfngL
g]kfndf afnclwsf/ cleofgM Oltxf;sf s]xL dxTjk"0f{
;Demgfx¿
– uf}/L k|wfg
33g]kfndf afnclwsf/
afnclwsf/ / afnbf;tfsf] ljifodf la:tf/} :fr]t / hfu?s x'g yfn]kl5,
d}n] o; ljifodf ljZjljBfnosf ;fyLx¿;Fu k/fdz{ u/L 5nkmn / ax; cufl8 a9fpg
yfn]sf] lyPF . o;} ;Gbe{df ;g !(*$ sf] cGt/f{li6«o dfgj clwsf/ lbj;sf] ;Gbe{df
lqe'jg ljZjljBfno s]Gb|Lo SofDk;df afnclwsf/sf] ljifoj:t'nfO{ k|fyldstfdf /fvL
Ps ljrf/uf]i7L ;DkGg u/]sf lyof+} . TolTf~h]n ;dfhdf dfgj clwsf/ cfGbf]ng
/ cleofg leq klg afnclwsf/sf] ljifoj:t'nfO{ k|fyldstf lbg] / o; ljifodf
uDeL/ 5nkmn÷ax; ug]{ rng lyPg . o; 36gfn] af}l4s ;d'bfodf afnclwsf/ /
afnbf;tfsf] ljifodf cWoog–cg';Gwfg ug'{kg]{, 5nkmn, ax;x¿ t]h ug'{kg]{ / o;
ljifonfO{ a[xQ/ k|hftflGqs cfGbf]ng / dfgj clwsf/ cleofgsf] cleGg cË agfp“b}
afnaflnsfnfO{ bf;tf / zf]if0faf6 d'Qm ug{' kg]{ lgisif{ lgsflnPsf] lyof] .
$= l;ljg g]kfnsf] :yfkgf
	 ;g !(*% df ljZje/ cGt/f{li6«o o'jfjif{ dgfOPsf] lyof] . o; cj;/df
cfof]lht ljleGg sfo{qmdx¿df klg xfdLn] afnclwsf/ / afnbf;Tjlj?4sf s'/fx¿
la:tf/} hf]8b} uPsf lyof}+ . ;g !(*) df :fDkGg P]ltxfl;s hgdt ;+u|xn] b]zdf
/fhg}lts lgoGq0fsf] l:ylt s]xL v's'nf]] ePklg dfgj clwsf/;DaGwL ultljlwx¿df
;/sf/L aqmb[li6 sfod g} lyof] . ;g !(*^ df d]/f] ;+of]hsTjdf sf7df08f}df
cw{e"ldut cj:yfdf ;DkGg æPlzof–k|zfGt If]qdf dfgj clwsf/M oyfy{ / r'gf}tLÆ
ljifos sfo{zfnf uf]i7Ldf klg afnclwsf/sf] ljifodf 5nkmn yfn]sf lyof}+ . o;/L
ljleGg ;dodf ePsf afnclwsf/;DaGwL 5nkmn÷ax;n] g]kfndf afnclwsf/;DaGwL
;+:yfsf] :yfkgf ug'{kg]{ dxz'; ul/Psf]n] l;ljg g]kfnsf] ;f]r, b[li6sf]0f / /0fgLltsf]
ljsf; ePsf] xf] . o; ljifodf d}n] dfgj clwsf/ ;+/If0f d~rsf tTsflng cWoIf
k|f=8f=dy'/f k|;fb >]i7, g]kfn dfgj clwsf/ ;+u7gsf cWoIf Clifs]z zfx, tTsflng
hgkIfLo /fli6«o k~rfot ;b:o kbd /Tg t'nfw/ / clwjQmf ;'jf; g]DjfË -jt{dfg
;+ljwfg ;efsf cWoIf_ cflb;Fu k/fdz{ u/]sf] lyPF . ;a}sf] ;Nnfx–;'emfjcg'';f/
l;ljg g]kfnnfO{ tTsflng sfg'g cg';f/ cf}krfl/s ¿kdf btf{ ug{ k|oTg ul/of] . t/
lg/+s'z k~rfotL Joj:yflj?4sf] d]/f] lqmofzLntfsf sf/0f ;f] ;+:yf nfdf] ;do;Dd
lhNnf sfof{no, sf7df08f}df btf{ x'g ;s]g . k5fl8 ;f] ;+:yfnfO{ cf}krfl/stfsf]
nflu u}/ gfkmfd"ns ;+:yfsf] ¿kdf btf{ ul/Psf] lyof] . ;f] ;+:yf ;g !(*^ sf]
cGt/f{li6«o afnclwsf/ lbj; gf]e]Da/ @) tfl/vsf] lbg :yfkgf u/]tfklg ;f]sf]
cf}krfl/s 3f]if0ff !(*& hgj/L ! sf lbg ul/Psf] lyof] . o; ;Gbe{df cfof]lht
;f] ;fj{hlgs sfo{qmddf l;ljg g]kfnnfO{ jQmfx¿n] b]zs} klxnf] afnclwsf/ ;+:yfsf]
¿kdf 3f]if0ff u/]sf lyP . To;sf] s]xL ;do kZrft g} l;ljgn] sf7df08f}df ;g
!(** df æblIf0f Plzofdf afn>dM oyfy{ / r'gf}tLÆ ljifos sfo{zfnf uf]i7L dfkm{t
o; If]qsf ljleGg b]zx¿df afnclwsf/sf] l:ylt / r'gf}tLsf] ljifoj:t'df Jofks
5nkmn / ax; ;DkGg u/]sf] lyof] . gf]a]n k'/:sf/ lah]tf s}nfz ;TofyL{ To;a]nf ;f]
sfo{qmdsf] Ps ;lqmo ;xefuL dWo]sf] x'g'x'GYof] . o;} qmddf l;ljgsf] kxndf æblIf0f
PlzofO{ afnclwsf/ d~rÆ sf] klg u7g ul/Psf] lyof] . To;}sf] kxndf sf]nsftf
34 g]kfndf afnclwsf/
-!(*(_ / 9fsf -!(()_ df afnclwsf/;DaGwL blIf0f PlzofO{ ;Dd]ngx¿ / cGo
b]zx¿df klg ljleGg afnclwsf/;DaGwL sfo{qmdx¿ ;DkGg ul/Psf] lyof] .
%= hgcfGbf]ngdf afnclwsf/sf] s'/f
	 ;g !(*(÷() sf] P]ltxfl;s hgcfGbf]ng d"ntM …k|hftGq k'gM:yfkgfÚ sf]
lglDt ;DkGg ePsf] ePtfklg o; cfGbf]ngdf dfgj clwsf/ cfGbf]ngsf] tkm{af6
;zQm P]Soj4tf k|bz{g ug'{sf] ;fy} ljleGg sfo{qmdx¿ klg ;DkGg ul/Psf] lyof] .
;fy;fy} g]kfnsf] Oltxf;df ;fob klxnf] rf]6L ;+:yfut ¿kdf afnclwsf/sf] ;+/If0f
/ ;Dj4{gsf] ljifo l;ljg g]kfnn] hgcfGbf]ng;Fu ufF;]/ p7fPsf] lyof] . Tolt~h]n
l;ljg g]kfnn] hgcfGbf]ngsf] qmddf ;/sf/L bdgsf] sf/0faf6 ePsf afnclwsf/
pNn+3g:fDaGwL k|ltj]bg klg ;fj{hlgs u/]sf] lyof] . Tolt~h]n ePsf w/ks8 /
lu/ˆtf/Lsf] qmddf l;ljg g]kfn;Fu cfj4 y'k|} ;b:ox¿ klg k/]sf lyP .
^= afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwsf] d:of}bf af/]
	 afnclwsf/sf ljifoj:t'x¿ af/] nfdf] ;dob]lv cGt/f{li6«o:t/df ax; /
5nkmn ePtfklg /fHox¿nfO{ o; ljifodf afWosf/L agfpg] vf; s'g} Jojl:yt
cGt/f{li6«o dxf;lGwsf] Joj:yf eO;s]sf] lyPg . o; ljifodf ;g !(&( df cGt/f{li6«o
afnjif{sf] ;Gbe{df ;+o'Qm /fi6« ;+3sf Ps ;b:o /fi6« kf]Nof08n] …afnclwsf/;DaGwL
dxf;lGwÚ sf] cfjZostf / pkfb]otf ljifodf /fv]sf] k|:tfj kfl/t ul/Psf] lyof] .
;+o'Qm /fi6« ;+3af6 pk/f]Qm k|:tfj kfl/t eO;s]kZrft lj1x¿sf] Ps sfo{bn u7g
u/L …afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwÚ sf] d:of}bf ug]{ sfd yfn]sf] lyof] .
	
	 g]kfndf pk/f]Qm …afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwÚ sf] d:of}bfnfO{ o"lg;]kmsf]
;xof]udf cg'jfb / k|sfzg u/L l;ljg g]kfnn] /fli6«o ax; / 5nkmn yfn]sf] lyof] .
;fy;fy}, lkmGfNof08sf] /fhwfgL x]nl;GsLdf ;g !(** df ;DkGg afnclwsf/ d:of}bf
dxf;lGw;DaGwL cGt/f{li6«o ;Dd]ngdf d :jo+n] g]kfnsf] tkm{af6 ;xefuL eO{ /fli6«o
ax; / 5nkmnsf lgrf]8x¿ k|:t't u/]sf] lyPF . ;f] cGt/f{li6«o ;Dd]ngn] dxf;lGwsf]
d:of}bfdfly Jofks 5nkmn / ax; u/L To;df ePsf sdL sdhf]/L / yKgkg]{ s'/fx¿
;dflji6 u/L ;f] d:of}bf dxf;lGwnfO{ ;+o'Qm /fi6« ;+3sf] dxf;efaf6 csf]{ jif{ -;g
!(*(_ df kfl/t ug{ cfXjfg u/]sf] lyof] .
&= ;+ljwfg / afnclwsf/
	 P]ltxfl;s hgcfGbf]ngsf] ;kmntf kl5 tTsflng /fhf aL/]Gb|n] GofofwLz
ljZjgfy pkfWofosf] cWoIftfdf g]kfn clw/fHosf] ;+ljwfg @)$&, d:of}bf ug{ Ps
;+ljwfg d:of}bf zfxL cfof]u u7g u/]sf lyP . /fli6«o ;efu[x sf7df08f}df sfof{no
ePsf] cfof]udf x/]s lbg h;f] ljleGg /fhg}lts bn, ;fdflhs cfGbf]ng, ljleGg ju{
/ txsf hgtf cfˆgf] k|ltlglw d08n ;lxt ;+ljwfgdf cfˆgf xs–clwsf/sf] ;jfn
;dflji6 ug{ ljleGg h'n'; / ;d"xx¿ lnP/ hfg] ub{Yof] . Tolt~h]n æcfjfhljxLgÆ
35g]kfndf afnclwsf/
elgPsf afnaflnsf;DaGwL xs–clwsf/sf] s'/f ;+ljwfgdf ;dflji6 ug{ l;ljg
g]kfnsf] kxndf Ps k|ltlglw d08n agfO{ !) a'Fb] cjwf/0ffkq k|:t't ul/Psf] lyof] .
Tolt~h]n cfof]usf cWoIf pkfWofon] eGg'ePsf] lyof], æuf}/LhL, of] cfof]udf x/]s
lbg h;f] ljleGg ;d'bfosf dflg;x¿ ;+ljwfgdf cfˆgf] xs–clwsf/ ;'lglZrt ug{
k|ltlglw d08n lnP/ cfpF5g . ;fob tkfO{Fsf] k|ltlglw d08n dfq To:tf] xf], h;n]
cfjfhljxLg afnaflnsfsf] ;/f]sf/ lnP/ cfpg' ePsf] 5 . d tkfO{FnfO{ wGojfb lbG5'
/ ;se/ tkfO{Fx¿n] p7fpg' ePsf] s'/f ;+ljwfgdf ;dflji6 ug{ k|oTg ub{5' .Æ
afnclwsf/ cfGbf]ngdf d]/f] lg/Gt/tf b]v]/ pxfFn] ;do–;dodf ;f] s'/f ;Demg'x'GYof] .
kl5 pxf“s} ;xf]b/ efO /fli6«o dfgj clwsf/ cfof]usf] cWoIf x'“bf Ps cfo'Stsf]
gftfn] ;xsfo{ ug]{ df}sf kfp“bf d}n] ;do ;dodf ;f] s'/fnfO{ ;Gbe{sf] ¿kdf p7fpg]
ub{y]F .
*= afnclwsf/ dxf;lGwdf g]kfnsf] ;dy{g
	 g]kfndf P]ltxfl;s hgcfGbf]ngsf] ;kmntf / k|hftGqsf] k'gM:yfkgfn] ubf{
dfgj clwsf/ / nf]stGqsf] ;+/If0f / ;Dj4{gdf Ps ;sf/fTds jftfj/0f lgdf{0f
ePsf] lyof] . To;}n], g]kfnsf] dfgj clwsf/ ;d'bfo / gful/s ;dfhsf] kxndf
tTsfnLg cGtl/d ;/sf/sf k|wfgdGqL s[i0f k|;fb e§/fO{;Fu e]63f6 u/L dfgj
clwsf/sf d"n dxf;lGwx¿df x:tfIf/ / cg'df]bg ug{ cfXjfg u/]sf] lyof] . g]kfn
pk/f]St dxf;lGwdf x:tfIf/ vf]n]s} klxnf] lbg x:tfIf/ ug]{ b]zsf k+lQmdf kb{5 .
kmn:j¿k g]kfn ;/sf/n] afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwnfO{ dxf;efaf6 kfl/t ug{
klg ;sf/fTds e"ldsf lgjf{x u/]sf] lyof] . To;kl5 ;f] dxf;lGwsf] g]kfn ;/sf/n]
;g !(() ;]K6]Da/ !$ tfl/vsf] lbg Joj:yflksfn] cf}krfl/s ¿kdf cg'df]bg u/L
g]kfnnfO{ kIf/fi6«sf] ¿kdf :yflkt u/]sf] lyof] . :d/0fLo 5, pk/f]Qm P]ltxfl;s
lbgsf] :fDemgfdf g]kfnn] kl5Nnf jif{x¿df /fli6«o afnlbj; klg dgfpg] ub{5 .
(= afnclwsf/sf] /fli6«os/0f / ;+:yfut ug]{ k|s[ofsf] yfngL
	 afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwsf] cg'df]bg eO;s]kZrft k|To]s /fHo kIfn] To;
ljifodf cfˆgf b]zjf;LnfO{ hfgsf/L u/fpg], ;r]t agfpg] / ;f] cg's"nsf] /fli6«o
sfg'g, gLlt / ;+oGqx? lgdf{0f ug'{ kb{5 . dfgj clwsf/ vf;u/L afnclwsf/sf]
ljifoj:t'df cf}krfl/s ¿kdf ;/sf/L k|lta4tf xfl;n ePtfklg To;nfO{ Jojxf/df
¿kfGt/0f ug{ ljleGg laWgafwfx¿ / lxlRsrfx6x¿ ljBdfg /x]sf] lyof] . To;nfO{
kf/ ug{sf nflu g]kfnsf] dfgj clwsf/ ;d'bfo / ;r]t gful/s ;dfhn] g]kfn
;/sf/ / /fhg}lts kf6L{x¿;Fu Jofks 5nkmn / ax; u/L To;sf] sfof{Gjogsf]
nflu zflGtk"0f{ bafa ;[hgf ug'{k/]sf] lyof] . kmn:j¿k, qmdzM afnaflnsf;DaGwL
P]g @)$* / afnaflnsf;DaGwL lgodfjnL @)%! lgdf{0f ePsf] lyof] . tL P]g /
lgodfjnLx¿ oyfy{df dxf;lGwsf] efjgfg';f/ b'?:t gePtfklg g]kfndf klxnf] k6s
afnclwsf/;DaGwL lj:t[t sfg'g lgdf{0f ePsf]n] To;nfO{ ;sf/fTds sbdsf] ¿kdf
lnOPsf] lyof] .
36 g]kfndf afnclwsf/
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
Child Rights in Nepal

More Related Content

What's hot

लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा | Gender-based violence
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा  | Gender-based violenceलैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा  | Gender-based violence
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा | Gender-based violence
WOREC Nepal
 
Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali
Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali
Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali
Sandeep Ghimire
 
२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र
२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र
२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र
WOREC Nepal
 
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
WOREC Nepal
 
Say no to violence
Say no to violenceSay no to violence
Say no to violence
WOREC Nepal
 
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
WOREC Nepal
 
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Bhim Upadhyaya
 
दाइजोप्रथा
दाइजोप्रथादाइजोप्रथा
दाइजोप्रथा
WOREC Nepal
 
बालयौन दुरुपयोग
बालयौन दुरुपयोगबालयौन दुरुपयोग
बालयौन दुरुपयोग
WOREC Nepal
 
violence against women (Nepal)
violence against women   (Nepal)violence against women   (Nepal)
violence against women (Nepal)
Ankita Kunwar
 
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Bhim Upadhyaya
 
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचयमहिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
WOREC Nepal
 
दिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियान
दिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियानदिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियान
दिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियान
WOREC Nepal
 
5 s tamil
5 s tamil5 s tamil
5 s tamil
muthuvinayakam
 
विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१
विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१
विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१
Niraj Bartaula
 
Local gad planning & budgeting
Local gad planning & budgetingLocal gad planning & budgeting
Local gad planning & budgeting
Alvin Almo
 
कक्षा ८ नैतिक शिक्षा
कक्षा ८ नैतिक शिक्षाकक्षा ८ नैतिक शिक्षा
कक्षा ८ नैतिक शिक्षा
sharadnp
 
Gesi powerpoint 1 (3) 2078
Gesi powerpoint 1 (3) 2078Gesi powerpoint 1 (3) 2078
Gesi powerpoint 1 (3) 2078
preeti9819125636
 
Civil Society Organisation (CSO)
Civil Society Organisation (CSO)Civil Society Organisation (CSO)
Civil Society Organisation (CSO)
Dattatreya Reddy Peram
 

What's hot (20)

लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा | Gender-based violence
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा  | Gender-based violenceलैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा  | Gender-based violence
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा | Gender-based violence
 
Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali
Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali
Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali
 
२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र
२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र
२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र
 
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
 
Say no to violence
Say no to violenceSay no to violence
Say no to violence
 
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
 
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
 
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
 
दाइजोप्रथा
दाइजोप्रथादाइजोप्रथा
दाइजोप्रथा
 
बालयौन दुरुपयोग
बालयौन दुरुपयोगबालयौन दुरुपयोग
बालयौन दुरुपयोग
 
violence against women (Nepal)
violence against women   (Nepal)violence against women   (Nepal)
violence against women (Nepal)
 
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
 
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचयमहिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
 
दिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियान
दिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियानदिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियान
दिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियान
 
5 s tamil
5 s tamil5 s tamil
5 s tamil
 
विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१
विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१
विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१
 
Local gad planning & budgeting
Local gad planning & budgetingLocal gad planning & budgeting
Local gad planning & budgeting
 
कक्षा ८ नैतिक शिक्षा
कक्षा ८ नैतिक शिक्षाकक्षा ८ नैतिक शिक्षा
कक्षा ८ नैतिक शिक्षा
 
Gesi powerpoint 1 (3) 2078
Gesi powerpoint 1 (3) 2078Gesi powerpoint 1 (3) 2078
Gesi powerpoint 1 (3) 2078
 
Civil Society Organisation (CSO)
Civil Society Organisation (CSO)Civil Society Organisation (CSO)
Civil Society Organisation (CSO)
 

Similar to Child Rights in Nepal

BASW _II_Second_ 81_F.docx for students.
BASW _II_Second_ 81_F.docx for students.BASW _II_Second_ 81_F.docx for students.
BASW _II_Second_ 81_F.docx for students.
AnantaChalise2
 
3 aaha sanchar
3 aaha sanchar 3 aaha sanchar
3 aaha sanchar
megraj khadka
 
Pairabi WOREC Newsletter
Pairabi WOREC NewsletterPairabi WOREC Newsletter
Pairabi WOREC Newsletter
WOREC Nepal
 
विकास निर्माण कार्यमा महिलाहरुको सहभागिता.pdf
विकास निर्माण कार्यमा महिलाहरुको सहभागिता.pdfविकास निर्माण कार्यमा महिलाहरुको सहभागिता.pdf
विकास निर्माण कार्यमा महिलाहरुको सहभागिता.pdf
Dhaka University of Engineering & Technology, Gazipur
 
Feminist forum 2018 (Nepali)
Feminist forum 2018 (Nepali)Feminist forum 2018 (Nepali)
Feminist forum 2018 (Nepali)
WOREC Nepal
 
Bulletisn 23rd sept .
Bulletisn 23rd  sept .Bulletisn 23rd  sept .
Bulletisn 23rd sept .
Pramod Pokhrel
 
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineDisability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Scott Rains
 
Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16
WOREC Nepal
 
Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by  lee article written by bhim upadhyayaSingapore created by  lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
Bhim Upadhyaya
 
Annual Report 2070 Nepali
Annual Report 2070 NepaliAnnual Report 2070 Nepali
Annual Report 2070 Nepali
WOREC Nepal
 
Achal sampatti-adhigrahan
Achal sampatti-adhigrahanAchal sampatti-adhigrahan
Achal sampatti-adhigrahan
DPNet
 
E aaha sanchar pfd
E aaha sanchar  pfdE aaha sanchar  pfd
E aaha sanchar pfd
megraj khadka
 
बाल संरक्षण हाते पुस्तिका
बाल संरक्षण हाते पुस्तिकाबाल संरक्षण हाते पुस्तिका
बाल संरक्षण हाते पुस्तिका
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012
Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012
Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012
Uttam Siwakoti
 
Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1
KI Nepal
 
NC Manifesto Abridged
NC Manifesto AbridgedNC Manifesto Abridged
NC Manifesto Abridged
Dammar Singh Saud
 
Cheli sandesh issue 3
Cheli sandesh issue 3Cheli sandesh issue 3
Cheli sandesh issue 3
KI Nepal
 
aaha sanchar weekly 9, rukum
aaha sanchar weekly 9, rukumaaha sanchar weekly 9, rukum
aaha sanchar weekly 9, rukum
megraj khadka
 
Empowring working children
Empowring working childrenEmpowring working children
Child domestic labor handbook
Child domestic labor handbookChild domestic labor handbook

Similar to Child Rights in Nepal (20)

BASW _II_Second_ 81_F.docx for students.
BASW _II_Second_ 81_F.docx for students.BASW _II_Second_ 81_F.docx for students.
BASW _II_Second_ 81_F.docx for students.
 
3 aaha sanchar
3 aaha sanchar 3 aaha sanchar
3 aaha sanchar
 
Pairabi WOREC Newsletter
Pairabi WOREC NewsletterPairabi WOREC Newsletter
Pairabi WOREC Newsletter
 
विकास निर्माण कार्यमा महिलाहरुको सहभागिता.pdf
विकास निर्माण कार्यमा महिलाहरुको सहभागिता.pdfविकास निर्माण कार्यमा महिलाहरुको सहभागिता.pdf
विकास निर्माण कार्यमा महिलाहरुको सहभागिता.pdf
 
Feminist forum 2018 (Nepali)
Feminist forum 2018 (Nepali)Feminist forum 2018 (Nepali)
Feminist forum 2018 (Nepali)
 
Bulletisn 23rd sept .
Bulletisn 23rd  sept .Bulletisn 23rd  sept .
Bulletisn 23rd sept .
 
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineDisability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
 
Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16
 
Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by  lee article written by bhim upadhyayaSingapore created by  lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
 
Annual Report 2070 Nepali
Annual Report 2070 NepaliAnnual Report 2070 Nepali
Annual Report 2070 Nepali
 
Achal sampatti-adhigrahan
Achal sampatti-adhigrahanAchal sampatti-adhigrahan
Achal sampatti-adhigrahan
 
E aaha sanchar pfd
E aaha sanchar  pfdE aaha sanchar  pfd
E aaha sanchar pfd
 
बाल संरक्षण हाते पुस्तिका
बाल संरक्षण हाते पुस्तिकाबाल संरक्षण हाते पुस्तिका
बाल संरक्षण हाते पुस्तिका
 
Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012
Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012
Annual program review NFDN ERO vs Plan Nepal 2012
 
Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1
 
NC Manifesto Abridged
NC Manifesto AbridgedNC Manifesto Abridged
NC Manifesto Abridged
 
Cheli sandesh issue 3
Cheli sandesh issue 3Cheli sandesh issue 3
Cheli sandesh issue 3
 
aaha sanchar weekly 9, rukum
aaha sanchar weekly 9, rukumaaha sanchar weekly 9, rukum
aaha sanchar weekly 9, rukum
 
Empowring working children
Empowring working childrenEmpowring working children
Empowring working children
 
Child domestic labor handbook
Child domestic labor handbookChild domestic labor handbook
Child domestic labor handbook
 

More from Children & Women in Social Service and Human Rights

Child Rights in School
Child Rights in SchoolChild Rights in School
Reintegrating Nepalese child domestic workers with their families
Reintegrating Nepalese child domestic workers with their familiesReintegrating Nepalese child domestic workers with their families
Reintegrating Nepalese child domestic workers with their families
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
बालश्रम शोषणको विरोध गरौं
बालश्रम शोषणको विरोध गरौंबालश्रम शोषणको विरोध गरौं
बालश्रम शोषणको विरोध गरौं
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
बाल श्रमको प्रयोग नगरौं
बाल श्रमको प्रयोग नगरौंबाल श्रमको प्रयोग नगरौं
बाल श्रमको प्रयोग नगरौं
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
घरेलु बालश्रम बाल परिचालन
घरेलु बालश्रम बाल परिचालनघरेलु बालश्रम बाल परिचालन
घरेलु बालश्रम बाल परिचालन
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
घरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरण
घरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरणघरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरण
घरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरण
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
Role of children for child friendly school
Role of children for child friendly schoolRole of children for child friendly school
Role of children for child friendly school
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
Parenting education for better care of children (Pictorial Guidebook)
Parenting education for better care of children (Pictorial Guidebook)Parenting education for better care of children (Pictorial Guidebook)
Parenting education for better care of children (Pictorial Guidebook)
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
Child rights in School
Child rights in SchoolChild rights in School
प्राकृतिक विपद्‌मा बालसंरक्षण
प्राकृतिक विपद्‌मा बालसंरक्षणप्राकृतिक विपद्‌मा बालसंरक्षण
प्राकृतिक विपद्‌मा बालसंरक्षण
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
Returning home: Children and their parents talk about reintegration
Returning home: Children and their parents talk about reintegrationReturning home: Children and their parents talk about reintegration
Returning home: Children and their parents talk about reintegration
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
बालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थान
बालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थानबालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थान
बालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थान
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
The Invisible Workers
The Invisible WorkersThe Invisible Workers
Report on Child Labor in Chitwan
Report on Child Labor in ChitwanReport on Child Labor in Chitwan
Report on Child Labor in Chitwan
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
बाल अधिकार पुस्तिका
बाल अधिकार पुस्तिकाबाल अधिकार पुस्तिका
बाल अधिकार पुस्तिका
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
Child Protection Policy and Procedure
Child Protection Policy and ProcedureChild Protection Policy and Procedure
Child Protection Policy and Procedure
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
बालसंरक्षणका लागि बालसहभागिता
बालसंरक्षणका लागि बालसहभागिताबालसंरक्षणका लागि बालसहभागिता
बालसंरक्षणका लागि बालसहभागिता
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
बालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिका
बालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिकाबालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिका
बालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिका
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
मनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्र
मनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्रमनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्र
मनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्र
Children & Women in Social Service and Human Rights
 
The Bamboo Project : Nepal Report
The Bamboo Project : Nepal ReportThe Bamboo Project : Nepal Report
The Bamboo Project : Nepal Report
Children & Women in Social Service and Human Rights
 

More from Children & Women in Social Service and Human Rights (20)

Child Rights in School
Child Rights in SchoolChild Rights in School
Child Rights in School
 
Reintegrating Nepalese child domestic workers with their families
Reintegrating Nepalese child domestic workers with their familiesReintegrating Nepalese child domestic workers with their families
Reintegrating Nepalese child domestic workers with their families
 
बालश्रम शोषणको विरोध गरौं
बालश्रम शोषणको विरोध गरौंबालश्रम शोषणको विरोध गरौं
बालश्रम शोषणको विरोध गरौं
 
बाल श्रमको प्रयोग नगरौं
बाल श्रमको प्रयोग नगरौंबाल श्रमको प्रयोग नगरौं
बाल श्रमको प्रयोग नगरौं
 
घरेलु बालश्रम बाल परिचालन
घरेलु बालश्रम बाल परिचालनघरेलु बालश्रम बाल परिचालन
घरेलु बालश्रम बाल परिचालन
 
घरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरण
घरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरणघरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरण
घरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरण
 
Role of children for child friendly school
Role of children for child friendly schoolRole of children for child friendly school
Role of children for child friendly school
 
Parenting education for better care of children (Pictorial Guidebook)
Parenting education for better care of children (Pictorial Guidebook)Parenting education for better care of children (Pictorial Guidebook)
Parenting education for better care of children (Pictorial Guidebook)
 
Child rights in School
Child rights in SchoolChild rights in School
Child rights in School
 
प्राकृतिक विपद्‌मा बालसंरक्षण
प्राकृतिक विपद्‌मा बालसंरक्षणप्राकृतिक विपद्‌मा बालसंरक्षण
प्राकृतिक विपद्‌मा बालसंरक्षण
 
Returning home: Children and their parents talk about reintegration
Returning home: Children and their parents talk about reintegrationReturning home: Children and their parents talk about reintegration
Returning home: Children and their parents talk about reintegration
 
बालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थान
बालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थानबालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थान
बालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थान
 
The Invisible Workers
The Invisible WorkersThe Invisible Workers
The Invisible Workers
 
Report on Child Labor in Chitwan
Report on Child Labor in ChitwanReport on Child Labor in Chitwan
Report on Child Labor in Chitwan
 
बाल अधिकार पुस्तिका
बाल अधिकार पुस्तिकाबाल अधिकार पुस्तिका
बाल अधिकार पुस्तिका
 
Child Protection Policy and Procedure
Child Protection Policy and ProcedureChild Protection Policy and Procedure
Child Protection Policy and Procedure
 
बालसंरक्षणका लागि बालसहभागिता
बालसंरक्षणका लागि बालसहभागिताबालसंरक्षणका लागि बालसहभागिता
बालसंरक्षणका लागि बालसहभागिता
 
बालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिका
बालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिकाबालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिका
बालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिका
 
मनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्र
मनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्रमनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्र
मनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्र
 
The Bamboo Project : Nepal Report
The Bamboo Project : Nepal ReportThe Bamboo Project : Nepal Report
The Bamboo Project : Nepal Report
 

Recently uploaded

Library news letter Kitengesa Uganda June 2024
Library news letter Kitengesa Uganda June 2024Library news letter Kitengesa Uganda June 2024
Library news letter Kitengesa Uganda June 2024
Friends of African Village Libraries
 
managing Behaviour in early childhood education.pptx
managing Behaviour in early childhood education.pptxmanaging Behaviour in early childhood education.pptx
managing Behaviour in early childhood education.pptx
nabaegha
 
Brand Guideline of Bashundhara A4 Paper - 2024
Brand Guideline of Bashundhara A4 Paper - 2024Brand Guideline of Bashundhara A4 Paper - 2024
Brand Guideline of Bashundhara A4 Paper - 2024
khabri85
 
CHUYÊN ĐỀ ÔN TẬP VÀ PHÁT TRIỂN CÂU HỎI TRONG ĐỀ MINH HỌA THI TỐT NGHIỆP THPT ...
CHUYÊN ĐỀ ÔN TẬP VÀ PHÁT TRIỂN CÂU HỎI TRONG ĐỀ MINH HỌA THI TỐT NGHIỆP THPT ...CHUYÊN ĐỀ ÔN TẬP VÀ PHÁT TRIỂN CÂU HỎI TRONG ĐỀ MINH HỌA THI TỐT NGHIỆP THPT ...
CHUYÊN ĐỀ ÔN TẬP VÀ PHÁT TRIỂN CÂU HỎI TRONG ĐỀ MINH HỌA THI TỐT NGHIỆP THPT ...
Nguyen Thanh Tu Collection
 
How to Create User Notification in Odoo 17
How to Create User Notification in Odoo 17How to Create User Notification in Odoo 17
How to Create User Notification in Odoo 17
Celine George
 
A Free 200-Page eBook ~ Brain and Mind Exercise.pptx
A Free 200-Page eBook ~ Brain and Mind Exercise.pptxA Free 200-Page eBook ~ Brain and Mind Exercise.pptx
A Free 200-Page eBook ~ Brain and Mind Exercise.pptx
OH TEIK BIN
 
The Science of Learning: implications for modern teaching
The Science of Learning: implications for modern teachingThe Science of Learning: implications for modern teaching
The Science of Learning: implications for modern teaching
Derek Wenmoth
 
Ethiopia and Eritrea Eritrea's journey has been marked by resilience and dete...
Ethiopia and Eritrea Eritrea's journey has been marked by resilience and dete...Ethiopia and Eritrea Eritrea's journey has been marked by resilience and dete...
Ethiopia and Eritrea Eritrea's journey has been marked by resilience and dete...
biruktesfaye27
 
Creation or Update of a Mandatory Field is Not Set in Odoo 17
Creation or Update of a Mandatory Field is Not Set in Odoo 17Creation or Update of a Mandatory Field is Not Set in Odoo 17
Creation or Update of a Mandatory Field is Not Set in Odoo 17
Celine George
 
8+8+8 Rule Of Time Management For Better Productivity
8+8+8 Rule Of Time Management For Better Productivity8+8+8 Rule Of Time Management For Better Productivity
8+8+8 Rule Of Time Management For Better Productivity
RuchiRathor2
 
nutrition in plants chapter 1 class 7...
nutrition in plants chapter 1 class 7...nutrition in plants chapter 1 class 7...
nutrition in plants chapter 1 class 7...
chaudharyreet2244
 
How to Setup Default Value for a Field in Odoo 17
How to Setup Default Value for a Field in Odoo 17How to Setup Default Value for a Field in Odoo 17
How to Setup Default Value for a Field in Odoo 17
Celine George
 
Simple-Present-Tense xxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Simple-Present-Tense xxxxxxxxxxxxxxxxxxxSimple-Present-Tense xxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Simple-Present-Tense xxxxxxxxxxxxxxxxxxx
RandolphRadicy
 
CIS 4200-02 Group 1 Final Project Report (1).pdf
CIS 4200-02 Group 1 Final Project Report (1).pdfCIS 4200-02 Group 1 Final Project Report (1).pdf
CIS 4200-02 Group 1 Final Project Report (1).pdf
blueshagoo1
 
欧洲杯下注-欧洲杯下注押注官网-欧洲杯下注押注网站|【​网址​🎉ac44.net🎉​】
欧洲杯下注-欧洲杯下注押注官网-欧洲杯下注押注网站|【​网址​🎉ac44.net🎉​】欧洲杯下注-欧洲杯下注押注官网-欧洲杯下注押注网站|【​网址​🎉ac44.net🎉​】
欧洲杯下注-欧洲杯下注押注官网-欧洲杯下注押注网站|【​网址​🎉ac44.net🎉​】
andagarcia212
 
78 Microsoft-Publisher - Sirin Sultana Bora.pptx
78 Microsoft-Publisher - Sirin Sultana Bora.pptx78 Microsoft-Publisher - Sirin Sultana Bora.pptx
78 Microsoft-Publisher - Sirin Sultana Bora.pptx
Kalna College
 
220711130100 udita Chakraborty Aims and objectives of national policy on inf...
220711130100 udita Chakraborty  Aims and objectives of national policy on inf...220711130100 udita Chakraborty  Aims and objectives of national policy on inf...
220711130100 udita Chakraborty Aims and objectives of national policy on inf...
Kalna College
 
A Quiz on Drug Abuse Awareness by Quizzito
A Quiz on Drug Abuse Awareness by QuizzitoA Quiz on Drug Abuse Awareness by Quizzito
A Quiz on Drug Abuse Awareness by Quizzito
Quizzito The Quiz Society of Gargi College
 
Post init hook in the odoo 17 ERP Module
Post init hook in the  odoo 17 ERP ModulePost init hook in the  odoo 17 ERP Module
Post init hook in the odoo 17 ERP Module
Celine George
 
INTRODUCTION TO HOSPITALS & AND ITS ORGANIZATION
INTRODUCTION TO HOSPITALS & AND ITS ORGANIZATION INTRODUCTION TO HOSPITALS & AND ITS ORGANIZATION
INTRODUCTION TO HOSPITALS & AND ITS ORGANIZATION
ShwetaGawande8
 

Recently uploaded (20)

Library news letter Kitengesa Uganda June 2024
Library news letter Kitengesa Uganda June 2024Library news letter Kitengesa Uganda June 2024
Library news letter Kitengesa Uganda June 2024
 
managing Behaviour in early childhood education.pptx
managing Behaviour in early childhood education.pptxmanaging Behaviour in early childhood education.pptx
managing Behaviour in early childhood education.pptx
 
Brand Guideline of Bashundhara A4 Paper - 2024
Brand Guideline of Bashundhara A4 Paper - 2024Brand Guideline of Bashundhara A4 Paper - 2024
Brand Guideline of Bashundhara A4 Paper - 2024
 
CHUYÊN ĐỀ ÔN TẬP VÀ PHÁT TRIỂN CÂU HỎI TRONG ĐỀ MINH HỌA THI TỐT NGHIỆP THPT ...
CHUYÊN ĐỀ ÔN TẬP VÀ PHÁT TRIỂN CÂU HỎI TRONG ĐỀ MINH HỌA THI TỐT NGHIỆP THPT ...CHUYÊN ĐỀ ÔN TẬP VÀ PHÁT TRIỂN CÂU HỎI TRONG ĐỀ MINH HỌA THI TỐT NGHIỆP THPT ...
CHUYÊN ĐỀ ÔN TẬP VÀ PHÁT TRIỂN CÂU HỎI TRONG ĐỀ MINH HỌA THI TỐT NGHIỆP THPT ...
 
How to Create User Notification in Odoo 17
How to Create User Notification in Odoo 17How to Create User Notification in Odoo 17
How to Create User Notification in Odoo 17
 
A Free 200-Page eBook ~ Brain and Mind Exercise.pptx
A Free 200-Page eBook ~ Brain and Mind Exercise.pptxA Free 200-Page eBook ~ Brain and Mind Exercise.pptx
A Free 200-Page eBook ~ Brain and Mind Exercise.pptx
 
The Science of Learning: implications for modern teaching
The Science of Learning: implications for modern teachingThe Science of Learning: implications for modern teaching
The Science of Learning: implications for modern teaching
 
Ethiopia and Eritrea Eritrea's journey has been marked by resilience and dete...
Ethiopia and Eritrea Eritrea's journey has been marked by resilience and dete...Ethiopia and Eritrea Eritrea's journey has been marked by resilience and dete...
Ethiopia and Eritrea Eritrea's journey has been marked by resilience and dete...
 
Creation or Update of a Mandatory Field is Not Set in Odoo 17
Creation or Update of a Mandatory Field is Not Set in Odoo 17Creation or Update of a Mandatory Field is Not Set in Odoo 17
Creation or Update of a Mandatory Field is Not Set in Odoo 17
 
8+8+8 Rule Of Time Management For Better Productivity
8+8+8 Rule Of Time Management For Better Productivity8+8+8 Rule Of Time Management For Better Productivity
8+8+8 Rule Of Time Management For Better Productivity
 
nutrition in plants chapter 1 class 7...
nutrition in plants chapter 1 class 7...nutrition in plants chapter 1 class 7...
nutrition in plants chapter 1 class 7...
 
How to Setup Default Value for a Field in Odoo 17
How to Setup Default Value for a Field in Odoo 17How to Setup Default Value for a Field in Odoo 17
How to Setup Default Value for a Field in Odoo 17
 
Simple-Present-Tense xxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Simple-Present-Tense xxxxxxxxxxxxxxxxxxxSimple-Present-Tense xxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Simple-Present-Tense xxxxxxxxxxxxxxxxxxx
 
CIS 4200-02 Group 1 Final Project Report (1).pdf
CIS 4200-02 Group 1 Final Project Report (1).pdfCIS 4200-02 Group 1 Final Project Report (1).pdf
CIS 4200-02 Group 1 Final Project Report (1).pdf
 
欧洲杯下注-欧洲杯下注押注官网-欧洲杯下注押注网站|【​网址​🎉ac44.net🎉​】
欧洲杯下注-欧洲杯下注押注官网-欧洲杯下注押注网站|【​网址​🎉ac44.net🎉​】欧洲杯下注-欧洲杯下注押注官网-欧洲杯下注押注网站|【​网址​🎉ac44.net🎉​】
欧洲杯下注-欧洲杯下注押注官网-欧洲杯下注押注网站|【​网址​🎉ac44.net🎉​】
 
78 Microsoft-Publisher - Sirin Sultana Bora.pptx
78 Microsoft-Publisher - Sirin Sultana Bora.pptx78 Microsoft-Publisher - Sirin Sultana Bora.pptx
78 Microsoft-Publisher - Sirin Sultana Bora.pptx
 
220711130100 udita Chakraborty Aims and objectives of national policy on inf...
220711130100 udita Chakraborty  Aims and objectives of national policy on inf...220711130100 udita Chakraborty  Aims and objectives of national policy on inf...
220711130100 udita Chakraborty Aims and objectives of national policy on inf...
 
A Quiz on Drug Abuse Awareness by Quizzito
A Quiz on Drug Abuse Awareness by QuizzitoA Quiz on Drug Abuse Awareness by Quizzito
A Quiz on Drug Abuse Awareness by Quizzito
 
Post init hook in the odoo 17 ERP Module
Post init hook in the  odoo 17 ERP ModulePost init hook in the  odoo 17 ERP Module
Post init hook in the odoo 17 ERP Module
 
INTRODUCTION TO HOSPITALS & AND ITS ORGANIZATION
INTRODUCTION TO HOSPITALS & AND ITS ORGANIZATION INTRODUCTION TO HOSPITALS & AND ITS ORGANIZATION
INTRODUCTION TO HOSPITALS & AND ITS ORGANIZATION
 

Child Rights in Nepal

  • 1.
  • 2. ;Dkfbg, ;+sng / n]vg Hof]ltnfn ag /d]zs'df/ kf}8]n k|sfzs l;lj;
  • 3. afnclwsf/ dxf;lGwsf] @% jif{ g]kfndf afnclwsf/ ;Nnfx ;'emfj ljdnf 1jfnL zflGt clwsf/L snf ;+of]hg /d]z e08f/L k|yd ;+:s/0fM @)&@ k|sflzt ;+VofM !))) d"NoM ?=%)) ISBN: 978-9937-0-0351-3 k|sfzs tyf ;jf{lwsf/ ;dfh;]jf tyf dfgjclwsf/df dlxnf / afnaflnsf -l;lj;_ kf]=a=g+=M @!$##, a'4gu/, sf7df8f}, kmf]g g+=M )! $&*$%$%, )! $&*)$$^, ˆofS;M )!–$&*!#*^, Od]n M info@cwish.org.np, j]j M www.cwish.org.np k/fdz{ tyf ;Dkfbg p4j /fh kf}8ofn rlGb|sf vltj8f k|sfz sf]O/fnf cfj/0f ;+of]hg s'df/ vgfn Joj:yfkg ;xof]u s[i0f ;'j]bL ;/f]h s];L o'j/fh l3ld/] k|df]b cfrfo{ w|'j nfld5fg] k|sfzg ;xof]u Interpedia, Finland
  • 4. ljifo;"rL ljifo;"rL n]vs÷;+sns k[i7 k|sfzsLo ljdnf 1jfnL i e"ldsf Hof]ltnfn ag iii g]kfndf afnclwsf/sf] @% jif{ / casf] af6f] p4j /fh kf}8]n vii z'esfdgf ;Gb]z xiii afnclwsf/sf] ljsf;qmd g]kfndf afnclwsf/ dxf;lGwsf] @% jif{ M /fli6«o sfo{zfnfsf] ;f/;+If]k 2 afnclwsf/ cleofgdf l;lj; zflGt clwsf/L 18 afnclwsf/ cleofgsf] ljsf;qmd /d]z s'df/ kf}8]n 25 g]kfndf afnclwsf/ cleofgM Oltxf;sf s]xL dxTjk"0f{ ;Demgfx¿ uf}/L k|wfg 33 Gf]kfndf afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwsf @% jif{ / g]kfnL sfg'gL /fds[i0f sfkmn] 39 g]kfndf afnclwsf/ k|0ffnLsf] ljsf;M Ps ljj]rgf l8NnL u'/fufO{+ 50 g]kfnsf] afnclwsf/ cfGbf]ngdf ;~hfn lgdf{0fsf] cEof; / e"ldsf s'df/ e§/fO{ 54 g]kfndf afnclwsf/ cleofgsf pknlAw / r'gf}tL tf/s lwtfn 64 g]kfndf ckfË afnaflnsfsf] clwsf/ Joj:yfkg / cEof;sf] cj:yf ;"o{eQm k|hfklt 74 afnGofo -sfo{ljlw_ lgodfjnL @)^# k"j{sf] ;+lIfKt Oltxf; lzj kf}8]n 81 afnarfp afnarfpsf] cj:yf, r'gf}tL / k|of;x¿ 8f= v]d sfsL{ 88 afnaflnsfdf :jf:Yo r]tgfsf] cfjZostf k|f=8f= x]dfË bLlIft 93
  • 5. ljifo;"rL n]vs÷;+sns k[i7 afnljsf; g]kfnsf] lzIff k|0ffnLM cj:yf / cfjZostf s[i0f k|;fb ;'j]bL 100 g]kfndf lzIffsf] ljsf; qmd -k|frLgsfnb]lv k|hftGqsf] k|f/lDes sfn;Dd_ Hof]ltnfn ag 113 afnljsf;sf] nflu lzIffdf ul/g'kg]{ kl/jt{g Zofd >]i7 122 k|hftflGqssfn k"j{sf] g]kfndf afnaflnsfsf] cj:yf Hof]ltnfn ag 128 afnclwsf/sf nflu ;dGjofTds cleofgsf] cfjZostf g'k'/ e§frfo{ 141 afnaflnsfsf] Zff/Ll/s b08 ;hfolj?4sf] clwsf/ ;/f]h s]=;L= 147 afn;+/If0f afn;+/If0fdf lqmofzLn x'Fbfsf s]xL cg'ej / ;f]rx¿ rlGb|sf vltj8f 154 kfl/jfl/s ;+/If0fljxLg afnaflnsfsf] ;jfn w|'j nfld5fg] 159 sfg'gL ;xfotf tyf kLl8t Gofo k4ltdf l;lj;sf] e"ldsf eujtL kf08] lztn 166 dw]zL afnaflnsfsf] clwsf/sf] cj:yf j[hdf]xh s'zjfxf 173 afnaflnsf a]rlavgsf] ljut / jt{dfg cj:yf 8f= dLgf kf}8]n 176 afn>dsf] sf/0f M lje]bsf/L ;fdflhs ;+/rgf 8f= ljho ;}+h' 183 ;8safns M ;d:of / ;dfwfg zs'Gtnf ;'Aaf 188 ;8sdf x}g ;x/df cfpF5g afnaflnsf Kf|Nxfb 9sfn 190 afnof}g b'Jo{jxf/sf] l:ylt / Gofodfly kx'Frsf] ;jfn o'j/fh l3ld/] 192 3/]n' >d ;Ddflgt x'g'kb{5 ;f]g' bg'jf/ 197 afn>lds /fVg]nfO{ sfg'gL sfjf{xLsf] Joj:yf x'g'k5{ uf]ljGb vgfn 203 yf¿ afnaflnsfdf afn>dsf] ljut / jt{dfg cj:yf czf]s yf¿ 207 afnclwsf/ / blnt afnaflnsfsf] cj:yf czf]s ljqmd h}? 215 g]kfn afn ;+u7g M ljutb]lv jt{dfg;Dd lr/~hLjL e08f/L / afns[i0f 8+uf]n 224 cgfyx¿sf] klxnf] ;xf/f k/f]ksf/ cgfyfno 8f= 8Da/ axfb'/ g]kfnL 230 dw]zL afnaflnsfsf] cj:yf, ;d:of / r'gf}tL ljgf]b ljZjsdf{ 239 afnclwsf/;DaGwL g]kfnsf] /fli6«o k|ltj]bgx¿ / ;+o'Qm /fi6«;+3Lo afnclwsf/ ;ldltsf] l;kmfl/;x¿ rlGb|sf vltj8f 248
  • 6. ljifo;"rL n]vs÷;+sns k[i7 afn;xeflutf afnclwsf/sf nflu afnlrqsnf df]xg bËfn 270 g]kfndf afn;xeflutf Kf|sfz sf]O/fnf 274 afnSnan] dnfO{ hfu?s o'jf agfPsf] 5 ltnf]Qd kf}8]n 280 nSsf hjfg afn;xeflutf ;+hf]u 7s'/L 284 afnclwsf/sf] k|jw{gdf afn–leQ]klqsf gLgf dxh{g 293 k|yf/k/Dk/f s'df/L k|yf / o; k|yf leq afnclwsf/sf] ljj]rgf zfSo ;'/]g 302 b]psL k|yf / o; k|yf leq afnclwsf/sf] l:ylt afnf/fd e§/fO{ 314 em'df tyf nfdfk|yfleq afnaflnsfsf] cj:yf ;ld{nf u'?ª 323 wfld{s dfGotfdf afnaflnsf j}lbs ;Eotfdf afnaflnsfsf] cj:yf Hof]ltnfn ag 332 a'4 wd{df afnaflnsfsf] g}lts cfr/0f tyf lzIff leIf'0fL 8f= cgf]hf 346 g]kfndf d'l:nd afnaflnsf tyf dlxnfx¿sf] cj:yf d':tfs cnL /fO{ 354 v|Lli6og dfGotfcg';f/ afnclwsf/ / cleefjssf] st{Jo Ef'jg b]jsf]6f 358 afn ;flxTo afnaflnsfnfO{ cfb/ u/f}+ zfGtbfz dfgGw/ 366 afnclwsf/ / g]kfnL afn;flxTo Zff/bf /d0f g]kfn 373 afnaflnsfnfO{ st{Jok|lt klg hfu?s u/fpg' cfjZos cz]if dNn 381 afn ;~rf/sdL{ tyf ;flxTosf/ af;'b]j d'gfn;Fusf] s'/fsfgL c~hgf Gof}kfg] 386 n]vs kl/ro 392
  • 7.
  • 8. k|sfzsLo ;dfh ;]jf tyf dfgjclwsf/df dlxnf / afnaflnsf -l;lj;_ ;g !((# b]lv afnaflnsf tyf dlxnf clwsf/sf If]qdf sfo{/t /xFb} cfPsf] 5 . nueu @$ jif{sf] of] cjlwleq o; ;+:yfn] afnaflnsf / dlxnf clwsf/;Fu ;DalGwt ljleGg k':ts tyf k'l:tsfx¿ k|sfzg ul/;s]sf] 5, hf] clwsf+ztM r]tgf / hfu/0f clej[l4;Fu ;DalGwt /x]sf 5g . l;lj; k|sfzgsf] oxL lg/Gt/tf leqsf] Pp6f ljlzi6 k|sfzg xf] g]kfndf afnclwsf/  . :dfl/sfsf] ¿kdf k|sflzt of] s[ltnfO{ afnclwsf/ cleoGtfx¿sf] k|]/0ffsf] pkh 7fGg ;lsG5 . ut;fn !% b]lv !& cS6f]j/ @)!$ ;Dd o; ;+:yfn] cfof]hgf u/]sf] g]kfndf afnclwsf/ dxf;lGwsf] @% jif{ ljifos sfo{zfnf uf]i7Lsf ;xefuL, ;xhstf{ / cltlysf] x}l;otdf /xg'ePsf afnclwsf/ cleoGtfx¿n] bzf{pg'ePsf] cfjZostf / lbg'ePsf] ;'emfj g} of] s[lt k|sfzgsf nflu cfwf/e"ld aGg k'Uof] . uf]i7Laf6 cfPsf] ;'emfjnfO{ dggub{} o; ;+:yfn] :dfl/sf k|sfzgdf k|efjsf/L Joj:yfkg ldnfpgfsf nflu afnclwsf/ lj1x¿sf] Pp6f sfo{bn u7g u¥of] . pQm sfo{bnn] cfjZos ;|f]t Joj:yfkg, ;d]l6g'kg{] d'Vo ljifoj:t'x¿sf] lgwf{/0f, ;DalGwt ljifolj1 ;|f]tJolQmx¿sf] klxrfgsf ;fy} ;|f]tJolQm jf n]vsx¿af6 k|sfzg ;fdu|L ;+sng, n]vg, ;Dkfbgnufot sfdsf nflu cfjZos hgzlQmsf] Joj:yf ;d]t ldnfof] . of] k|of; yflnPsf] nueu !$ dlxgfsf] cys k|of;kl5 dfq} :dfl/sfsf ¿kdf xfdLn] o; s[ltnfO{ k|sfzg ug{ ;kmn ePsf 5f}+ . g]kfnn] afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw !(*( cg'df]bg u/]sf] @% jif{ k"/f ePsf] ;Gbe{ kf/]/ k|sflzt ul/Psf] o; :dfl/sfdf lat]sf] @% jif{leq g]kfndf afnclwsf/sf] If]qdf x'Fb}cfPsf ultljlw, k|of; tyf ltgsf pknlAwx¿nfO{ ;d]6g] k|of; ul/Psf] 5 . ;fy} g]kfndf k|rlnt ljleGg wfld{s dfGotf, k|frLg / P]ltxfl;s Joj:yf Pj+ k|yf–k/Dk/fleq afnaflnsfsf] cj:yfsf sltko kIf klg o; leq ;d]l6Psf 5g . afn;flxTosf] s]xL ljj]rgfTds kf6f]nfO{ klg o;n] 5'g EofPsf] 5 . afnclwsf/sf If]qdf nfdf] ;dob]lv lqmofzLn cleoGtf, lj1, cg';GwfgsdL{ / ljlzi7 afn;flxTosf/x¿af6 k|fKt clwsf+ztM vf]hd"ns ljifox¿ ;d]l6Psf] of] :dfl/sf afnclwsf/sf] If]qdf sfo{/t ;a} ;/f]sf/jfnf tyf cfd kf7sx¿sf nflu ;d]t pkof]uL xf]nf eGg] ck]Iff /flvPsf] 5 . k':tsn] of] cfsf/ u|x0f ug{;Sg'df afnclwsf/sf ljleGg ;jfndf lj1 dxfg'efjaf6 pknAw cg'ej tyf 1fg Pj+ o;sf lglDt ;fGble{s n]v /rgf pknAw u/fpg'x'g] ljåfg n]vsx¿sf] dxTjk"0f{ of]ubfg /x]sf] 5 . g]kfndf afnclwsf/ i
  • 9. o; k':tssf lglDt cfˆgf uxgtd 1fg tyf n]v÷/rgfx¿ pknAw u/fP/ ;xof]u k'¥ofpg'x'g] ;Dk"0f{ lj1 tyf n]vsx¿df xflb{s wGojfb 1fkg ub{5' . z'esfdgf k7fP/ of] k':ts k|sfzgsf lglDt k|f]T;fxg lbg' x'g] dlxnf afnaflnsf tyf ;dfh sNof0f dGqfno, lzIff dGqfno, :jf:Yo dGqfno, /fli6«o dfgj clwsf/ cfof]u tyf s]Gb|Lo afn sNof0f ;ldltk|lt xflb{s cfef/ k|s6 ub{5' . k':ts k|sfzgsf nflu ;xof]u ug]{ ;fem]bf/ ;+:yf OG6/k]l8of lkmgNof8nfO{ wGojfb k|s6 ub{5' . o;sf] ;|f]t Joj:yfkgnufot ¿k/]vf tof/ ug{nufot ;Dkfbgdf ;xof]u, ;Nnfx / k/fdz{ ;d]t k|bfg ug'{x'g] sfo{bnsf ;b:ox¿df >L p4j /fh kf}8ofn, >L rlGb|sf vltj8f, >L k|sfz sf]O/fnf, >L s'df/ e§/fO{, >L ldng/fh w/]n, >L slkn cof{n, >L afn s[i0f d}gfnL, >L l8NnL u'/fufO{ tyf >L o'j/fh l3ld/]k|lt d xflb{s s[t1tf hfx]/ ub{5' . o;} u/L k|sfzg ;fdu|L ;+sng, n]vg tyf ;Dkfbg sfo{df cgj/t nfUg' ePsf >L Hof]ltnfn ag Pj+ >L /d]zs'df/ kf}8]nnfO{ ljz]if wGojfb 1fkg ub{5' . k':tssf] ;fh;Hhf tyf l8hfOgdf of]ubfg k'¥ofpg' x'g] /d]z e08f/L tyf cfj/0f ;+of]hg ug{'x'g] >L s'df/ vgfn w]/} w]/} wGojfbsf kfq x'g'x'G5 . ljdnf 1jfnL cWoIf l;lj; g]kfndf afnclwsf/ii
  • 10. e"ldsf k|sfzgsf] k[i7e"ld afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwn] @% jif{ k"/f u/]sf] pknIo kf/]/ l;lj;n] ut;fn cfof]hgf u/]sf] lqlbj;Lo sfo{zfnf uf]i7Ldf k|ltj]bg n]vgsf] lhDd]jf/L ;lxt d}n] klg ;xefuL x'g] cj;/ k|fKt u/]sf] lyPF . ;g @)!$ cS6f]j/ !% b]lv !& ;Dd ;~rflnt pQm uf]i7Lsf k|d'v ;xhstf{ >L p4j/fh kf}8ofnn] …uf]i7Ldf k|:t't sfo{kqx¿ / 5nkmnaf6 cfPsf ljifoj:t'nfO{ ;d]6]/]/ :dfl/sf k|sflzt ug{' ;fGble{s xf]nf lsÚ eGg] k|:tfj /fVg'eof] . of] k|:tfjk|lt ;xefuLx¿nufot uf]i7Ldf /xg'ePsf cGo ;xhstf{x¿n] ;xdltdfq hgfpg'ePg, :dfl/sfnfO{ s:tf] agfpg' k5{ eGg] af/]df yk ;'emfj klg lbg'eof] . uf]i7Laf6 cfPsf ;'emfjx¿df d'VotM afnclwsf/ dxf;lGwdf g]kfnn] cg'df]bg u/]otf afnclwsf/sf lglDt ;~rflnt x'Fb}cfPsf ultljlw / cleofg;DaGwL ljifox¿nfO{ s]Gb| efudf /fv]/ j}lbs tyf k|frLgsfnb]lv jt{dfgsfn;Dd afnaflnsfsf] cj:yf Pj+ clwsf/sf] ljsf;qmdnfO{ ;d]t :dfl/sfdf ;dfj]z ul/g'kg{] /x]sf] lyof] . o;/L afnclwsf/sf ;Gbe{df …pknlAw, l;sfO / casf] af6f]Ú h:tf ;jfndf s]lGb|t /x]/ cfof]hgf ul/Psf] pQm sfo{zfnf uf]i7Laf6 cfPsf] ;'emfj g} o; g]kfndf afnclwsf/ k|sfzgsf] k|]/0ff / dfu{lgb{]zs cfwf/ aGg k'Uof] . pQm uf]i7LkZrft of] k':ts k|sfzgsf] Joj:yfkg ldnfpg] p2]Zo /fvL l;lj;n] Pp6f sfo{bn u7g u¥of] . sfo{bnsf ;b:o tyf l;lj;sf kbflwsf/Lx¿ aLr a;]sf] a}7sn] k|sfzgsf] ;|f]t Joj:yfkgb]lv ljlw k|lqmof / k':tsdf ;d]l6g' kg{] ljifoj:t'sf af/]df klg cfjZos sfo{of]hgf to u¥of] . sfo{bnn] to u/]sf] sfo{of]hgfx¿dWo] k|sfzg ;fdu|L ;+sng, ;Dkfbg tyf n]vg;d]tsf]] lhDd]jf/L dnfO{ lbOof] . d]/f] lhDd]jf/L cGt/utsf sfdx¿ d'VotM rf/ k|s[ltsf lyP . h;df ;DalGwt ljifo lj1nfO{ n]Vgsf nflu cg'/f]w ug{], sltko ljifo lj1;Fu jftf{nfk ug{] / ;f] jftf{nfO{ lnlka4 u/L ;Gbe{cg';f/ lkmr/ jf cGt/jftf{df 9fNg] tyf sltko ljifodf cfkm}Fn] klg n]Vg] . o;/L ;+slnt / :jodlnlvt ;d]t u/L a9Ldf @)) k[i7;Ddsf] k':ts tof/ u/L afnclwsf/ dxf;lGwdf g]kfnn] cg'df]bg u/]sf] @% cf}+ jflif{sf]T;jsf] pknIo cyf{t ;g @)!% ;]K6]Da/ !$ df ljdf]rg ug{]u/L k|sflzt ul/;Sg] eGg] /x]sf] lyof] . t/ agfOPsf] of]hgf em}F sfdx¿ cufl8 a9g g;Sg' / k|sfzg ;fdu|L ;+sng / n]vgn] of]hgfeGbf s]xL a[xt ¿k lnFb} hfg'n] lgwf{l/t ;do leq k|sfzg ug{ ;lsg] ;Defjgf sd xF'b} uof] . o;}aLr ;Dkfbgnufot :dfl/sf k|sfzg;DaGwL sfo{x¿nfO{ ;xof]u k'¥ofpg l;lj;sf lzIff ;+of]hs >L /d]z s'df/ kf}8]n o; cleofgdf ;fd]n x'g'eof] . jxfF;d]t ;fd]n g]kfndf afnclwsf/ iii
  • 11. e};s]kl5 ;+slnt k|sfzg ;fdu|Lsf] ;Dkfbg sfo{ ;xh aGg k'Uof] / n]v /rgfx¿sf] ;+sngn] klg yk ult lnFb}uof] . k|sfzg ul/g] ;fdu|Lx¿ a9]kl5 ;do klg a9g hfg' c:jefljs lyPg, To;}n] klxn] ;f]lrPsf] ;doeGbf # dlxgf kl5 dfq o;sf] k|sfzg ;Dej x'g;Sof] . o;sf] ;fGble{stf g]kfnn] afnclwsf/ dxf;lGwnfO{ cg'df]bg ug{'eGbf klxn]b]lv g} ;/sf/L lgsfo / s]xL u}/;/sf/L ;+:yfx¿af6 afnclwsf/sf nflu sltko k|of;x¿ gul/Psf xf]Ogg . t/ o:tf k|of;x¿n] s]xL ;'wf/fTds sfdx¿ ug{ ;s]tfklg afnclwsf/ k|Tofe"ltsf cleofgx¿ k|efjsf/L ¿kdf ljsf; x'g ;s]sf lyPgg . o; k5fl8 g]kfndf nf]stflGqs Joj:yfsf] cefj /xg' klg Pp6f k|d'v sf/0f /x]sf] cg'dfg ug{ ;lsG5 . ;+o'Qm /fi6«;+3n] ;g !(*( sf] gf]e]Da/ @) df afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw kfl/t u/]sf]] $ dlxgf glaTb} g]kfndf k|hftGqsf] k'g:yf{kgf ePsf] lyof] . nf]stflGqs Joj:yf sfod ePkl5 u'lD;P/ /x]sf dfgjclwsf/;DaGwL ultljlwx¿n] ultzLn x'g] cj;/ k|fKt u/] . o;}qmddf afnclwsf/ cleofg klg df}nfpg k'Uof] . dxf;lGw kfl/t ePkl5 g]kfndf afnclwsf/sf If]qdf lqmofzLn cleoGtf tyf afnclwsf/;Da4 ;+3;+:yfx¿n] lg/Gt/ k}/jL ub{}cfPsf 5g . cf}krfl/s lsl;daf6 g]kfndf afnclwsf/ cfGbf]ng tyf cleofgx¿ ;3g ¿kdf km}ng ;s]sf] 5 . afnclwsf/sf lglDt lqmofzLn ;+o'Qm /fi6«;+3Lo lgsfox¿ tyf cGt/f{li6«o / /fli6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] lqmofzLntf a9]sf] 5 . s]Gb|b]lv lhNnf tx;Dd afnsNof0f ;ldltx¿ :yfkgf ul/Psf 5g . afnclwsf/sf] k|jw{g / ;+jw{gsf lgldQ ;/sf/n] :yfgLo lgsfox¿dfkm{t klg ljleGg ultljlwx¿ ;~rfng ub{}cfPsf] 5 . afnclwsf/sf] ;d'lrt k|Tofe"lttkm{ nlIft u/]/ /fHosf tkm{af6 P]g / lgodfjnLx¿ hf/L xF'b}cfPsf 5g / dlxnf, afnaflnsf tyf ;dfhsNof0f dGqfno g} :yfkgf u/L sfo{ cufl8 a9fOPsf] 5 . o;k|sf/ afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwdf cg'df]bg ePotf lat]sf @% jif{leq x'Fb}cfPsf k|of;x¿sf] n]vfhf]vf ubf{ afnclwsf/sf] cj:yfdf lgs} g} ;'wf/ cfPsf] cg'ej ug{ ;lsG5 . @% jif{ cyf{t ;g !((! eGbf klxn] #! k|ltzt dfq ;If/tf b/ ePsf]df ;g @)!! ;Dd cfOk'Ubf ^^ k|ltzt k'u]sf] b]lvG5 . ;g !((! eGbf klxn] @^ nfveGbf a9L afnaflnsf >ldssf ¿kdf sfo{ ug{ afWo lyP eg] clxn] Tof] ;+Vof 36]/ !^ nfvdf em/]sf] kfOG5 . To;}u/L afnd[To'b/df klg pNn]Vo sdL cfPsf] 5 . Tolta]nf % jif{d'lgsf afnaflnsfsf] afnd[To'b/ -!))) hgf hLljt hGddf_ &( lyof] eg] clxn] Tof] 36]/ $^ df cfOk'u]sf] 5 . Tof] ;do;Dd afnljjfx afSn} ePsf] kfOGYof] t/ clxn] …slnnf] pd]/df ljjfx ug{' dfgl;s tyf zf/Ll/s ljsf;sflglDt 3fts xf]Ú eGg] af/]df pNn]Vo ¿kdf ;r]tgtf a9]sf] kfOG5 . lxhf]sf lbgdf afnclwsf/sf af/]df yfxf kfpg] afnaflnsf lj/n} dfq e]l6Gy] eg] clxn] o;af/]df ;r]t ag]sf afnaflnsf afSn} kfpg ;lsG5 . b]zJofkL ¿kdf afnSnax¿ :yfkgf ePsf 5g g]kfndf afnclwsf/iv
  • 12. / ljBfno k9g] clwsf+z afnaflnsf o:tf Snax¿df ;+ul7t /x]sf 5g . lgw{Ss af]Ng / cfˆgf s'/fx¿ v'n:t /fVg;Sg] afnaflnsfsf] ;+Vof lgs} a9]sf] 5 . a];xf/f eP/ / larNnLdf k/]/ ;s;k"0f{ lhGbuL afFRg'kg{] cj:yfsf afnaflnsf klg lxhf]sf] cg'kftdf lgs} sd b]lvG5g . pNn]lvt o:tf kIfx¿nfO{ afnclwsf/ dxf;lGwsf] @% jif{] cjlwleq x'g;s]sf] dxTjk"0f{ pknlAw dfGg ;lsG5 . afnclwsf/sf sf]0faf6 x]bf{ b]Vg ;lsg] of] pHofnf] kf6f] g} xf] . t/ g]kfnL ;dfhsf] l;Ëf] lrqnfO{ ulx/f];Fu lgofNbf o:tf] pHofnf] kf6f] leq cFWof/f] kf6f] klg ;3g ¿kdf g} ljBdfg /x]sf] kfpg ;lsG5 . g]kfndf /fhgLlts kl/jt{gn] lgs} pRrtf k|fKt ul/;s]sf] eP klg cfly{s, ;fdflhs / ;fF:s[lts cj:yf eg] ck]lIft ¿kdf ljsf; / kl/jt{g x'g ;s]sf] 5}g . cfly{s / ;fdflhs c;dfgtfsf] vf8n ljuteGbf clxn] emg a9L ulx/f] aGb}uPsf] cfef; kfOG5 . o;sf] k|ltljDa lzIffsf] If]qdf :ki6 emNs]sf] 5 . lzIffdf lghLs/0f ePkl5 clwsf+z ;/sf/L ljBfnosf] u'0f:t/df x|f; cfPsf] 5 eg] tx–txsf lghL ljBfno lgs} km:6fpg k'u]sf 5g . cfly{s ¿kdf ;DkGg kl/jf/x¿n] cfˆgf afnaflnsfnfO{ dx+uf lghL ljBfnox¿df k9fP/ u'0f:t/Lo lzIff lbnfpg ;s]sf 5g . ljkGg kl/jf/sf afnaflnsf ;/sf/L ljBfnox¿df egf{ x'G5g . klxnf] s'/f t k9fO u'0f:t/Lo gePsfn] pgLx¿sf] z}lIfs:t/ ;an aGg ;Sb}g . bf];|f] s'/f cfly{s ljkGgtfs} sf/0f sltko afnaflnsf $÷% sIff k9bfk9b} ljBfno 5f8g afWo eO/x]sf 5g . o:tf afnaflnsf cGttM sd kfl/>ldsdf >d ug{ ljj; aGb5g . k|foM ljkGg kl/jf/s} afnaflnsfnfO{ dfgj t:s/x¿n] ljleGg k|nf]egdf kf/]/ nnfO{kmsfO{ ljb]z nuL lgs[i6 / hf]lvd k|sf/sf >ddf nufpF5g . cem aflnsfx¿nfO{ t of}g ahf/df g} klg k'¥ofpF5g . afnt:s/Lsf] of] wGbfdf klg ck]lIft lx;fan] lgoGq0f x'g;s]sf] kfOb}g . Psflt/ b]zleq pBf]u Joj;fox¿ km:6fpg g;s]sfn] a]/f]huf/Lsf] ;d:of lbgfg'lbg rs{bf] cj:yfdf /x]sf] 5 / o;n] lgDg cfo;|f]t x'g] kl/jf/df cfwf/e"t cfjZostf kl/k"lt{sf nflu klg sl7g x'g] l:ylt ;[hgf ul/lbPsf] 5 . csf{]lt/ pkef]QmfjfbL ;+:s[ltsf] ljsf;n] o'jf lkF9Ldf cfwf/e"t cfjZostfeGbf a9L dxTjsf+Iffsf] ljsf; u/fOlbPsf] 5 . o;af6 sltko o'jfo'jtL / lszf]/lszf]/L k|efljt aGg k'u]sf 5g . oL b'j} sf/0fn] ubf{ ;dfhdf sltko lszf]/lszf]/Lx¿;d]t cj}w lqmofsnfkdf ;+nUg x'g k'u]sf 5g / sltko t b'Jo{;gL ;d]t aGg k'u]sf 5g . o:tf sltko k'/fg} ;d:ofsf] lg/Gt/tf / sltko ylkg k'u]sf ;d:ofn] ubf{ afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwn] @% jif{ l5rf]nL;s]tfklg g]kfndf afnclwsf/af6 jl~rt afnaflnsf kof{Kt} /x]sf 5g . @)&@ ;fn j}zfvdf cfPsf] ljgfzsf/L e"sDksf sf/0f afnclwsf/ xggsf] cj:yf cem} j[l4 x'g k'u]sf] 5 . o;k|sf/ eO/x]sf] afnclwsf/ xggsf ;du| cj:yfsf] lrq eg] cfpg ;s]sf] kfOFb}g, h;sf af/]df cWoog cg';Gwfg lgtfGt cfjZos b]lvPsf] 5 . g]kfndf afnclwsf/ v
  • 13. g]kfn ljleGg hflt, efiff / ;+:s[lt ePsf] ldl>t ;dfh xf] . of] ;fdflhs ljljwtf leq ljljw lsl;dsf ;+:sf/ / k|yf k/Dk/fx¿ rNb}cfPsf 5g . oLdWo] sltko afnaflnsf;Fu ;DalGwt /x]sf 5g . afnclwsf/sf sf]0faf6 logsf ;sf/fTds / gsf/fTds kIfx¿nfO{ s]nfP/ gsf/fTdsnfO{ x6fpFb} hfg] / ;sf/fTdsnfO{ kl/dfh{g ;lxt ;+/If0f ug{'kg{] cfjZostf b]lvG5 . x/]s b]zsf] dfgj ;dfh cf–cfˆg} vfn] P]ltxfl;s k[i7e"ld, bfz{lgs cfwf/, wfld{s jf ;fF:s[lts dfGotfdf cfwfl/t /x]/ ljsf; xF'b} cfPsf 5g . ljljwtfo'Qm xfd|f] ;dfh klg o:tf k[i7e"ld, cfwf/ / dfGotfx¿df cfwfl/t /x]/ g} ljsf; xF'b}cfPsf] xf] . o:tf dfGotfx¿ leq afnaflnsfsf] cj:yfdf cfwfl/t eP/ pgLx¿sf] ljsf;sf z[ªvnfnfO{ s]nfpg] xf] eg] cg]sf}F /f]rs kIfx¿ kfpg ;lsG5 . h;leq sltko plrt, cfjZos / cg's/0fLo kIfx¿ e]l6g] 5g eg] sltko ;'wf/ / lgif]w g} ug{'kg{] klg e]l6g] 5g . lognfO{ klg ljj]rgfTds lx;fan] kf7ssf ;fd' k:sFbf cjZo g} pkof]uL x'g]5g . xfd|f] b]zsf] lxdfn, kxf8 / t/fO{df ljleGg vfn] ;fdflhs ;d"xx¿ 5l/P/ /x]sf 5g . ljifdtf / ljljwtf sfod /x]sf] xfd|f oL ;a}vfn] ;dfhsf afnaflnsfsf] cj:yf klg ljljwftfo'Qm g} /x]sf] 5 . t/ oL ;dfhsf afnaflnsfsf] cj:yfnfO{ ;'Idtd ¿kn] vf]tNg cem} klg ;lsPsf] 5}g . o;nfO{ vf]tn]/ j:t'tYo hfx]/ ug{ klg plQs} cfjZostf 5 . g]kfndf afnclwsf/sf oL ofjt ;jfnx¿nfO{ 5n{+Uofpg] / afnclwsf/ axfnLsf nflu cem} :ki6 af6f] b]vfpg d2t ug{] p2]Zo /fv]/ l;lj;n] of] g]kfndf afnclwsf/ ljifos k':ts k|sfzg u/]sf] xf] . ;fwg, ;|f]t / ;dosf] ;Lldttfsf sf/0f afnclwsf/sf sltko ;jfnnfO{ o;n] cem} ;d]6g g;s]sf] sdL kIfnfO{ xfdLn] klg cg'ej gu/]sf] xf]Og . tyflk o; k':tsn] h] hlt kf7o ;fdu|L kl:sg ;s]sf] 5, o;af6 afnclwsf/sf ljleGg If]qdf lqmofzLn cleoGtfx¿sf ;fy} cGo cfd kf7sx¿ klg Psxb;Dd nfeflGjt x'g;Sg'xf]nf eGg]] ck]Iff /flvPsf] 5 . o;leq ;d]l6Psf n]v /rgfx¿ slQsf] ;fGble{s / pkof]uL 5g, Tof] v'6ofpg] sfd eg] kf7s dxfg'efjx¿s} xf]  . Hof]ltnfn ag ;Dkfbs, ;+sns / n]vs g]kfndf afnclwsf/vi
  • 14. g]kfndf afnclwsf/sf] @% jif{ / casf] af6f] p4a /fh kf}8ofn xfd|f] b]zdf k/fk"j{sfnb]lv g} ljsf; xF'b}cfPsf ;fdflhs / ;f+:s[lts dfGotfx¿leq afnclwsf/sf sltko kIfx¿ ;d]l6Psf 5g . ltgnfO{ xfd|f] ;dfhn] s'g} g s'g} ¿kdf ;Ddfg ub{} cfPsf] klg gkfOg] xf]Og . g]kfnn] ;+o'Qm /fi6« ;+3sf] afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwnfO{ cg'df]bg u/]kl5 of] k||of; cem ;'b[9 / lbuf] aGb}cfPsf] 5 . o;sf nflu afnclwsf/sf If]qdf sfo{/t u}x|;/sf/L ;+:yfx¿n] lgjf{x u/]sf] e"ldsfnfO{ gsfg{ ;lsb}g . afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw cg'df]bg u/]kl5 g]kfnn] afnclwsf/sf d'Vo rf/ ;d"x -afnarfj6, afnljsf;, afn;+/If0f tyf afn;xeflutf_ df pNn]vgLo k|ult u/]sf] 5 . afnarfj6df afnd[To'b/ 36fpg / vf]k sfo{qmdnfO{ b'u{d tyf ljs6 7fpFx¿df ;d]t la:tf/ ug{ ;kmn ePsf] 5 . afns'kf]if0fsf] cj:yfdf ;'wf/ u/L kf]if0fsf] l:yltnfO{ lgoGq0fdf /fVg;Sg' klg ;kmntf s} kl/rfos xf] . afnljsf;sf ;jfndf afnaflnsfnfO{ lzIffsf] kx'Frdf Nofpg / v'begf{ b/ -(&=# k|ltzt_ a9fO{ aLrd} ljBfno 5f8g] k|j[lQdf sdL Nofpg ;Sg' ;sf/fTds kxn g} xf] . afnaflnsfsf] dgf]/~hgsf] clwsf/ ;'lglZrt ug{ ljBfnodf cltl/Qm lqmofsnfksf sfo{qmd ug{'sf ;fy} afnSna u7g u/L v]ns'bsf ;fdu|Lx¿ pknAw u/fpg] lqmofsnfksf] yfngL ug{' / afnaflnsfsf] af}l4s ljsf; ug{ ljBfnodf k':tsfnosf] Joj:yf ;d]t ug{'nfO{ klg ;/fxgLo sbd dfGg} k5{ . afn;xeflutfsf] clwsf/ k|j{wg ug{ sltko gLltut lg0f{ox¿ eO{ afnd}qL :yfgLo zf;gsf] cjwf/0ff tyf lgb]{lzsf @)!) klg sfof{Gjogdf cfO;s]sf] 5 . afnSnasf] d"NofÍg u/L o;nfO{{ cem ;b[9 tyf of]Uo agfpg s]xL /0fgLltx¿ klg cjnDag ePsf] 5 . afnaflnsfsf] ;xeflutf a9fpg afnd}qL :yfgLo zf;gsf] cjwf/0ffdf b'O{ afnaflnsfdWo] Ps aflnsfnfO{ clgjfo{ ;xefuL u/fpg] kl/kf6L a;flnPsf] 5 . o;af6 afnssf] dfq x}g aflnsfsf] ;dfg ;xeflutfnfO{ ;d]t k|f]T;flxt u/]sf] b]lvG5 . o;} kl/k|]Ifdf g]kfnn] afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw cg'df]bg u/]sf] @% jif{ k'u]sf] pknIo kf/]/ k|sflzt ul/Psf] of] :dfl/sfn] oL ;a} k|ult tyf r'gf}tLnfO{ s]nfPsf] 5 . j}lbssfnb]lv jt{dfgsfn;Dd afnaflnsfsf] cj:yfsf] lrq0f ug{', afnaflnsf ;DalGwt eP/ g]kfndf k|rlnt x'Fb}cfPsf k|yf k/Dk/fnfO{ s]nfpg', ljleGg wfld{s dtx¿ leq afnaflnsfk|ltsf] cjwf/0ffnfO{ Psxb;Dd vf]tNg'nufotsf ljifox¿ ;d]6g'nfO{ klg o; :dfl/sfsf] ;an kIf dfGg ;lsG5 . g]kfndf afnclwsf/nufot afnaflnsfsf ;du| kIfx¿ ;d]6g] u/L :dfl/sfsf ¿kdf k|sflzt of] k':tsnfO{ d}n] Pp6f ;sf/fTds yfngL 7fg]sf] 5' . ;fy} afnaflnsfsf] clwsf/nufot ;du| g]kfndf afnclwsf/ vii
  • 15. cj:yfnfO{ ;d]6g] o:tf uxgtd k|sfzgx¿ cem} a9L Jojl:yt / kl/dfh{g ;lxt k|sflzt xF'b} hfpg eGg] sfdgf klg ub{5' . o; :dfl/sfdf k|sflzt ljleGg n]v tyf /rgfnfO{ cWoog÷ljZn]if0f u/L ca cufl8 ug{' kg]{ sfd tyf d'2fx¿sf] klxrfg ;lxt s]xL ;'emfjx¿ ;d]t /fVg' ;fGble{s b]lvPsfn] æcasf] af6f]Æ sf] ¿kdf of] cfn]v k|:t't ul/Psf] xf] . o;n]] afnclwsf/sf pNn]lvt rf/} ;d"xnfO{ cem ;b[9 tyf ;an agfpg ;xof]u ug{]5 eGg] ck]Iff klg /flvPsf] 5 . cfpg] lbgx¿df afnclwsf/sf ;a} s'/fnfO{ Pp6f lglZrt dfkb08sf] ¿kdf cufl8 a9fpg] sfo{sf nflu o;/L g} ;a}sf] of]ubfg k|fKt e}/xg] 5 . h;af6 clxn] yflnPsf] of] ;fgf] k|of; lg/Gt/ cufl8 a9b} hfg] s'/fdf klg xfdL ;a} afnclwsf/sdL{x¿ ljZj:t 5f}F . afnarfj6 afnclwsf/sf] Pp6f dxTjk"0f{ kf6f] afnarfj6sf ;DaGwdf ljut jif{x¿df w]/} sfd ePsf 5g / o; cleofgaf6 afnd[To'b/df sdL gcfPsf] klg xf]Og . t/ cem} klg kf]if0f tyf vfB ;'/Iffdf eg] ck]lIft Joj:yfkg x'g;s]sf] 5}g . o;sf nflu cem} w]/} ug{ afFsL g} 5 . ue{b]lv g} afnaflnsfnfO{ afFRg kfpg] clwsf/sf] k|Tofe"lt u/fpg' /fHosf] st{Jo xf] . t/ o;sf nflu cem} klg ;d'lrt Joj:yf x'g ;s]sf] 5}g . To;}n] g]kfnsf] kl/k]|Ifdf afnarfj6sf] clwsf/ k|Tofe"lt ug{ cfufdL lbgx¿df lgDg af6f] klxNofpg' h?/L b]lvG5 . • afnarfj6sf] d'Vo r'gf}tL g} /f]ulj?Wbsf] vf]k nufpg' xf] / o; sfo{qmdnfO{ b"/ b/fhdf k'¥ofpg h?/L 5 . xfnsf] (& k|ltzt se/]hnfO{ a9fO{ !)) k|ltzt k'¥ofpg' g} afnarfj6sf] d'Vo d'2f xf] . • vfB ;'/Iffsf] cfwf/df kf]if0f tyf ;+efljt afn/f]usf] /f]syfdsf sfo{qmdnfO{ cfufdL lbgsf nflu cem Jofks agfpg /0fgLlt to ul/g' cfjZos 5 . • afnaflnsfsf nflu afnc:ktfn l;ldt 5g / To:tf c:ktfnx¿sf] :yfkgfnfO{ qmlds ¿kdf a9fpb} nfg' kb{5 / slDtdf Ps If]q jf Ps k|b]zdf Ps afnc:ktfnsf] :yfkgf x'g'kb{5 . cfufdL lbgdf afnaflnsfsf] pkrf/ lgMz'Ns ug]{ gLlt canDag ug{' / afnaflnsfsf] csfn d[To'nfO{ /f]syfd ug{' lgtfGt cfjZos b]lvG5 . • afnaflnsfdf x'g] d'Vo /f]ux¿ h:t} emf8fkvfnf Go"df]lgof, bfb'/f, cf}nf], s'kf]if0f, PrcfOeL, l6=aL cflbsf] /f]syfd / /f]u nfluxfn] To;lj?4sf cf}}ifwLx¿sf] lgMz'Ns ljt/0f ug]{ gLlt lng' lgtfGt cfjZos b]lvG5 . • u|fdL0f :t/df :jf:Yo ;]jf ;xh u/fpg' kg{], lbOg] ;]jfx¿sf] u'0f:t/ / pknAwtf ;'b[9 ug{ r'gf}tLsf] ;fdgf ug{' kg{] / To;;DaGwL gLlt cjnDag ub{} ;]jf k'¥ofpg' klg plQs} cfjZos 5 . g]kfndf afnclwsf/viii
  • 16. • afn:jf:Yodf sfo{ ug]{ >dansf] Ifdtf clej[l4 ug{'kg{], afn:jf:Yo ;DaGwdf lg/Gt/ cg';Gwfg ug'{sf;fy} afn:jf:Yodf ;/f]sf/ /fVg] ;a} lgsfox¿ aLr ;dGjo / ;xof]usf nflu ;+oGqsf] ljsf; ug{'kg{] ;jfnnfO{ klg k|fyldstf lbg'kg{] b]lvG5 . afnljsf; afnljsf;sf] kIfdf g]kfnn] ut @% jif{df nfd} km8sf] df/]sf]] b]lvG5 . o;sf]] d'Vo cfwf/ g} lzIff tyf dgf]/~hg xf] . ;++o'Qm /fi6« ;+3Lo afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw cg'df]bg ug{' cl3 klg g]kfnn] afnaflnsfnfO{ dgf]/~hg / cltl/Qm lqmofsnfkdf w]/} cj;/x¿ pknAw u/fpFb} cfPsf] lyof] . dxf;lGw cg'df]bg u/] kl5 afnaflnsfnfO{ lzIffsf] kx'Frdf s]xL ;'netf k'¥ofP klg clgjfo{ tyf lgMz'Ns lzIffsf] Joj:yf eg] ug{ ;s]sf] 5}g . ljBfnodf v'b egf{ b/ (&=$ k|ltzt k'¥ofP klg egf{ ePsf afnaflnsfnfO{ ljBfnodf l6sfpg tyf ltgsf] sIff k"0f{ u/fpg] ;jfndf cem} w]/} sfo{ ug'{ kg]{ b]lvG5 . dfly cf}+NofOPsf ;d:ofx¿nfO{ ;dfwfg ug{ lgDg a'Fbfx¿df cfwfl/t eO{ sfo{ ug{' g} afnljsf;df casf] af6f] x'g] b]lvG5 . • clxn]sf] ljBdfg kl/l:yltdf ;fdflhs tyf cfly{s l:ylt sdhf]/ ePsf sltko 3/kl/jf/sf afnaflnsfn] cfwf/e"t lzIff k|flKtsf] cj;/ ;d]t kfpg ;s]sf 5}gg . clgjfo{ tyf lgMz'Ns lzIffsf] Joj:yf gxF'bf;Dd To:tf tKsf tyf ju{sf afnaflnsf ljBfno k9g kfpg] clwsf/af6 jl~rt eO{ g} /xg] 5g . To;}n]] tTsfn cfwf/e"t lzIff clgjfo{ tyf lgMz'Ns ug]{ /0fgLltsf] sfof{Gjog ug{' kg]{ cfjZostf b]lvG5 . • sltko cleefjsn] lzIffsf] dxTjnfO{ sd a'em]sf sf/0f klg afnaflnsfsf] k9g kfpg] clwsf/ s'l07t aGg k'u]sf] 5 . o; kl/k]Iodf cleefjsnfO{ cfˆgf afnaflnsf k|ltsf] bfloTj cg'ej u/fpg Jofks ¿kdf r]tgf clej[l4 tyf hfu/0f cleofg ;~rfng ul/g' k5{ . • afnljsf;df k"j{ k|fylds lzIffsf] dxTj 7"nf] /x]sf]n] k"j{ k|fylds lzIffnfO{ k|f]T;flxt ug{ ;a} ;fd'bflos ljBfnodf k"j{ k|fylds lzIffsf ;du| ;'ljwf pknAw u/fpFb} hfg' k5{ . • afnaflnsfsf] ljsf;sf] clwsf/ k|Tofe"lt u/fpg u|fdL0f tyf zx/L If]qx¿df afnpBfgx¿sf] lgdf{0f / Joj:yfkg ug'{kb{5 . o;sf] ;fy;fy} dgf]/~hgsf nflu afnSna kl/rfng u/L v]ns'b / c¿ dgf]/~hgsf ;fdu|Lx¿sf] ljt/0f tyf Joj:yfkg ul/g' k5{ . • lxdfnL tyf kxf8L If]qdf ljBfnosf] b"/L Psflt/ ufpF a:tLaf6 6f9f x'g] / csf{]lt/ ef}uf]lns ljs6tf -psfnf],cf]/fnf] / le/fnf]_ n] ubf{ afnaflnsfnfO{ ljBfno k'Ug lgs} sl7g x'G5 . o;} sf/0fn] klg afnaflnsf ljBfno hfg dfGb}gg jf ljBfno g]kfndf afnclwsf/ ix
  • 17. 5f85g . To;}n] :yfgLo afnaflnsfnfO{ cg's"n / ;xh x'g]u/L ljBfnosf] :yfkgf tyf Joj:yfkg ldnfOg' k5{ . • lzIffsf] u'0f:t/ ;dfg agfpg lzIfsnfO{ kf7oqmdcg'¿k cWofkg ug{ nufO{ l;sfO To;cg'¿k eP gePsf] cg'udg ul/g' k5{{ . ;fy} l;sfOsf gofF gofF ljlwx¿sf] cjnDag klg ub}{ hfg' k5{ . • :yfgLo lgsfonfO{ afnd}qL :yfgLo zf;gsf] cjwf/0ffg'¿k afnljsf;df clgjfo{ ;+nUg x'g] jftfj/0fsf] ljsf; ug]{ / afnljsf;df oyf]lrt nufgL gug]{ :yfgLo lgsfonfO{ sf/afxL ug]{{ kl/kf6Lsf] yfngL ul/g' k5{{ . • Psflt/ ;fd'bflos ljBfnox¿ kof{Kt ah]6sf cefjdf /fd|/L ;~rfng x'g ;ls/x]sf 5}gg eg] csf]{ tkm{ ;fd'bflos ljBfnonfO{ ;d'bfodf x:tfGt/0f ug]{ kl/kf6L rNb}cfPsf] 5 . o;nfO{ lg?T;flxt ub}{ k|b]z jf s]Gb|n] ;fd'bflos ljBfnonfO{ kof{Kt ah]6 ljlgof]hg ub}{ hfg'k5{ . • afnaflnsfnfO{ 3/, ljBfno tyf sfo{:yndf zf/Ll/s tyf dfgl;s ;hfo lbg] Jojxf/ cem} klg kfOG5 . o:tf] Jojxf/nfO{ lg?T;flxt ul/g' k5{ . • afnd}qL ljBfnosf] cjwf/0ffnfO{ sfof{Gjog ug{ k"jf{wf/sf] Joj:yf ul/g' k5{ . afn;+/If0f afnclwsf/sf ;a} ;d"xdWo] afn;+/If0fsf] k|Tofe"lt u/fpg' s'g} klg /fHosf nflu ;xh sfd xf]Og . g]kfnsf] xsdf t of] emg ufx|f] x'g] g} eof] . To;} sf/0f xfdLn] afnclwsf/sf nflu k|ToIf cleofgx¿ ;~rfng ug{ yfn]sf] @% jif{ sl6;s]sf] eP klg afn;+/If0fnfO{ ;'b[9 / ;zQm agfpg ;s]sf 5}gf}+ . s]xL k|of;x¿ gePsf xf]Ogg, t/ ltgsf] lg/Gt/tf / ;anLs/0f x'g ;s]sf] 5}g . afn;+/If0f ;ldltx¿sf] u7g eP klg ltgsf] Ifdtf clej[l4 tyf ;+:yfut ug{ cem w]/} afFsL 5 . em08} em08} s'n hg;+Vofsf] $$ k|ltzt afnaflnsf ePsf] b]zdf ;zQm afn;+/If0f k|0ffnLsf] cefjn] pgLx¿sf] ;]jf :ofxf/ tyf j}slNks :ofxf/sf] oyf]lrt Joj:yf ug{ ;ls/flvPsf] 5}}g . afn;+/If0fsf] cjwf/0ff g]kfnL ;dfhdf k/fk"j{sfnb]lv g} /xb} cfPsf] 5 . To} klg afn;+/If0f k|0ffnLsf] ;+/rgf tyf Joj:yf ug{ xfdL kl5 k/]sf 5f+} / afn;+/If0f k|0ffnLsf] cefjdf sltko afnaflnsf Hff]lvdo'Qm hLjg latfpg afWo 5g . ljBdfg of] cj:yfdf ;'wf/sf] k|efjsf/L k|of;nfO{ cl3 a9fO{ afnaflnsfnfO{ lx+;f, zf]if0f, b'Jo{jxf/ tyf x]nfaf6 ;+/If0f ul/g' kb{5 . ePsf k|of;x¿nfO{ ;+:yfut ub}{ Ps ;'b[9 ;+/If0f k|0ffnLsf] Joj:yf ug{' g} afn;+/If0fsf] casf] af6f] x'g' kb{5 . o;sf nflu lgDg aF'bfdf cfwfl/t eO{ sfd ug{ h?/L b]lvG5 . • afnaflnsfsf] ;+/If0fk|lt /fHosf] ;f]r s] xf] t eGg] s'/f g} klxn] lglZrt ug{' afn;+/If0fsf] klxnf] r/0f ePsfn] o;sf nflu gLlt agfpg cfjZos eO;s]sf] g]kfndf afnclwsf/x
  • 18. 5  . o:tf] gLltcg'¿k ;+/rgf tyf k|0ffnLsf] yfngL ug{' h?/L b]lvG5 . • afnaflnsfsf] hf]lvdsf] /f]syfd / k"j{ x:tIf]k ug]{ ;+/rgf tyf k|0ffnLsf] ljsf; u/]/ ;d'bfodf cfwfl/t afn;+/If0f k|0fnLsf] :yfkgf ug{' plrt b]lvG5 . o:tf k|0ffnLsf] Ifdtf ljsf; tyf ;+:yfut ljsf;df klg plts} Wofg k'¥ofpg' kg]{ b]lvG5 . • /fHosf tkm{af6 afn;+/If0f sfo{ ubf{ jf afn;+/If0f ;]jf k|jfx ubf{ rf/j6f s'/f clt cfjZos x'Fbf]/x]5 . klxnf], afnaflnsfn] ef]lu/x]sf ;+/If0fsf hf]lvdx¿ gcfcf]; eg]/ /f]syfdd"ns sfo{x¿ ug{'kb{5 . bf];|f], s'g} 36gf eOxfNof]eg] ;s];Dd l56f] afnaflnsfnfO{ s;/L ;]jf k'¥ofpg ;lsG5 eg]/ To;af/] ;xof]u of]hgf jf ;]jf k|bfos ;+/rgfx¿ agfpg'kb{5 . t];|f] eg]sf] s'g} 36gfaf6 kLl8t ePsf afnaflnsfsf], afa'cfdf jf kl/jf/sf] k'gM:yfkgfsf nflu, Gofosf nflu, :jf:Yof]krf/sf nflu, cfo cfh{gsf nflu ;3fpg nlIft sfdx¿ ug'{kb{5 . /, rf}yf] eg]sf] 36gfx¿af6 kf7 l;s]/ ca To:t} 36gfx¿ c¿ afnaflnsfdf gbf]xf]l/of]; eg]/ To;nfO{ km]l/ gLltut txdf cWoog u/L gLlt kl/dfh{g ug]{ sfo{ ug{' kb{5 . • afnlx+;f tyf b'Jo{jxf/sf 36gfx¿ sd ug{ Jofks hghfu/0f tyf r]tgf clej[l4sf sfo{qmdx¿ th'{df u/L To;sf] sfof{Gjog ul/g' k5{{ . • afn;+/If0f ;ldltx¿nfO{ ;dofa4 ¿kdf Ifdtf clej[l4sf] k|of;nfO{ sfod} /fvL afn;+/If0f k|0ffnLnfO{ ;'b[9 ub}{ cg'udgsf] Joj:yf ul/g' k5{ . • afnaflnsfsf] afa' tyf cfdfaf6 dfofddtf kfpg] clwsf/sf] cfb/ ub}{ e/;s afnaflnsfnfO{ :ofxf/ u[xdf /fVg /f]s nufOg' k5{ / afnu[xnfO{ clGtd pkfosf] ¿kdf dfq k|of]u ul/g' k5{ . • afn;+/If0fsf] alnof] kIf eg]s} cfwf/e"t cfjZostf k"/f ug]{ jftfj/0f agfpg' / cfwf/e"t ;]jfx¿sf] pknAwtf ;'lglZrt u/L hf]lvd sd ug{' xf] . t;y{ afnaflnsfnfO{ lzIff tyf :jf:Yosf] kx'Frdf lg/Gt/tf lbOg' k5{ . • afnaflnsfsf] hf]lvd ;a} eGbf w]/} a;fOF;/fOdf x'g] ub{5 . afnaflnsfsf] a;fOF ;/fOsf] a]nf cln rgfvf] eO{ hf]lvd sd ug{ tTk/ /xg' g} afn;+/If0fsf] sfdnfO{ lg/Gt/tf lbg' xf] . • afn;+/If0fsf ;jfnnfO{ d"nk|jfxLs/0f u/L s]Gb«, k|b]z tyf :yfgLo lgsfox¿df afn;+/If0fsf] ;+/rgf / ;dGjo lgsfo tf]Sg' / ;a}sf] ;dGjodf PsLs[t ¿kdf sfd ul/g' k5{  . • afnaflnsfk|lt x'g] of}g b'Jo{jxf/nfO{ Go"g ug{ ;+ljwfgcg'¿k sfg'gnfO{ afnd}qL agfpg', afnd}qL Jojxf/ ckgfpg' / afn;+/If0fnfO{ ;+:s[ltsf] ¿kdf ckgfpg' cfjZos 5 . g]kfndf afnclwsf/ xi
  • 19. afn;xeflutf afnclwsf/ cleofgn]] @% jif{ l5rf]ln;s]sf] jt{dfg kl/k|]Ifdf g]kfndf afn;xeflutfsf] d"NofÍg ubf{ o;sf] ¿k kl/kSj xF'b} cufl8 a9]sf] gkfOg] xf]Og . t/ afnclwsf/ leq ;xeflutfsf] ;jfn ;a}n] Ps} k|sf/n] p7fPsf] kfOFb}g / cem o;nfO{ cy{k"0f{ ;xeflutfsf] ¿kdf ljsf; ug{ w]/} sfd ug{' kg]{ b]lvG5 . @)$* ;fn kl5 afn;xeflutfsf] k}/jL ePtf klg afnSna afx]s c¿ dfWod cufl8 a9g ;s]gg / afnclwsf/df sfd ug]{ u}/;/sf/L ;+:yfx¿n] afn;xeflutfnfO{ ;+:yfut¿kdf a9fpg ;g !((( df sG;f]{l6odsf] u7g u/] . o;n] ;xeflutfd"ns ljlw tyf k|lqmofsf] tflnd tyf l;sfOsf] yfngL u¥of] . afns]lGb|t cg';Gwfgsf] ;'?jft / afnaflnsf;Fu lkcf/P ljlwsf]] Jofks pkof]usf] klg ;'?jft eof] . o:tf k|of;x¿af6 afn;xeflutfnfO{ ;+:yfut ug{ afnSna Ps ;zSt dfWod ePsf] 5 / o;n] sltko afnaflnsfnfO{ cfˆgf] ljrf/ /fVg / cfkm"nfO{ kg]{ gsf/fTds c;/ sd ug{ ;xof]u k'¥ofPsf] 5 . …rfON8 6' rfON8Ú eGg] sfo{qmdaf6 afn;xeflutfn] ;+:yfut ¿k lnPsf] kfOG5 . xfn o;nfO{ cem ;'b[9 ug{ afnd}qL :yfgLo zf;gsf] cjwf/0ffn] /fd|f] k|of; u/]sf] 5 . afnd}qL ljBfnosf] cjwf/0ffsf] sfof{Gjog / ljBfno ;'wf/ sfo{qmd cGt{ut afn;xeflutfsf] ;'lglZrtf ul/Psf] 5 . afn;xeflutfdf afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwsf] g]kfn k|ltj]bg tof/ u/L h]g]efdf klxnf] rf]6L afnaflnsfn] k|:t't u/]sf 5g . zlStzfnL e"sDk @)&@ n] afnaflnsfdf kf/]sf] c;/ af/] afnaflnsfn] g} cWoog / k|:t'lt u/L pgLx¿nfO{ k/]sf] c;/nfO{ k|i6¿kdf /fv]sf 5g . :yfgLo lgsfosf kl/ifbx¿df afnaflnsfsf] ;xeflutf lglZrt ul/Psf] 5 . tyflk afn;xeflutfnfO{ cem alnof] agfpg lgDg /0fgLlt cjnDag ug{ h?/L 5 . • afn;xeflutfnfO{ d"nk|jfxLs/0f ug{ afnaflnsfnfO{ c;/ kfg]{ x/]s ;jfndf pgLx¿sf] ;xeflutf lglZrt ug]{ kl/kf6Lsf] ljsf; / ;xeflutfnfO{ cy{k"0f{ agfpg ;xeflutfsf k|lqmofx¿ / ljlwx¿sf] ljsf; ul/g' k5{{ . • ;xeflutfsf] dfWod afnSna dfq geO{ c¿ dfWodsf] klg ljsf; u/L To;nfO{ ;'b[9 agfpg afnaflnsfnfO{ g}} kl/rfng ug]{ gLltsf] cjnDag ul/g' k5{{ . • g]kfndf ePsf @),))) eGbf a9L afnSna / ltgLx¿sf] !) nfv eGbf a9L ;b:ox¿nfO{ ;fdflhs ljs[lt, lj;+ult h:t} afnljjfx, ax'ljjfx, a]rlavg, afn>d zf]if0f, of}gzf]if0fsf] Go"gLs/0fdf kl/rfng ug]{ / To;nfO{ ljBfnosf] cltl/St lqmofsnfksf] ¿kdf cufl8 a9fOg' ;dof]lrt x'g]5 . • afn;xeflutfnfO{ nf]stflGqs t/Lsfn] 3/ kl/jf/ tyf ;d'bfosf] lg0f{o k|lqmofdf ;+:yfut ub}{ nfg] / ;fy}, afnaflnsfnfO{ nf]stflGqs cEof;sf] l;sfOsf] dfWod klg ;xeflutfnfO{ g} agfpb} hfg' cfjZos b]lvG5 . • cfufdL lbgdf gofF ;+ljwfgn] Joj:yf u/]cg'¿k dfly pNn]v ul/Psf /0fgLltx¿nfO{ r/0faWb ¿kdf sfof{Gjog ub}{ hfg] xf] eg] cjZo klg afnaflnsfsf] clwsf/ tyf st{JonfO{ cem} k|efjsf/L ¿kdf k|Tofe"lt u/fpg ;lsg] ljZjf; /fVg ;lsG5 . g]kfndf afnclwsf/xii
  • 20.
  • 21.
  • 22.
  • 23.
  • 24.
  • 25.
  • 27. l;lj;n] @)&! ;fn c;f]h @( b]lv #! ut];Dd g]kfndf afnclwsf/ dxf;lGwsf] @% jif{ ljifos # lbj;Lo /fli6«o sfo{zfnfsf] cfof]hgf u/]sf] lyof] . …pknlAw, l;sfO / casf] af6f]Ú df s]lGb|t pQm sfo{zfnfdf k|:t't ljifox¿sf] d'Vo c+z b]xfocg';f/ /x]sf 5g . pb3f6g sfo{qmddf k|:t't dGtJo M– >L lji0f' ltdlN;gf -l;lj;sf tTsfnLg sfo{sf/L lgb{]zs_M afnclwsf/ dxf;lGwdf g]kfnn] cg'df]bg u/]sf] @% jif{ k'u}s} ;dodf ef/tsf afnclwsf/sdL{ >L s}nf; ;TofyL{ tyf kfls:tfgsL afnlzIff cfGbf]ngsL pboLdfg cleoGtf dnfnfn] gf]a]n k'/:sf/ k|fKt ug{' blIf0f Pl;ofsf nflu uf}/jsf] ljifo xf] . ;fy} o;af6 afnclwsf/sf] cfGbf]ngnfO{ prfOdf k'¥ofpg xf};nf k|fKt ePsf] 5 . o; @% jif{] cjlwdf afnaflnsfsf] g]kfndf afnclwsf/ dxf;lGwsf] @% jif{M /fli6«o sfo{zfnfsf] ;f/;+If]k 2 g]kfndf afnclwsf/
  • 28. ljBfno s'n egf{b/ (% k|ltzt k'Ug' / dft[ tyf afnd[To'b/df Go"gtf cfpg'nfO{ ;sf/fTds pknlAw dfGg ;lsG5 . o;} jif{ g]kfnsf afnaflnsfsf] tkm{af6 cnUu} k|ltj]bg ;+o'Qm /fi6«;+3Lo afnclwsf/ ;ldltdf k]z ul/Psf] lyof] . k|ltj]bgdf g]kfndf cem} klg afn>ddf ;+nUg afnaflnsfsf] ;+Vof !^ nfv b]lvg' / To;dWo]df ^ nfv t hf]lvdo'Qm >ddf ;+nUg b]lvg'n] g]kfndf afn>dlj?4sf] cfGbf]ngnfO{ cem} ;zQm ¿kdf cufl8 a9fpg'kg{] cfjZostf b]lvG5 . >L rl/dfof tfdfª, zlQm ;d"x M– g]kfnn] afnaflnsf tyf dlxnfclwsf/;DaGwL dxf;lGwx¿nfO{ cg'df]bg u/]sf] eP klg Jojxf/df ltgsf] k"0f{ sfof{Gjog x'g ;s]sf] 5}g . dlxnf tyf afnaflnsfsf] a]rlavgnfO{ lgoGq0f ug{ / of}g lx+;faf6 hlGdPsf afnaflnsfsf] ;+/If0f ug{] h:tf ;jfnnfO{ dxf;lGwsf] efjgfcg'¿k sfof{Gjog ug{ ljz]if kxn ul/g'k5{ . >L ;'/]Gb| 9sfn, afnclwsf/ cleoGtf M– ;du|df g]kfndf afnclwsf/sf] l:ylt /fd|} b]lvPklg >ddf ;+nUg afnaflnsfsf] cj:yfdf pNn]vgLo ;'wf/ x'g ;s]sf] 5}g . g]kfndf u}/;/sf/L ;+:yfx¿ ;+VofTds ¿kdf w]/} g} a9]sf 5g . t/ ;/sf/L lgsfo tyf u}/;/sf/L ;+:yfx¿df sfdeGbf klg k|rf/ a9L ug{] k|j[lQ a9]sf] 5 . ul/aLnufot afn>d zf]if0fdf p4t d'gfkmfvf]/ k|j[lQsf sf/0f ljBfno 5f8]/ >ddf ;+nUg x'g afWo ag]sf afnaflnsfsf] ;d:ofnfO{ ;dfwfg ug{ 7f]; kxn x'g' cTofjZos 5 . >L s[i0f ;'j]bL, rfON8 g]kfnM– of] @% jif{] cjlwdf afnclwsf/sf If]qdf ePsf ;sf/fTds pknlAwnfO{ ;Ddfg ub}{ ljBdfg r'gf}tLx¿sf] ;Daf]wgdf /0fgLlts of]hgf sfof{Gjog ul/g'kb{5 . j}lbssfnb]lv g} afn;'/Iff / pgLx¿sf] ;Ddfg ug{' xfd|f] ;fF:s[lts k/Dk/f /lxcfPsf] 5 . afnclwsf/ k|Tofe"ltsf nflu cleefjs ;Ifd x'g cfjZos 5 . …;a}sf nflu lzIffÚ cleofgn] afnaflnsfsf] lzIffdf kx'Fr a9]sf] 5, ca xfd|f] hf]8 u'0f:t/Lo lzIffdf s]lGb|t x'g'k5{ . 8f= ljho ;}h', sG;g{ g]kfnM– !) jif{ nufP/ tof/ u/L ;g !(*( df kfl/t ePsf] afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwdf ljZjsf k|foMh;f] /fi6«x¿n] cg'df]bg ul/;s]sf 5g . tYofÍdf afn>lds sd ePsf] b]lvP klg pgLx¿dfly x'g] zf]if0f, pTkL8g eg] sd ePsf] kfOFb}g . of] cj:yfdf u'0ffTds ;'wf/ Nofpgsf nflu /fHo kIfn] lhDd]jf/Lsf] af]w ug{'k5{ . olta]nf g]kfndf afnclwsf/sf] If]qdf nueu ^) xhf/ u}/;/sf/L ;+:yfx¿, %)) bft[;+:yf / !%) cGt/f{li6«o u};;x¿sf] ;+nUgtf ePsf] cg'dfg 5 . o:tf ;+3÷;+:yfx¿n] afnaflnsfsf] If]qdf ub}{ cfPsf ;xof]usf] ck]lIft ;b'kof]u x'g 3g]kfndf afnclwsf/
  • 29. g;s]sf] Jofks u'gf;f] ;'lgg yfn]sf] 5 . To;}n] ;/sf/L tj/af6 cyf{t dlxnf, afnaflnsf tyf ;dfhsNof0f dGqfnoaf6 g} bft[;+:yfx¿;Fu k|ToIf ;xof]u lnO{ sfo{qmd ;~rfng ug{ cfjZos b]lvPsf] 5 . >L d'lg/ ddfh]8, afn;+/If0f ljz]if1, o"lg;]km g]kfn M–afnclwsf/ cfGbf]ngnfO{ ljZjJofkL ¿kdf g} cu|ult lbg kIf/fi6«x¿ cem} a9L pQ/bfoL aGg cfjZos b]lvPsf] 5 . SjfO6f] ;Dd]ngsf] efjgf cg';f/ afnclwsf/ k|Tofe'ltsf] k|of;nfO{ cufl8 a9fOg' k5{{ . afnaflnsfsf] clwsf/;DaGwL cleofgx¿df slt vr{ e}/x]sf] 5 / slt lxgfldgf ePsf] 5 ;f]sf] n]vfhf]vf ul/g' k5{ . dfgj a]rlavgdf afnaflnsfsf] 7"nf] ;+Vof kg{] u/]sf] kfOPsf] 5 . afnaflnsf klg hftLo, juL{o / eflifs e]befjsf] l;sf/ x'g'k/]sf] l:ylt 5 . afnaflnsfsf] :yfgfGt/0f jf a;fOF;/fOsf] ;d:ofnfO{ s;/L lgoGq0f ug{] o;af/]df of]hgf agfpg / afn>d lgoGq0fsf nflu ;/sf/L lgsfo / u}/;/sf/L ;+:yfx¿ lhDd]jf/ aGg'kb{5 . >L k|df]b s'df/ zdf{, pklgb{]zs, lzIff ljefu M– cem} klg ljBfno pd]/sf !)÷!! nfv afnaflnsf ljBfnfo hfg gkfPsfn] pgLx¿nfO{ lzIffsf] cj;/ lbnfpg k|of; ug'{ cfjZos 5 . sfg'gL ¿kdf cfwf/e"t lzIff lgMz'Ns eP klg sltko Joj:yfksLo sldsdhf]/L / sltko cleefjsx¿sf] hfu?stfsf] cefjn] klg …lgMz'Ns cfwf/e"t lzIffsf]Ú pkof]udf sdL /x]sf] kfOG5 . Ps cWoogsf] glthfcg';f/ #) k|ltzt afnaflnsfn] P;Pn;L k/LIff lbg' cfufj} ljBfno 5f8g] u/]sf] kfOPsf] lyof]] . of] cj:yfdf ;'wf/ ug{ / ;/sf/L z}lIfs lgsfox¿ dfkm{t ;a} afnaflnsfnfO{ u'0f:t/Lo lzIff pknAw u/fpg lzIff dGqfno k|lta4 /x]sf] 5 . afnaflnsfn] u'0f:t/Lo lzIff kfpg ;s]df dfq >d ahf/df uP/ klg /fd|f] sfd ug{ ;Sg]5g . >L ;/:jtL kf]v/]n, ;"rgf tyf ;~rf/ dGqfnoM– xfdLn] s] u¥of}+, s] eO/x]5 / s] ug{'k5{ < o; af/]df ;dLIff ul/g' cfjZos 5 . ;"rgf tyf ;~rf/ dGqfnosf tkm{af6 afnaflnsfsf] clwsf/, dlxnf lx+;fsf] lgoGq0f tyf oL d'2fx¿;Fu ;DalGwt cfly{s, ;fdflhs / ;fF:s[lts ¿kfGt/0f;Fu ;/f]sf/ /fVg] ljifox¿df ljleGg ;~rf/dfWodaf6 hfu/0f tyf r]tgf clej[l4;DaGwL sfo{qmdx¿ ;~rfng e} /x]sf 5g . o:tf sfo{qmdx¿af6 ;fdflhs r]tgf clej[l4df s] slt ;3fp k'u]sf] 5 eGg] af/]df ;dLIff ul/g' cfjZos 5 . >L ldªdf/ nfdf, k|x/L pk dxflg/LIfs M– /fHon] ck/fw lgoGq0fsf] lhDdf k|x/LnfO{ lbPsfn] o;sf nflu b]zJofkL ;~hfnsf] ljsf; ul/Psf] 5 . dlxnf tyf afnaflnsfdfly x'g] lx+;f tyf clwsf/ xggsf] lgoGq0fsf nflu :yflkt ;]jf s]Gb|x¿dWo] @@) df dlxnf k|x/L clws[tx¿ g} cg';Gwfg clws[tsf ¿kdf sfo{/t /xg'ePsf] 5 . k|x/LnfO{ hgtfsf] ;'/Iffsf nflu t}gfy hg;]js eGbf klg hgtfnfO{ cft+lst kfg{] 4 g]kfndf afnclwsf/
  • 30. / b'Mv lbg] JolQmx¿sf] ¿kdf lrGg] / lrgfpg] k/Dk/f sfod xF'b} cfPsfn] sltko 7fpFdf cem};Dd klg afnaflnsfnfO{ klg k|x/Lsf] gfd lnP/ t;f{pg] ul/G5 . ca o:tf] ;f]rfO / k/Dk/fsf] cGTo ul/g'k5{ . afnaflnsfdf k|x/LnfO{ …uAa/ l;+xÚ sf] ¿kdf xf]Og, afnaflnsfnfO{ dfof ug{] ldqsf ¿kdf lrgfpg' cfjZos 5 . g]kfn k|x/LnfO{ cem} s;/L afnd}qL agfpg] eGg] af/]df g;{/L, s]hL txb]lv g} l;sfpg] / ;fyL agfpg] of]hgf g]kfn k|x/Ln] agfPsf] 5 . >L tf/s lwtfn, sfo{sf/L lgb{]zs, s]Gb|Lo afn sNof0f ;ldlt M– afnclwsf/sf If]qdf …s]xL klg ePsf] 5}gÚ eGg] / …w]/} ePsf] 5Ú eGg] b'j} vfn] wf/0ff ;To xf]Ogg . cjZo ljnDa ePsf] 5 t/ s]xL ePsf] 5 eGg] g} jf:tljstf xf] . afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw nfu" x'g'eGbf klxn] afnclwsf/;DaGwL b[li6sf]0fdf :ki6tf lyPg . o; dxf;lGwn] b[li6sf]0fdf :ki6tf Nofpg ;3fpg'sf ;fy} jo:s JolQm tyf lgsfox¿nfO{ pQ/bfloTj af]w u/fpgdf klg ljz]if k|]/0ff k|bfg u/]s} xf] . g]kfndf dxf;lGwnfO{ cg'df]bg ul/Potf sfg'gL / gLltut ¿kdf w]/} g} ;'wf/ ePsf] 5 . of] @% jif{sf] cjlwdf afn–;r]tgf;DaGwL k|rf/k|;f/ kof{Kt g} ePsf] 5 . ;/f]sf/ / ;r]tgf ljsf;df klg j[l4 ePs} 5 . afnclwsf/;Fu ;DalGwt d'2fx¿ /fHosf] rf;f]sf] ljifo ag]sf] 5 . ljutdf eGbf afnhLjgdf ;sf/fTds kl/jt{gx¿ ePsf 5g . s]xL ;+/rgf / ;+:yfut ;+oGqx¿ klg ag]sf 5g . g]kfndf sfd ug{] u}/;/sf/L ;+:yfx¿dWo] em08} %) k|ltztn] afnclwsf/sf] If]qdf nufgL u/]sf 5g . k|foM ;a} lhNnfx¿df afnSnax¿sf] :yfkgf ePsf] 5 . >L zflGt clwsf/L, k"j{ cWoIf l;lj; M– afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw cg'df]bg x'g'eGbf klxn] afnaflnsfdfly x'g] Jojxf/ / To; kl5 x'Fb} cfPsf Jojxf/x¿df w]/} km/s k/]sf] 5 . Tolta]nf h'g lsl;dn] afnclwsf/sf] pNn+3g x'GYof], To;df qmd;M ;'wf/ xF'b} cfPsf] 5 . @% jif{ klxn] afnaflnsfnfO{ sfdbf/sf] ¿kdf /fVbf uf}/j ug{] ;+:sf/ lyof] t/ cfh To;f] ug{]nfO{ 3[0ff ul/G5 . klxn]eGbf clxn] k|x/Lx¿sf] Jojxf/ w]/} dfgjLo, ;xof]uL, ldqjt / lxt}ifL ag]sf] 5 . afnaflnsf k|ltsf] dfgjLo efjgfdf j[l4 ePsf] 5 . cfh xfdL s'g} afnaflnsfn] lu6L s'6]sf] b]Vbf b'Mv dfG5f}+ . o;/L afn>d u/fpg'nfO{ ck/fw xf] eGg] 7fG5f}+ . of] ;fdflhs r]tgf clej[l4sf] ;+s]t klg xf] . afnclwsf/nfO{ cem} k|efjsf/L agfpg /fd|f gLltsf;fy} sfof{Gjo klg /fd|f] x'g' k¥of], ;/sf/L / u}/;/sf/L lgsfo Ps csf{sf k|ltåGåL xf]Og, ;xsdL{ aGg' k¥of] . >L ;Tof kxf8L, k"j{ dGqL M– xfd|f] b]z e"uf]n, ;+:s[lt, efiff, hflt, ;d'bfo, r]tgfsf] tx, cfly{s cj:yf cflb ;a} kIfdf ljljwtf / pr lgrtfn] o'Qm d'n's xf] . olta]nf klg afnaflnsf clwsf/af6 jl~rt x'g' / afn>d ljBdfg /xg'sf k5fl8 ef}uf]lns ljs6tf, ul/aL, zf]if0f, hftLo / juL{o lje]btf, r]tgfsf] Go"gtf, lzIff tyf /f]huf/Lsf nflu /fHosf tkm{af6 lbOg'kg{] cj;/ / ;x'lnotsf] cefj g} k|d'v sf/0f x'g h:tf] 5g]kfndf afnclwsf/
  • 31. nfUb5 . afnaflnsfsf] cj:yfsf s'/f pgsf cleefjs, ;dfh / /fHo;Fu hf]l8G5 . cleefjs, ;dfh / /fHosf] cj:yfdf ;'wf/ geP;Dd dxf;lGw Pj+ P]glgodsf] sfof{Gjog k|efjsf/L aGg ;Sb}gg . s0ff{nL / sf7df8f}+sf afnaflnsfsf nflu Ps} vfn] ;'ljwf pknAw u/fpg] Joj:yf x'g ;s] dfq} ;fdflhs ;dfgtf / afnclwsf/ axfnLsf] cj:yf ;[hgf x'g ;S5 . >L lgnd s]=;L=, tTsfnLg dGqL, dlxnf, afnaflnsf tyf ;dfh sNof0f dGqfno M– g]kfnn] afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwnfO{ cg'df]bg u/] otf afnclwsf/sf If]qdf y'k|} /fd|f sfdx¿ ePsf 5g . tyflk xfd|f] ;fdflhs ;+/rgf / /fHo Joj:yfdf ;'wf/ gePsfn] afnclwsf/ xggsf] 36gfdf ck]lIft ;'wf/ x'g g;s]sf] s6' oyfy{ klg xfd|f] ;fd' 5 . clwsf/sf] k|Tofe"ltsf nflu cg'df]bg ePsf dxf;lGwsf k|fjwfgsf] sfof{GjognfO{ k|efjsf/L agfpg cfjZos x'G5 . ;/sf/L k|of;af6 dfq afnclwsf/ k|Tofe"t x'g ;Sb}g . o;df u}/;/sf/L ;+:yf Pj+ gful/s ;dfhsf] k|of; / e"ldsf cem} a9L k|efjsf/L aGg ;S5 . ;/sf/L lgsfo / u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] ;xsfo{ tyf ;+o'Qm k|of;nfO{ cufl8 a9fpg ;lsP dfq} afnaflnsfsf] clwsf/ k|efjsf/L ¿kdf nfu" x'g ;S5 . >L ljdnf 1jfnL, cWoIf l;lj; M– olta]nf g]kfndf afnclwsf/ pNn+3g, afndgf]lj1fgdf gsf/fTds c;/ kfg{] / lg/f; agfpg] sltko ;fF:s[lts ljs[ltx¿sf] k|efj lgs} rsf{] ¿kdf cg'ej ug{ ;lsG5 . o;kflnsf] P;=Pn=;L= k/LIffdf cg'QL0f{ ePs} sf/0f @% hgf lszf]/lszf]/Lx¿n] cfTdxTof ug{' o;}sf] kl/0ffd xf] . afndgf]lj1fgdf ;sf/fTds ;f]rsf] ljsf; u/fpgsf nflu 1fgaw{s afn;flxTosf] cfjZostf klg v6lsPsf] 5 . To;/L g} g]kfndf ue{df /x]sf] e|'0fsf] lnË klxrfg ug]{ / aflnsf eP e|'0f xTof ug{] rng a9]sf] 5 . o;af6 vf; u/L t/fO{df aflnsfsf] hGdb/ 36b} uPsf] tYofÍ b]lvG5 . hGdg] clwsf/af6} jl~rt u/fpg' cfkm}Fdf Ps ck/fw ePsfn] o;nfO{ aGb ul/g' k5{ . afn;+/If0f / klxrfgsf] ;jfn klg olta]nf lgs} HjnGt d'2f ag]sf] 5 . ;+/If0f / klxrfgsf] cefjs} sf/0f afnlaHofOF a9b} uPsf] cg'ej ug{ ;lsG5 . cem};Dd klg afnaflnsfnfO{ ljleGg dgf]/~hgfTds ultljlwdf k|of]u ug{] / ef/tsf ljleGg 7fpFdf ;s{;df sfd ug{ k7fpg] rng /f]lsPsf] 5}g . o;nfO{ lgoGq0f ug{ k|efjsf/L sbd cfjZos 5 . sfo{zfnf uf]i7Ldf k|:t't sfo{kqx¿ / ;f] ;DaGwdf ;xefuLaLr ePsf 5nkmnaf6 cfPsf wf/0ff / cg'ejx¿ M– != g]kfndf afnclwsf/ cfGbf]ngsf] ljsf;qmd p4j/fh kf}8ofnåf/f k|:t't sfo{kqsf k|d'v a'Fbfx¿ lgDg k|sf/ 5g M 6 g]kfndf afnclwsf/
  • 32. !_ clwsf/ af/]sf] cjwf/0ff . @_ afnclwsf/sf] Oltxf; . #_ g]kfndf afnclwsf/ cleofgsf] ljsf;qmd . $_ afnclwsf/ axfnLsf] pko'Qm pkfo . %_ PsLs[t ¿kdf p7fpg' kg{] d'2fx¿ – hLjg /Iffsf] clwsf/, ;'/Iffsf] clwsf/, ljsf;sf] clwsf/ / ;xeflutfsf] clwsf/ . ;xefuLx¿af6 cfPsf hfgsf/L, cg'ej / ;'emfjx¿ M– -s_ hfgsf/L tyf cg'ej • @)%@ df3 @% df sf7df08f} lhNnf k|zf;g sfof{nodf …afn r]tgf ;d"xÚ btf{ ePsf] . • ;g !((& cu:tdf ePsf] klxnf] afn e]nf– bdf}nL afn e]nf . • ;g !((%–@))) cl3 g} /]8qm;n] h'lgo/ /]8qm; ;s{n u7g u/L afnaflnsfnfO{ ;]jf sfo{df pTk|]l/t ub{Yof] . ;s{nn] xflh/L hjfkm, :jf:Yo hgr]tgfh:tf sfo{qmd ;~rfng ub{Yof] . ;g @)))–@))% sf] cjlwdf afn>dsf] Jofks k|rf/ eof] / afnclwsf/sf af/]df klg k|rf/k|;f/ eof] . afn>d -lgoldt / lgif]w ug]{_ P]g, @)%^ klg cfof] . o;} ;dolt/ afn>lds tyf ljBfno aflx/sf afnaflnsfsf nflu cgf}krfl/s sIff ;~rfng ug{] sfd klg ePsf] lyof] . • ;g @))) b]lv @))% sf] aLrdf cfOPncf], o"lg;]km, ;]e b lrN8«]g, l;lj; cflbaf6 afnof}g b'Jo{jxf/nufot afn>ldssf cGo cj:yfsf af/]df cg';Gwfgx¿ eP . oL cg';Gwfgx¿af6 7"nf] ;+Vofdf afnaflnsf ljBfno guPsf] kfOof] . h:t} @))$ sf] Ps cWoog cg';f/ !$ k|ltzt 3/]n' >ddf ;+nUg afnaflnsf ljBfno guPsf] pNn]v 5 . • o; ;dodf afn>ldsx¿nfO{ afnSnadf Nofpg] sfd ePsf] / 3/]n' afn>lds d~r h:tf ;+:yfsf] u7g eO{ pgLx¿sf] clwsf/sf nflu kxn ug{ yflnPsf] 7g]kfndf afnclwsf/
  • 33. / ljBfno egf{ cleofg ;~rfng ul/of] . ;g !((% b]lv !((( ;Ddsf] cjlwleq afnaflnsfsf] ;xeflutf;DaGwL ultljlwx¿ ;'? ePsf lyP . Tolta]n} lt/ afnclwsf/sf] ;jfnnfO{ lnP/ ljZj:t/Lo ljleGg ultljlwx¿ klg la:tf/ xF'b} lyP . • lj=;+= @)%^–@)^) sf] cjlwdf …ufpF÷gu/ afn;+/If0f ;ldltÚ u7g / kl/rfngsf] Joj:yf x'Fb} cfPsf] lyof] . @)%) sf] bzsdf afnOhnf;sf] u7g / afn ;'wf/ u[xsf] :yfkgf ePsf] lyof] . • @)%& ;fndf sd}of d'lQmsf] 3f]if0ff ul/P klg d'Qm sd}ofsf w]/}h;f] afnaflnsf sDnx/L tyf cGo afFwfhGo afn>daf6 d'Qm x'g ;s]sf lyPgg . @)&) ;fndf cfP/ sDnx/L d'lQmsf] 3f]if0ff ul/of] . t/ cem} klg sltko afnaflnsf aFw'jf >ldss} cj:yfdf /x]sf] kfpg ;lsG5 . • ;g !((* df afn>dlj?4 ljZj ofqf (Global March against Child Labour) ;DkGg eof] . ;g @))@ df ;+o'Qm /fi6« ;+3Lo afnaflnsfsf nflu ljif]z;q -UNGASS) klg ;DkGg eof] . o;n] afnaflnsfsf nflu ;'xfpFbf] ;+;f/ lgdf{0f ug]{ ljZjJofkL cleofg ;~rfng ug]{ 3f]if0ff u¥of] . ;g @))) df g} /]l8of] g]kfnåf/f ;fyL;Fu dgsf s'/f /]l8of] sfo{qmd ;~rfng, @))! lt/ ldl8of dlg6/ tyf afnaflnsfsf aLr sfd ug{] kqsf/x¿sf] ;+oGq ag]sf] lyof] . • @)%* ;fn cufl8 afnsx¿ klg of}gb'Jo{jxf/af6 kLl8t x'G5g eGg] ;f]r lyPg . To; otf sltko ljb]zLx¿af6 afnof}g b'Jo{jxf/ ePsf] s'/f aflx/ cfP . • @)&) ;fndf sf:sLsf s]xL 7fpFdf afn>d d'Qm 6f]n 3f]if0ff ul/Psf] lyof] . • nlntk'/ pkdxfgu/kflnsfdf afnd}qL :yfgLo zf;gsf] dfGotf cg';f/ ;g @)!$ df afn>dlj?4 xl/of] em08f cleofg ;~rfng yflnof] . • sfe|], aflkmsf]6 uflj;nfO{ @)&! ;fn j}zfv @& ut] afnljjfx d'Qm uflj; 3f]if0ff ul/Psf] lyof] . • Child led CRC reporting - 2014 g]kfnsf] Oltxf;df klxnf]k6s afnaflnsfn] cfˆg} g]t[Tjdf cfd g]kfnL afnaflnsfsf] cj:yf emNsg] u/L agfOPsf] l/kf]6{n] UNCRC sf] k|L–;]zg @)!$ df pNn]vgLo k|z+;f kfpg ;s]sf]] lyof] . • g]kfnsf] gful/s ;dfhsf] tkm{af6 ;g @)!$ sf] UNCRC sf] k"j{ ;qdf g]kfnL afnaflnsfsf] k|ltlglwTj ePsf] lyof] . ;xefuLx¿af6 pNn]lvt hfgsf/Lsf;fy} afnclwsf/sf lglDt ag]sf P]g sfg'g, gLltlgod / s]Gb|Lo Pj+ :yfgLo txdf ePsf cGo Joj:yfx¿sf af/]df klg hfgsf/L u/fOPsf] lyof] . -v_ ;'emfj • ;g !&^% b]lv afnclwsf/sf] cjwf/0ff cfPsf]n] ;f]af/]df / klxnf] afnclwsf/sf] 8 g]kfndf afnclwsf/
  • 34. cjwf/0ffsf af/]df pNn]v x'g'kg{] . • k"jL{o ;Eotfdf afnclwsf/sf] l:ylt – h:t} afnaflnsfsf] k"hf, afnzlQmsf] dxTj, rf/ cf>dsf] dfGotfcg';f/ k|yd a|Xdro{ cf>ddf afnaflnsfn] lgjf{x ug{'kg{] e"ldsf / kfpg'kg{] clwsf/, u'?s'nLo lzIff k|0ffnL cflbsf af/]df :ki6 kfl/g'kg{] . • ;+;f/sf cGo ljleGg wd{x¿df afnclwsf/sf af/]df pNn]lvt dxTjk"0f{ kIfx¿nfO{ klg ;d]6g'kg{] . • k|frLg P]ltxfl;s sfnb]lv afnclwsf/sf If]qdf x'Fb} cfPsf k|of;x¿sf af/]df hfgsf/L x'g'kg{] . • lj=;+=!(!) df tTsfnLg k|wfgdGqL h+uaxfb'/ /f0ffaf6 hf/L d'n'sL P]gdf afnaflnsfsf af/]df cfPsf dfGotf tyf g]kfndf k|hftflGqs cfGbf]ngsf] yfngL -lj=;+= !((&_ b]lv jt{dfg -h:t} klxnf] r/0f– !((& – @))$, bf];|f] r/0f @))$–@))&, t];|f] r/0f @))& – @)!&, rf}yf] r/0f @)!& – @)$&, kfFrf} r/0f @)$& – @)^# / 5}7f}+ r/0f @)^# otf_ ;Dd afnclwsf/sf] If]qdf eP u/]sf sfdx¿sf] r/0fa4 ;dLIff / k'g/fjnf]sg x'g'kg{] . @= afnclwsf/sf] ;Gbe{ / cfwf/–/]vf sfo{kq M rlGb|sf vltj8fn] k|:t't ug'{ePsf] sfo{kqdf pNn]lvt s]xL k|d'v aF'bfx¿ lgDg lyP M afnclwsf/sf] cjwf/0ff cGtu{t uef{j:yf, hGd / afNofj:yfsf] ljlzi6kgsf] klxrfg / ;Ddfg, afnaflnsfsf] pbof]Gd'v Ifdtfsf] klxrfg / ;Ddfg ul/Psf] t/ afnaflnsfsf] gful/s x}l;ot Pj+ pgLx?sf] lg0f{o ug{] ;IfdtfnfO{ eg] :jLsf/ u/L g;lsPsf] l:ylt, /fHosf] zf;gsf] d"nk|jfxeGbf 6f9f /x]sf] cj:yf, afnclwsf/sf cTofjZos kIfx¿, /fli6«o gLlt / sfg'gsf] of]ubfg, g]kfndf afnaflnsf;DaGwL gLlt, afnaflnsf;Fu k|ToIf jf k/f]If ¿kdf ;/f]sf/ /fVg] ;d'bfo:t/sf ;+oGqx?, lhNnf:t/df lqmofzLn ;+/rgfx¿, g]kfn ;/sf/sf dGqfno cGtu{tsf ;+/rgfx¿, cbfnt, cfof]ux¿ / afnsNof0f ;ldlt cGtu{tsf ;+/rgfx¿ cflb . sfo{zfnfsf ;xefuLaf6 cfPsf s]xL yk cjwf/0ffx¿ M– Ps ;dodf agfOPsf ;+/rgf ;do km]l/Fbf kl/jt{g x'g;Sg] ePsfn] kl/jlt{t ;do / ;+/rgfcg'¿ksf] gLlt tyf sfo{ljlw lgdf{0fsf] cfjZostf x'G5 . afnaflnsfsf] clwsf/sf nflu :yfgLo lgsfosf] txdf lhDd]jf/L t ;'lDkOPsf] 5 t/ To;nfO{ k|jfx ug{;Sg] hgzlQm tyf r':t ;+/rgfsf] vfFrf] 5 . To:t}, :yfgLo txdf afnclwsf/;Fu ;/f]sf/ /fVg] ljleGg ;+/rgf ag]sf] / aGg ;xh ePsf] ePklg ;+/rgfsf] p2]Zocg';f/ sfd x'g;s]sf] l:ylt 5}g . k|:tfj M– t/fO{df /x]sf d'l:nd tyf blntsf afnaflnsfsf] cj:yf cWoog x'g'kg{] . db/;f / u'DafnfO{ dfGotf lbP/ dfq x'Fb}g, pgLx¿nfO{ gofF d"nwf/df Nofpg'k5{ . cGoyf pgLx¿sf] eljio cGwsf/ aGg] b]lvG5 . 9g]kfndf afnclwsf/
  • 35. #= afnarfj6sf @% jif{ – pknlAw, r'gf}tL / ljBdfg cj:yf;DaGwL sfo{kq p4j /fh kf}8ofnåf/f k|:t't ul/Psf] sfo{kqdf pNn]lvt k|d'v a'Fbfx¿ lgDg lyP M ;'/Iffsf] clwsf/ -kf]if0f, vf]knufotsf :j:Yo ;'/Iff, ;'/lIft hGd / hGd btf{, ;kmf vfg]kfgL / ;/;kmfO cflb ._ eP u/]sf pknlAwx¿ M s'kf]if0f cGTosf nflu ul/Psf ljleGg k|of;x¿, kf]if0fo'Qm vfgfsf nflu zx/ tyf u|fdL0f If]qx¿df ;~rflnt ;r]tgf;DaGwL ultljlwx¿, EoflS;g lbg] nufot afn:jf:Yo / ;'/Iff;Fu ;DalGwt e} ;~rfng ul/Psf ljleGg :jf:Yo lzlj/x¿, :jf:Yo lzIff tyf o; ;DaGwdf ljleGg ;~rf/ dfWodaf6 k|jfx ul/Psf] ;"rgf cflb . r'gf}tLx¿M vf;u/L ljs6 If]q tyf lk5l8Psf] ;d'bfodf cem} klg s'kf]if0fsf] ;d:of ljBdfg /x]sf] / d'n'ssf] ;du| If]qnfO{ ;d]6g] u/L k|efjsf/L :jf:Yo ;]jf k|jfx x'g g;s]sf] cflb . d'2fx¿ M d'n'ssf] ;du| If]qnfO{ ;d]6]/ u'0f:t/Lo :jf:y ;]jf k|jfxsf]], ;d'bfodf JolQmut ¿kn] cfwf/e"t :j:y r]tgf clej[l4sf]], :jf:Yo lj1x¿sf] ;+oGq ljsf;sf],hLjg:t/sf] ;'wf/ / ljsf;, ah]6sf] lgsf;f tyf vr{ cflb . ;xefuLaLr ePsf] 5nkmnsf] ;f/f+z M– vfglkg, ;/;kmfO{ kf]if0fsf If]qdf …;'cfxf/fÚ sfo{qmdn] #^ ldlnog 8n/ vr{ u/]sf] lyof] . xl/of] ;fu;AhLsf] k|of]u a9]kl5 afnaflnsfsf] cfFvfsf] ;d:ofdf sdL cfPsf] 5 . g]kfndf bfb'/f pGd"ngsf] cj:yfdf k'u]sf] 5 . cGo sltko ;+qmd0ffTds /f]ux¿df lgoGq0f ePsf] 5 . dlxnf :jf:Yo :jo+;]ljsfsf dfWodaf6 :yfgLotxdf g} cfwf/e"t :jf:Yo ;]jf tyf ;r]tgf k'¥ofpg ;lsPsfn] afn:jf:Yosf] If]qdf ;d]t ;xof]u k'u]sf] 5 . Plgldof / lgdf]lgof lgoGq0f x'Fb} uPsf] 5 t/ afFs] / bfªsf yf¿ ;d'bfodf eg] clxn] klg /QmcNktfsf] ;d:of b]lvg] u/]sf] 5 . afnaflnsfnfO{ :jf:Yo pkrf/sf nflu :jf:Yo s]Gb|df n}hfg] k/Dk/fsf] ljsf; ePsf] 5 . :jf:Yo tyf ;/;kmfO;DaGwL] cflgafgLdf ;sf/fTds kl/jt{g x'Fb} cfPsf] 5 . lzz'x¿nfO{ cfdfsf] b"w v'jfpg] rng a9]sf] 5 . ljleGg k|rf/ ljlw -VofnL nufot ljleGg ;fF:s[lts ultljlw tyf lj1fkg cflb_ n] klg :jf:Yo ;+/If0faf/] ;r]tgfsf] ljsf; u/fPsf] 5 . dft[lzz' :jf:Yo ;+/If0fdf ;]jf k|jfx a9]sf] 5 . sltko ljBfnox¿df afnaflnsfsf nflu cnu–cnu rkL{sf] klg Joj:yf ePsf] 5 t/ kfgLsf] ;d'lrt Joj:yf gePsfn] k|of]udf sl7gfO{ sfod /x]sf] kfOG5 . r'gf}tLx¿ M– r]tgf clej[l4 ;DaGwdf ljleGg ultljlwx¿ ;~rfng ePtfklg ^÷& 10 g]kfndf afnclwsf/
  • 36. sIff k9bfk9b} k|]d ljjfx ug{] / sd pd]/df aRrf hGdfpg] k|j[lQ a9]sf] 5 . sltko ljBfnodf cWoog/t / ;8sdf cfl>t afnaflnsfdf b'Jo{;g a9]sf] 5 . lszf]/Lx¿ 3/leq} c;'/lIft ePsf tyf pgLx?dfly of}g Jolerf/ / of}g lx+;f al9/x]sf] b]lvG5 . ;'emfj / wf/0ffx¿ M– :jf:Yo ladf ug{ sl7gfO{ -8f= pk]Gb| b]jsf]6f :jf:Yo dGqL xF'bf ladf gLlt NofPsf] eP klg sfof{Gjog ePg_ 5 . o;y{ :jf:Yo ladfsf] Joj:yf ul/g'kb{5 . ;'wf/fTds gLltsf] ljsf;sf nflu sfof{Gjog ;+oGqnfO{ k|efjsf/L agfpg' kb{5 . clxn] l;kmfl/; ;+oGq (Referral Mschanism) 5}g, Tof] agfpg cfjZos 5 . clxn] klg t/fO{sf ;LdfGts[t / lk5l8Psf] ;d'bfo, s0ff{nLnufot b'u{d kxf8L ufpFsf clwsf+z afnaflnsf s'kf]if0fsf] l;sf/ ag]sf 5g . vfgfsf] cefjn] dfq s'kf]if0f a9]sf] geP/ :jf:Yoaf/] r]tgfsf] sdL, k/Dk/fut aflgJoxf]/f, vfg]kfgL cflb klg sf/0fsf ¿kdf /x]sf 5g . sltko lxdfnL If]qdf of;f{u'Dafaf6 kof{Kt cfDbfgL x'g] u/]sf] kfOP klg ul/aL 36]sf] / afnaflnsf s'kf]if0f/lxt x'g;s]sf] kfOFb}g . o; k5fl8 pgLx¿sf] hLjgz}nL, aflgJoxf]/f / kf]if0f af/]sf] Go"gr]tgf g} k|d'v sf/0f /x]sf] b]lvG5 . oL ;d:ofx¿sf] ;Daf]wg ug{ /fHo / u}/;/sf/L ;+:yfx¿af6 lgDg Joj:yf x'g cfjZos b]lvG5 M– /fHosf] tx– /fHoaf6 ue{jtL dlxnfsf] :jf:Yo ;'wf/sf nflu clgjfo{ ¿kdf lgMz'Ns kf}li6s cfxf/f pknAw u/fpg' kg]{, k|To]s uflj;df k|hgg s]Gb|sf] Joj:yfkg u/L sfof{Gjogdf Nofpg'kg{], cfdf / aRrfsf] :jf:Yo ladfsf] gLlt lgdf{0f, tflnd k|fKt :jf:YosdL{sf] Joj:yf, ;d'bfo tx;Dd afnarfp;DaGwL ;r]tgf sfo{qmd ;~rfng, afnaflnsfsf] lglDt slDtdf #) k|ltzt ah]6 ljlgof]hg ul/g'k5{ / o;sf] $) k|ltzt afnarfj6df vr{ ul/g] k|fjwfg x'g'kb{5 . :j:Yo vfg]kfgL / ;/;kmfOsf] ;'lglZrttf x'g'k5{ . :jf:YosdL{ :yfgLo jf :yfgLo efiff hfg]sf] x'g'k5{ . u}/;/sf/L ;+:yf – u}/;/sf/L ;+:yfx¿af6 /fHo;Fusf] ;dGjo / ;xsfo{df afnarfpsf] ;jfndf sfo{qmd lgdf{0f / sfof{Gjog, ;d'bfo ;r]tLs/0f, afnarfpsf nflu cleefjssf] e"ldsf / lhDd]jf/Laf/] cled'vLs/0f ug{'kb{5 . afnljsf;sf] ;jfnsf r'gf}tLx¿ – afnljsf;sf ;jfnx¿df d"ntM lgDg ;jfnx¿ r'gf}tLsf] ¿kdf b]lvPsf 5gM kf]if0fo'Qm cfxf/sf] sdL, cleefjsn] cfˆgf] st{Joaf]w gug{', afnaflnsfdf ;"rgfsf] sdL, pko'Qm v]n d}bfgsf] sdL, afnd}qL jftfj/0f gx'g', ;xeflutfsf] cj;/ gkfpg', n}lËs lje]b, ;d'bfo tyf kl/jf/df afnaflnsfnfO{ x/]s lqmofsnfkdf ;xefuL u/fpg' k5{ eGg] cjwf/0ffsf] sdL, afnaflnsfsf] ljrf/ tyf efjgfsf] sb/ gug{', Psn kl/jf/ ljsf; ePsf] cj:yfn] ;fdflhsLs/0fdf 11g]kfndf afnclwsf/
  • 37. sdhf]/L, /fhgLlts cl:y/tf, ljleGg sf/0faf6 x'g] a;fOF;/fO, ef}uf]lns ljs6tf, afnaflnsfnfO{ of}g tyf k|hgg :jf:Yosf] af/]df l;sfOsf] cefj, afnSnanufot cGo ;d"xdf ;dfg ;xeflutf / cj;/sf] sdL, k"j{afNofj:yfsf] ;dofjlwnfO{ dWogh/ gul/Psf], kfl/jfl/s lx+;f / sdhf]/ cfly{s cj:yf, afnljjfx x'g'sf sf/0fx¿sf af/]df afnaflnsfnfO{ ;/f]sf/jfnfx¿n] ;r]t u/fpg g;s]sf], pd]/ gk'u]sf] aflnsfn] aRrf hGdfpg', afns / aflnsf ;dfg ¿kn] cufl8 a9g g;Sg', ;do lbg g;Sg' cflb  . $= afn;+/If0f;DaGwL sfo{kq ldng w/]nåf/f k|:t't sfo{kqdf lgDg aF'bfx¿ pNn]v ul/Psf lyP M kl/jf/n] afnaflnsfsf] ;+/If0f ug{] jftfj/0f tof/ ug{ /fHon] kl/jf/nfO{ ;xof]u ug{'k5{ . cbfntn] cfˆgf] kxndf klg sfd ug{ yfn]sf] 5 . afn;'/Iff;DaGwL k/LIf0f(Assessment) ;'? ePklg ;'/lIft jftfj/0f eg] ag]sf] 5}g . ljutdf ;Kt/Ldf ePsf] af9Lsf] k|sf]kb]lv afn;+/If0fdf b}jLk|sf]k ;]jf /flvPsf] lyof] h'g ;sf/fTds s'/f lyof] . afn;+/If0fsf] sfo{nfO{ Jofks agfpg gful/s ;+u7gnfO{ k|f]T;flxt ug{'kb{5 . afn>dsf] k"lt{ kIfdf b]lvPsf ;jfnx¿nfO{ ;Daf]wg gx'~h]n;Ddsf] cj:yfdf afn>ldssf] d'lQm xf]Og sfo{If]qdf ;'wf/ / ;'ljwfsf] Joj:yf x'g'kb{5 . 5nkmnaf6 cfPsf ;'emfj, cg'ej tyf l6Kk0fLx¿ afn;+/If0fsf r'gf}tL / ljsNkx¿ M– sfg'g 5 sfof{Gjog 5}g, To;}n] sfg'gn] lgif]w u/]sf] ePtf klg !$ jif{d'lgsf afnaflnsfnfO{ lgs[i6 k|sf/sf >ddf nufpg] rng htf;'s} /x]sf] 5 . afn>ldsx¿nfO{ afv|fsf] vf]/df ;'tfpg] -dsjfgk'/sf] pbfx/0f_ h:tf cdfgjLo Jojxf/ klg u/]sf] kfOPsf]5 . afnaflnsfnfO{ hf]lvdo'Qm sfddf nufpg]nfO{ sf/afxL ePsf] 5}g . lgs[i6 afn>dnfO{ /f]Sg afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwsf k|fjwfgx¿nfO{ kf7 o;fdu|Ldf ;dfj]z u/]/ afnaflnsfnfO{ ;';"lrt ug{] Joj:yf ldnfpg' kg{] tyf ;DalGwt afnaflnsfsf cleefjsnfO{ ;r]t agfpg' kg{] cfjZostf b]lvG5 . afnaflnsfn] cleefjs;Fu a:g / l;Sg kfpg] clwsf/nfO{ ;'/lIft ul/g' k5{ . 12 g]kfndf afnclwsf/
  • 38. cfrf/, ;+:sf/ / cg'zf;gsf ljifox¿ lzIf0f ;+:yfx¿df l;s]sf] eGbf klg 3/af6 l;s]sf] dxTjk"0f{ x'G5 . sltko ;DkGg kl/jf/n] cfˆgf afnaflnsfnfO{ :t/Lo ljBfnodf t k9fPsf 5g t/ To:tf afnaflnsf 3/sf] Jojxfl/s sfd hfGgaf6 eg] jl~rt 5g . /fHon] gLlt kf; u/]klg >ldssf ¿kdf sfo{/t afnaflnsfnfO{ k'g:yf{kgf ug{] ;+oGq agfPsf] 5}g . o:tf] ;+oGqsf] Joj:yf cfjZos 5 . /fHosf] sfof{Gjog kIf t lkmtnf] 5 g}, To;dfly cleefjs klg lkmtnf] ePsfn] afn;+/If0fsf] ;d:of a9]sf] xf] . pQ/bfloTj jxg ug{ cleefjsnfO{ k|]l/t ug{'k5{ . gdfGg]nfO{ sf/afxL klg ug{'k5{ . ;Ldf ;'/Iffdf v6]sf ;/sf/L sd{rf/Lx¿n] ;'Idtd ¿kn] lg/LIf0f gu/]sfn] bnfnx¿n] ;xhtfsf ;fy afnaflnsfnfO{ ;Ldf s6fpF5g . o:tf] u}/lhDd]jf/Lkgn] afnaflnsf a]rlavg ug{]nfO{ ;xof]u k'¥ofPsf] 5 . sfof{Gjogsf] cj:yf M afnaflnsfsf] ;+/If0fsf nflu :yflkt dfkb08 tyf P]g lgodx¿sf] sfof{Gjogsf] cj:yf lkmtnf] 5 . h;sf sf/0fx¿df – gLlt lgoddf bf]xf]/f]kgf b]lvg', ;/sf/L lgsfodf ;dGjosf] cefj, ;fdflhs ;+:sf/ / kl/j]z, P]g, lgodsf] af/] cgle1tf, ;+/If0fu[x / ;'wf/u[xsf] sdL, afnaflnsfsf] nflu 5'6ofOPsf] Go"g ah]6 tyf ah]6sf] b'?kof]u, cfwf/e"t ef}lts k"jf{wf/sf] cefj, Goflos If]qdf hgzlQmsf] cefj, cg'udg ;'b[9 gx'g' cflb k|d'v /x]sf 5g . afn;+/If0fsf nflu ;'wf/ ug{'kg{] kIfx¿ M– w]/} ;+/rgf, pxL JolQm agfpg'eGbf Pp6f ;+/rgf / Pshgf JolQmn] w]/} ;+/rgf gcf]u6g] Joj:yf ug{'kg{] b]lvG5 . %= g]kfndf afnaflnsfsf] Goflos ;+/If0f;DaGwL sfo{kq lj=s]= d}gfnLåf/f k|:t't sfo{kqsf k|d'v aF'bfx¿ lgDgk|sf/ lyP M afnaflnsfsf] ;+/If0f -;fdflhs tyf Goflos_g]kfnsf] afnaflnsfsf] Goflos ;+/If0fsf lgldQ agfOPsf dxTjk"0f{ sfg'gx¿ -/f0ffsfnb]lv jt{dfg;Dd_, afnGofosf lgldQ g]kfndf ePsf jt{dfg sfg'gL Joj:yfx¿, afnaflnsfnflu sfd ug]{ dxTjk"0f{ dGqfnox¿, afnaflnsfnflu sfd ug]{ dxTjk"0f{ cGo ;/sf/L lgsfox¿, Gofo k|bfg ug]{ lgsfox¿, afnaflnsfnfO{ Gofo k|bfg ug]{ clwsf/ k|fKt dxTjk"0f{ JolQmx¿, g]kfnsf] Goflos lgsfoaf6 ePsf s]xL dxTjk"0f{ k}m;nfx¿ . sfo{zfnfdf klxrfg ul/Psf ;d:ofx¿M afnOhnf;sf] k"0f{ sfof{Gjog ePsf] 5}g . afnaflnsfsf] k|ltlglwTj ug]{ jlsnsf] clgjfo{ pkl:yltdf sdL b]lvG5 . afnaflnsfsf] d'2fdf k|fyldstf lbPsf] kfOFb}g . xr'jf dfubfaLnfO{ lg?T;flxt ul/Psf] kfOPg . pd]/ a9fO{ d'2f bfo/ ug]{ qmd hf/L g} 5 . afnaflnsf;DaGwL d'2fsf] cjlw 5f]6f] x'g;s]sf] 5}g . afnaflnsfnfO{ cg';Gwfgsf] qmddf cgfjZos ¿kdf Dofb yk 13g]kfndf afnclwsf/
  • 39. u/fpg] / oftgf lbg] sfo{df sdL cfPsf] 5}g . afnaflnsf;DaGwL d'2fsf] bfo/L tyf km5of}{6sf] tYofÍ 5}g . afnaflnsf;Fu ;DalGwt d'2fsf] ;'g'jfO x6fpg] sfo{ oyfjt 5 / afnd}qL Jojxf/ sfod x'g;s]sf] 5}g . ;xefuLx¿af6 cfPsf lh1f;fdf cfwfl/t sfg'gL Joj:yfx¿ afnaflnsflj?4 x'g] anfTsf/sf 36gf;Fu ;DalGwt d'2f ;DaGwdf M !* jif{ eGbf dflysfnfO{ cbfnt -Goflos lgsfo_ n] / Tof]eGbf d'lgsf] pd]/sfnfO{ afnOhnf;n] x]g]{ sfg'gL k|fjwfg 5 t/ afnOhnf;x¿ ;fwg ;DkGg 5}gg . jt{dfg cj:yfdf klg l;l; l6le /flvPsf] 5}g / afnaflnsfnfO{ /fVg] 5'§} 7fpF klg 5}g . To;}n] !* jif{d'lgsf] d'2f klg Goflos lgsfodf g} k7fpg' kg{] afWotf /x]sf] 5 . afnljjfxdf s]6fkIfnfO{ dfq sfg'g nfUg'sf] sf/0f M ljleGg sfg'gdf afnaflnsfsf] kl/efiff km/s–km/s ePsfn] klg c;/ k/]sf] 5 . csf{] s'/f o:tf 36gfx¿ k|foM aflnsfsf] OR5f ljk/Lt 36g] ePsfn] klg o:tf] sfg'gL k|fjwfg /flvPsf] x'g;S5 . d'2fsf] k|s[lt cg';f/ Gofo lbg] Jojxf/ klg gePsf] xf]Og . ufpF 7fpFdf afnaflnsf ;+nUg ePsf d'2fx¿ cf]em]ndf kg{'sf] sf/0f M afnaflnsf ;+nUg ePsf d'2fdf lgMz'Ns ;]jf lbg' kb{5 . t/ afnaflnsf cGofodf k/]sf d'2fx¿nfO{ klg ufpFdf g} ldnfO{ dfUg] sfddf ;DalGwt JolQmx¿ lhDd]jf/ 5g . pgLx¿ afnaflnsfsf] d'2f lnP/ sltsf] cbfnt k'Ug] u/]sf 5g < o;/L sfg'gL sf/afxLdf ghfg] rngn] ubf{ klg slyt d'2f ldnfpg]x¿n] gfhfoh kmfObf p7fO/x]sf 5g . ufpFdf cg]sf}+ anfTsf/sf 36gf x'g] ub{5g t/ tL w]/}h;f] aflx/ cfpFb}gg . sfg'gL k|lqmofdf hfFbf Psflt/ kL8sn] wDSofpg] / csf{]lt/ ;fdflhs OHhtdf c;/ kg{] 8/n] klg k|foM o:tf d'2f sfg'gL k|lqmofdf hfg] gu/]sf] b]lvG5 . ^= g]kfndf afnljsf; tyf lzIffsf] ljsf;qmd;DaGwL sfo{kq l;lj;sf sfo{qmd Joj:yfks ;/f]h s]=;L=åf/f k|:t't sfo{kqsf] s]xL ljz]if c+zx¿ lgDgk|sf/ 5g M /f0ffsfnLg ;dodf aflnsfnfO{ k9fpg] rng lyPg . a|fXd0f IfqLsf afnsx¿nfO{ u'?s'ndf k9g k7fpg] rng /x]sf] lyof] . To;a]nf k'/f]lxtsf] 5f]/fn] dfq j]b k9g kfpg] ub{y]{ . h+uaxfb'/ /f0ff a]nfotaf6 kms{]kl5 b/af/ :s"nsf] :yfkgf ul/Psf] ePklg To;df klg ;a}n] k9g kfpFb}gy] . ;g !(%^ df lzIff of]hgf ag] klg lzIffdf clehft ju{sf] dfq kx'Fr /x]sf] lyof] . @))& ;fnkl5 lzIffdf ;a}nfO{ cj;/ lbg] sbd rflnof] . @))& ;fndf $)) :s"n / !),^%) ljBfyL{ ;+Vof /x]sf] pNn]v 5 . @))& b]lv @)$^ sf] aLrdf l;4fGttM ;a}nfO{ lzIffsf] cj;/ lbnfpg] gLlt agfOPtfklg Jojxf/tM blnt, cGo lk5l8Psf ;d'bfo / dlxnfx¿dWo] 14 g]kfndf afnclwsf/
  • 40. sd}n] dfq ljBfno hfg] cj;/ kfpg ;s]sf] kfOG5 . o; cjlwdf Psflt/ 5f]/LnfO{ k9fpg' kb{}g eGg] wf/0ff k|an /x]sf] / csf{lt/ clwsf+z ljBfnox¿df dlxnf lzIfs g/x]sfn] klg sd dfq aflnsfx¿n] k9g] cj;/ kfpg] l:ylt lyof] . cleefjsx¿df /x]sf] v]ns'b k|ltsf] gsf/fTds wf/0ffsf sf/0f w]/}h;f] afnaflnsf v]ns'b;DaGwL cj;/x¿af6 jl~rt x'g'kg]{ l:ylt ljBdfg lyof] . ;g !(() otf ( sIff;Dd lgMz'Ns lzIffsf] gLlt ag]klg z}lIfs r]tgfsf] kof{Kt ljsf; x'g g;s]sf sf/0f w]/} afnaflnsfn] k9g kfPgg . To; otf lghL :s"nx¿sf] ljsf;n] ubf{ lzIffdf klg juL{o lje]b a9of] . wgLsf 5f]/f5f]/Ln] :t/Lo lghL :s"ndf k9]/ z}lIfs u'0f:t/ /fd|f] agfpg] cj;/ kfP eg] ;/sf/L ljBfnox¿df ul/asf 5f]/f5f]/Ln] dfq k9g yfn] h;n] ubf{ ;/sf/L ljBfnox¿sf] z}lIfs u'0f:t/ klg lug{ yfNof] . ;/sf/L :s"ndf k9fpg] lzIfsn] ;d]t cfˆgf afnaflnsfnfO{ lghL :s"ndf k9fpg yfn] . ;fd'bflos ljBfnox¿ cfjZostfcg'¿k ah]6 gePsfn] klg k5fl8 k/]sf x'g . ;/sf/n] ah]6 glbPsfn] sltko ;fd'bflos ljBfnox¿ ;d'bfoaf6 k};f p7fP/ rnfpg] ul/Psf] 5 . sltko lghL :s"nx¿n] dfl;s ¿=#))).– dfq lbP/ lzIfs /fVg] u/]sf] kfOPsf] 5 . dfcf]jfbL o'4sfn -@)%@ – @)^@_ df åGåsf sf/0f sltko lghL :s"nx¿ aGb ul/P . To;sf/0f sltko lghL :s"ndf k9g] ljBfyL{ klg ;/sf/L :s"ndf hfg afWo eP . dfcf]jfbLx¿n] z}lIfs ;dfgtf / ;'ne Pj+ u'0f:t/Lo lzIffsf nflu ;/sf/L :s"nx¿sf] :t/ pGgt agfpg] s'/f u/] klg Jojxf/tM To:tf] x'g ;s]g . ;g !(() k"j{ afnclwsf/sf] cj:yfsf af/]df ;xefuLaf6 cfPsf ljrf/x¿ • cfh eGbf @% jif{ cufl8 h'ga]nf 6f]n l5d]sdf wf/fsf] kfOk nfOg lyPg . To;a]nf cleefjs -cfdf_x¿nfO{ ;xof]u ug{ 5f]/Ln] 9'Ë]wf/fdf kfgL yfKg hfg], To:t} b"w lsGg] nfOgdf a:g hfg' kg]{ lyof] . k9fOnfO{ bf];|f] k|fyldstf dfq lbOg] ul/GYof] . • aflnsfx¿nfO{ k9fpg kg]{ eGg] ;fdflhs cleofg cGt/ut dfWolds ljBfnodf klxnf] aflnsf blnt aflnsf ag]sL lyOg . • @)#@ ;fndf klxnf] k6s afnlbj; dgfOPsf] lyof] . Tolta]nf;Dd klg ;fyLx¿n] a'lnË -wdSofpg], ;tfpg]_ ug{' / u'?x¿n] ljBfyL{x¿nfO{ zf/Ll/s b08;hfo lbg' ;fdfGo s'/f lyof] . ;g !(** lt/ afn>dsf] ljifodf k|Zg ubf{ …ltd|f] cfˆgf] 5f]/f jf 5f]/L xf]< ltdLnfO{ s] dtna < afnclwsf/ klg x'G5 / sfd gkfP/ afnaflnsf laufg{ cfPÚ h:tf k|ltlqmof klg cfpFy] . • d'l:nd ;d'bfosf aflnsfx¿nfO{ pRr lzIffdf /f]s lyof] / pgLx¿nfO{ 3/af6 aflx/ lgl:sg lbOb}gYof] . afnljjfx a9L x'g] ub{Yof] . &= afn;xeflutf;DaGwL sfo{kq k|sfz sf]O/fnfåf/f k|:t't sfo{kqsf k|d'v a'Fbfx¿ lgDg k|sf/ /x]sf lyP M 15g]kfndf afnclwsf/
  • 41. afn;xeflutfsf cGtlg{lxt dfGotf / l;4fGt, afn;xeflutfsf] cy{ tyf p2]Zox¿ /x]sf lyP . o;sf ;fy} sfo{kqdf afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw aflnsfx¿nfO{ ;xeflutfsf] clwsf/ k|bfg ug]{ k|yd dfgj clwsf/ b:tfj]h ePsf] s'/fdf hf]8 lbOPsf] lyof] . afn;xeflutfsf ljifodf ljleGg txsf ;/f]sf/jfnfx¿af6 p7fOg] u/]sf lh1f;fx¿ pNn]v ul/Psf lyP . ;xefuLx¿af6 cfPsf ;'emfj / l6Kk0fL M– • cfufdL af6f] klxNofpgsf nflu afnSnax¿sf] pknlAwsf] l;+xfjnf]sg ul/g' kg{] . • u}/;/sf/L ;+:yf tyf ;/sf/L lgsfox¿aLr bf]xf]/f]kg -8'lKns]zg_ gug{sf nflu ;dGjo / ;xsfo{ x'g'kg{] . • l9nf] Gofo k|0ffnLdf ;'wf/ x'g'kg{] . • afnSnanfO{ Pglhcf]s/0f ul/g gx'g] . • afnSnax¿ btf{ e};s]kl5 clgjfo{ cl86 ul/Psf] x'g'kg{] • afnaflnsfdf klg hflt, /Ë, lnË cflbsf cfwf/df r/d e]befj ePsf] kfOg] . • afnSna agfpbf Jojxfl/s / sfo{d"ns x'g'kg{] . • afn;xeflutfsf] s'/f ubf{ afnSnadf dfq s]lGb|t gu/L lzIffdf hf]8 lbg'kg{]] . • afn;xeflutfsf] cy{ afnSna / af]Ng ;Sg] jf g;Sg]df dfq ;Lldt x'g gx'g] . • afnSnanfO{ ;zQm / ;fy{s ;xeflutfd"ns agfpg' kg]{ . • lhNnfdf dfq ;"lrs[t x'g] kl/kf6LnfO{ uflj; tx;Dd ug{'kg]{ . l;sfO– • s] l;s]+, s] l;Sg] / afnSnadf lgefPsf] e"ldsfn] kl5 s] ug{] < eGg] af/]df klg :ki6tf x'g'k5{ . • afn;xeflutf kl/jf/df, ljBfnodf, ;dfhdf hxfF;'s} eP klg gfd dfqsf] xf]Og, cy{k"0f{ x'g'k5{ . • cy{k"0f{ ;xeflutfsf nflu s]–s] x'g'k5{ / ;xeflutfsf] ;jfnnfO{ s;/L p7fpg] eGg] af/]df uDeL/ 5nkmn x'g'k5{ . sfo{zfnfn] klxrfg u/]sf afn ;xeflutfsf r'gf}tLx¿ M ;do / cy{sf] cefj, cy{k"0f{ ;xeflutfsf] cefj, Snasf] lglZrt ejg jf sf]7fsf] cefj, hflt, j0f{ / juL{o lje]b, ;"rgfsf] kx'Fr gx'g', :ki6 gLlt lgod gx'g', /fhgLlts x:tIf]k, dt leGgtf x'g', ;fdflhs ;xeflutfdf tyf kl/jf/;Fusf] ;+nUgtfdf sdL, afnaflnsfsf] ljrf/ / efjgfsf] plrt sb/ gx'g', afnaflnsf a]rlavg, ha/h:tL s/0fL h:tf ck/fwdf ;hfosf] lkmtnf] gLlt x'g', l;sfpg] ljlwdf km/s /xg' cflb . 16 g]kfndf afnclwsf/
  • 42. *= g]kfndf afnclwsf/ cfGbf]ngsf] k'g/fjnf]sg;DaGwL sfo{kq p4j /fhkf}8ofnåf/f k|:t't sfo{kqsf k|d'v aF'bfx¿ lgDg k|sf/ 5g M sfo{zfnfsf] p2]Zo – g]kfndf ePsf] afnclwsf/ cfGbf]ngsf] P]ltxfl;s k[i7e"ldnfO{ vf]tNg' / o;sf nflu xF'b}cfPsf k|of;x¿sf] ljj]rgf ug{' . o;sf pknlAw tyf r'gf}tLx¿nfO{ s]nfpg' / eljiosf of]hgfx¿ lgwf{/0f ug{' . afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwdf g]kfnaf6 x:tfIf/ ePsf] @% jif{] ;Gbe{df afnclwsf/ cfGbf]ngsf ;du| kIfx¿nfO{ ;d]6]/ / b:tfj]hLs/0f u/]/ Pp6f P]ltxfl;s u|Gy k|sfzg ug{' . sfo{zfnfsf ;xefuLx¿af6 cfPsf cg'ej / ;'emfjx¿ M g]kfndf sl/a $),))) afnaflnsf HIV ;+qmd0faf6 k|efljt ag]sfn] ;+qmd0f b/df sdL Nofpgsf nflu gLlt tyf sfo{qmdx¿ Nofpg cfjZos /x]sf] 5 . dgf]/~hg If]qdf sfd ug{] afnaflnsfdf clxn] klg of}g b'Jo{jxf/ e}/x]sf] cj:yf /x]sf] 5 . clxn] klg ?s'd lhNnfdf afnljjfx afSn} x'g] u/]sf], To;} u/L afnaflnsfn] ljBfno 5f8g] ;d:of klg /x]sf] 5 . afnaflnsfsf nflu s'g} dgf]/~hgfTds ultljlw ;~rfng ug{ v]n d}bfg jf cGo cfjZos Joj:yfsf] cefj g} /x]sf] 5 . lhNnf tyf ufpF tx;Dd afnsNof0f ;ldltx¿sf] u7g tyf kl/rfng ePsf] 5 . bfª lhNnfdf #÷$ jif{ klxn];Dd afnaflnsfnfO{ a9L g} >d zf]if0f ul/GYof] . clxn] s]xL sdL ePsf] 5 . g]kfndf /x]sf afnSnax¿sf] k|hftflGqs cEof;sf af/]df cWoogsf] cfjZostf 5 . s]Gb|b]lv ufpF tx;Dd afnsNof0f ;ldltx¿sf] ljsf; / la:tf/ u/L oL ;a}df afnOhnf; tyf …;a}sf nflu lzIffÚ cleofg ;~rfng ul/g'k5{ . ljBfnodf afnSna / afn;+/If0f ;ldltsf] :yfkgf kl5 afnaflnsfdf cfˆgf] ljrf/ / efjgf JoQm ug{] Ifdtfsf] ljsf; ePsf] 5 . klxn] ljBfnoaf6 cg'QL0f{ ePsf afnaflnsfsf nflu ;xof]uL sfo{qmdx¿ lyPgg . clxn] yf]/} eP klg ;xof]uL sfo{qmd -sIff_ ;~rfng ePsf] kfOG5 . klxn] 5f]/fnfO{ ljBfno k7fpFy] t/ 5f]/LnfO{ eg] 3/df sfd nufpFy], clxn] To:tf] Jojxf/df sdL cfPsf] 5 . tyflk clxn] klg 5f]/f / 5f]/Ldf e]befj /x]sfn] aflnsfsf] ;d'lrt ljsf;df cj/f]w sfod} 5 . /h:jnfsf] ;d:ofn]] w]/} lszf]/Lx¿ ljBfno hfgaf6 jl~rt /x]sf lyP t/ clxn] o:tf ;d:ofdf sdL cfPsf] 5 . ;a} lhNnfx¿df DCWB sf] u7g x'g' / CRO sf] Joj:yf x'g' pknlAw xf] . To;}u/L afnclwsf/df sfo{/t ;+:yfx¿sf] ;~hfnLs/0f x'g', sG;f]l6{od afn;+/If0f ;~hfn nufotsf ;+oGqx¿sf] ljsf; ul/g' klg pknlAw g} xf] . 17g]kfndf afnclwsf/
  • 43. Gf]kfndf ;g !((! Kfl5 b]zdf k|hftGqsf] :yfkgf eof] . To;kl5 dfq b]zdf ;+3 ;+:yf vf]Ng] / afnclwsf/, dlxnf clwsf/ / ;du|df gful/s clwsf/sf kIfdf jsfnt ug]{ :jtGqtf k|fKt eof] . To;}a]nf g]kfndf k|hftflGqs ;/sf/ tkm{af6 cGt/f{li6«o dxf;lGwdf x:tfIf/ eof] / b]zdf afnclwsf/ ;'lglZrt ug{ y'k|} ;+3 ;+:yf klg :yfkgf eP . o;} qmddf ;g !((# df xfdL s]xL dlxnfx¿ ldn]/ dfgj clwsf/ / ;fdflhs ;]jfdf dlxnf / afnaflnsf -l;lj;_ ;+:yf btf{ u/]/ g]kfnsf afnaflnsf / dlxnfsf kIfdf jsfnt ug]{ lgZro u¥of}+ . l;lj; :yfkgfsf k|f/lDes lbgdf g]kfndf w]/} k5fl8 k/]sf cflbjf;L hghflt yf¿ dlxnfx¿nfO{ cf}krfl/s lzIff sfg'gL ;r]tgf / cfly{s ;zQmLs/0f ug'{k5{ eg]/ gjnk/f;Lsf ljleGg ufpF ljsf; ;ldltdf sfo{qmd yfngL ul/Psf] lyof] . sfd ub}{ hfFbf ToxfFsf dlxnfx¿sf] csf]{ 7"nf] kL8f klg phfu/ eof] Tof] lyof] pgLx¿sf y'k|} afnaflnsf k9g] cj;/sf] vf]hLdf / afnclwsf/ cleofgdf l;lj; zflGt clwsf/L 18 g]kfndf afnclwsf/
  • 44. cfly{s ;d:of 6fg{ egL ;x/lt/ cfPsf / k7fOPsf /x]5g . nfdf] ;dob]lv e]63f6 / ;Dks{df g/x]sf cfˆgf afnaflnsf s:tf] xfndf 5g < s] u5{g < sxfF 5g < eGg] s'/f yfxf gkfPsf cfdfx¿sf] b'Mv];f]kl5 xfdLn] ;g !((^ b]lv yk csf]{ cleofg ;'? u¥of}+ . Tof] lyof] afnclwsf/sf] kIfdf hgjsfntL cleofg . xfd|f] cleofg cGtu{t klxn] sfdsf] vf]hLsf nflu ;x/lt/ cfPsf jf k7fOPsf afnaflnsfsf] vf]hL ug]{ / ltgLx¿sf] xslxtdf sfd ug]{ lgwf] u¥of}+ . xfdLn] xfd|f] sfdsf] s]Gb|ljGb' afn>ddWo] klg To;a]nf ;a}sf] cf]em]ndf k/]sf] 3/]n' afn>dnfO{ agfof}+ . b]zdf ;/sf/n] ;g !(() df ;+o'Qm /fi6« ;+3df x:tfIf/ u/]/ afn;+/If0fsf] ;'lglZrttf ug]{ k|lta4tf t hgfof] t/ k|lta4tf cg';f/ sfg'g aGg] tyf ;/sf/L of]hgfx¿ ;'/;f/ lyPg . ;dfhdf afnaflnsfnfO{ sfd nufP/ cfkm" dflns aGg' eg]sf] k|lti7fsf] ljifo lyof] . cfkm"nfO{ b'O{ 5fs vfg k'Ug], ;fgf] hflu/ / ;fgf] Joj;fo x'g]b]lv lnP/ cfkm"nfO{ ;De|fGt eGg]x¿ ;a} afnaflnsf sfd ug{ 3/df /fVg] k|rngs} ¿kdf lyof] . o;/L afnaflnsfsf] zf]if0f ug'{ cGofo xf] . sfg'g ljk/Lt sfo{ xf] eGg ;Sg] xfd|f] l:ylt lyPg . To;a]nf xfdL ;DemfO{ a'emfO{ u/]/ hf]lvddf k/]sf s]xL afnaflnsfsf] p4f/ ug]{, ltgLx¿nfO{ k9fpg'k5{ eGg] / pgLx¿dfly ePsf] HofbtL af/]df dfq af]Ng ;Sg] l:yltdf dfq lyof}+ . lsgeg] To;a]nf;Dd g sfg'g g} lgdf{0f eO;s]sf] lyof] gt cfd gful/sdf afnaflnsfdfly x'g] zf]if0flj?4 r]tgf g} km}lnPsf] lyof] . 19g]kfndf afnclwsf/
  • 45. ;+o'Qm /fi6« ;+3Lo afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwdf x:tfIf/ ug]{ /fi6«n] x:tfIf/ kZrft cfˆgf] b]zdf dxf;lGw sfof{Gjg x'g yfn]kl5sf] k|ult ljj/0f lgwf{l/t ;dodf ;+o'Qm /fi6« ;+3df a'emfpg' kg]{ bfloTj x'G5 . of] bfloTj k"/f ug{sf nflu klg ;/sf/L lgsfox¿sf] cufl8 afnaflnsfsf] xslxtsf] ;Gbe{df s]xL sfg'g tyf gofF of]hgfsf] lgdf{0f ug}{ kg]{ l:ylt l;h{gf eof] . kl/0ffd:j¿k ;/sf/L lgsfox¿n] o;tkm{ u/]sf k|of;x¿af6 afnclwsf/sf] kIfdf ;sf/fTds jftfj/0f aGb} uof] . xfdL h:tf ;+3 ;+:yfnfO{ sfd ug{ klg ;xhtf xF'b} uof] . afnaflnsfsf] l:yltdf ;'wf/ cfpFb} uof] . o;} qmddf @)$* ;fndf g]kfndf klxnf] k6s afnaflnsf;DaGwL sfg'g lgdf{0f eof] / dlxnf tyf afnaflnsf dGqfnosf] :yfkgf ;d]t ePkl5 g]kfndf !$ jif{eGbf sd pd]/sf afnaflnsfnfO{ >ddf nufpg' gx'g] sfg'g kfl/t eof] . To;kl5 eg] xfdLn] To;} sfg'gdf 6]s]/ cln v'n]/ afnclwsf/sf af/]df jsfnt ug]{ jftfj/0f aGof] t/ Tof] sfg'g nfu" ug{sf nflu ;/sf/sf tkm{af6 tbf?stf b]vfOPsf] lyPg . cg'udg k6Ss} lyPg . cfd gful/sdf ;r]tgf lyPg eg] ;/sf/L lgsfodf a:g] sd{rf/L ;d]t o; ljifodf ;r]t / ;+j]bgzLn lyPgg . To;a]nf;Dd klg g]kfndf afn>d sxfF–sxfF s'g–s'g If]qdf k|of]u ePsf] 5 < tL afnaflnsfsf] cj:yf s:tf] 5 < b]zdf slt afnaflnsf cfˆgf] clwsf/ k|fKt ug{af6 jl~rt 5g < eGg] s'/f ;/sf/sf] rf;f]sf] ljifo aGg ;s]sf] lyPg . kl5 g]kfndf ag]sf unF}rfx¿df afn>d k|of]u ePsf ljifon] cGt/f{li6«o:t/d} xNnLvNnL ePkl5 To:tf sf/vfgfdf afnaflnsfnfO{ sfddf nufPsf] af/] ;/sf/L :t/af6 cg'udg ;'? eof] . cGt/f{li6«o >d ;+u7g nufot y'k|} cGt/f{li6«o /fli6«o ;+:yfx¿n] o;;DaGwL cg';Gwfg ug]{ / pgLx¿sf xslxtsf ljifodf sfo{qmdx¿ ug{ yfn]kl5 ;/sf/n] klg o; ljifodf rf;f] b]vfpg yfNof] . o;} qmddf l;lj;n] ;g @))@ df :yfgLo lgsfo;Fusf] ;xsfo{df 3/]n' afn>lds;Fu 20 g]kfndf afnclwsf/
  • 46. sfd ug{ ;'?jft u/]sf] xf] . l;lj;n] 3/]n' afn>ldsx¿sf] kIfdf ;~rfng u/]sf] hgjsfntL cleofgkl5 x]6f}+8f gu/kflnsfn] cfˆgf] gu/df ePsf o:tf afn>ldsx¿sf] xslxtdf sfd ug]{ rf;f] lb+b} ah]6;d]t 5'6ofPsf] lyof] . o;}u/L sf7df08f} j8f g+= & n] cfˆgf] j8fleq /x]sf 3/]n' >ldssf] ljj/0f /fVg] / kl/rokq lbg];Ddsf] sfd eof] t/ of] sfdn] kl5;Dd lg/Gt/tf kfpg eg] ;s]g . h]xf]; ta;Dd ;/sf/L lgsfox¿df klg s]xL ;sf/fTds ;f]rsf] ljsf; eO;s]sf] lyof] . @))^–@))& ;Dd cfOk'Ubf cfd gful/sdf w]/} ;r]tgf clej[l4 ePsf] lyof] . b]zsf s'gf s'gfaf6 k|fylds ljBfnox¿ :yfkgf ePsfn] pt} k9g] cj;/ k|fKt x'g yfn]kl5 afnaflnsf sfdsf nflu ;x/df ef}+tfl/g] qmddf klg s]xL sdL cfO;s]sf] lyof] . o;kl5 l;lj;n] 3/]n' >lds afnaflnsfsf] lzIffdflysf] kx'Fr k'¥ofpg ;xhLs/0f ug]{ p2]Zon] ( dlxg] cgf}krfl/s sIff ;~rfng u¥of] . o;/L l;lj;n] Pp6f 7fpFdf sIff ;~rfng ubf{ x/]s ( dlxg] sIff ;lsGYof] . k'/fgf ljBfyL{{ ;/sf/L ljBfnodf egf{ x'Gy] t/ To;} 7fpFdf km]l/ gofF ljBfyL{x¿ Tolts} cfpFy] . o;sf] cy{ 3/]n'>ddf afnaflnsf cfpg] qmddf s]xL sdL cfof] t/ k"0f{lj/fd eg] nfu]sf] lyPg . o;/L afnaflnsf >dsf nflu ;x/lt/ cfpg] qmd xfn;Dd klg hf/L /x]s} 5 . t/ klg ;don] s]xL sf]N6f] km]/]sf] 5 . Ps ;do afnaflnsfnfO{ gf]s/sf] ¿kdf /fVg' uf}/j / k|lti7fsf] ljifo lyof] eg] ca of] k|lti7fdf cfFr cfpg] ljifo aGg k'u]sf] 5 . To;a]nf afn>ldsx¿nfO{ v'n]cfd afnclwsf/ cleofgdf l;lj;sf] kxn • :yfkgf ePsf] ;fn !((^ b]lv @)!$ ;Dddf &,!!* hgf 3/]n' afn>ldsx¿nfO{ cf}krfl/s lzIffdf egf{sf nflu ;xof]u u/]sf] lyof] . • kl5Nnf] cjlw;Dddf 3/]n' afn>lds tyf 3/]n' >ddf hfg] hf]lvddf /x]sf afnaflnsf u/L hDdf !)@^$ hgfnfO{ ljBfno egf{ tyf z}lIfs ;fdfu|Lx¿sf] ;xof]u ub}{ cfPsf] 5 . • ;jf]{Rr cbfntdf l;lj; lgj]bs eO{ of}g b'Jo{jxf/af6 kLl8t aflnsfnfO{ /fHoaf6 kl/k"/0f;lxtsf] Ifltk"lt{sf] Joj:yf;DaGwL xfn]sf] l/6sf] kIfdf ldlt @)&!÷!!÷@) df km};nf ePsf] . • ldlt )^^÷@÷!# df sf7df08f} lhNnf cbfntaf6 ha/h:tL s/0fLsf] d'2fdf kLl8t aflnsfsf] kIfaf6 cbfntdf ax; ug{ afnaflnsfsf] If]qdf sfo{/t ;+3 ;+:yfn] klg kfpg] cfb]z ePsf] . • ldlt @)^^÷&÷@$ df 3/]n' afn>ldssf] kIfaf6 afn>d lgif]w tyf lgoldt ug]{ P]g @)%^ nfO{ sfof{Gjog ug{sf nflu klxnf] k6s >L >d sfof{no afUdtLdf lkm/fbkq btf{ u/]sf] . 21g]kfndf afnclwsf/
  • 47. oftgf lbg] ul/GYof] eg] ca n'sL5kL dfq ug{ yflnPsf] 5 . oftgfsf] ljifo ca sfg'gsf] bfo/fdf cfpg ;Sg] ePsf]n] o;df klg w]/} sdL cfPsf] 5 . o;/L afn>d zf]if0fdf / afnclwsf/ :yfkgfdf kfOnf km'sL km'sL kl/jt{g x'Fb} cfPsf] 5 . afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwdf xfd|f] b]zn] x:tfIf/ u/] kZrft afn>dlj?4 ;sf/fTds jftfj/0f aGb} uPsf]n] of] kl/jt{g ;Dej ePsf] xf] eGg] s'/fdf b'O{ dt x'g ;Sb}g . b]zdf k|hftGq :yfkgfsf] s]xL ;dokl5b]lv ePsf] /fhgLlts cl:y/tf, ;z:q ;+3if{ / gofF ;+ljwfg lgdf{0fdf nfu]sf] ;dosf sf/0fn] klg b]zsf] ljsf;n] ult lng ;s]sf] 5}g . o; l:yltdf afnclwsf/sf ;jfnx¿ klg :jtM cf]em]ndf k/]sf 5g . kmn:j¿k cfh klg w]/} afnaflnsf lzIff, :jf:Yoaf6 jl~rt 5g . 3/ 5f8]/ lx8g afWo 5g . of}g b'Jo{jxf/sf] l;sf/ ePsf 5g . >d zf]if0fdf k/]sf 5g . olt x'Fbfx'Fb} ljleGg k'/:sf/af6 ;Ddflgt l;lj; • afn>d pGd"ngsf] If]qdf pNn]vgLo of]ubfg u/]sf] s'/fnfO{ ;Ddfg ub{} cGt/f{li6«o >d ;+u7g -ILO_ n] ;g @))% sf] ljlzi6 u}/;/sf/L ;+:yfsf] ¿kdf k'/:s[t u/]sf] lyof] . • o;}u/L ;dfh sNof0f kl/ifbn] ;g @))^ df dfgj clwsf/ k'/:sf/ k|bfg u/]sf] lyof] . • afn b'Jo{jxf/ lgif]w ug{ ljlzi6 of]ubfg u/]sf] ljifonfO{ lbP/ ;g @))( df World Women Summit Forum n] l;lj;nfO{ Global Award on Prevention of Child Abuse n] ;Ddflgt u/]sf] lyof] . 22 g]kfndf afnclwsf/
  • 48. klg afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw nfu" ePkl5sf @% jif{sf] bf}/fgdf afnclwsf/sf] kIfdf pNn]vgLo kl/jt{gx¿ ePsf 5g . o;nfO{ ;sf/fTds 9Ëaf6 u|x0f ug}{ kb{5 . casf] cfjZostf 3/]n' afn>dnufot ;a} k|sf/sf afn>dx¿ d'n'ssf] cfly{s, ;fdflhs / ;fF:s[lts ;+/rgf;Fu ufFl;Psf] ;jfn ePsf]n] o;sf] ;d"n ¿kdf cGTosf nflu d'Vo ¿kdf b]xfo cg';f/sf] Joj:yf x'g cfjZos b]lvG5 M– !_ ;/sf/sf tkm{af6 clgjfo{ / lgMz'Ns lzIffsf] Joj:yf ul/g' k5{ . @_ cleefjsnfO{ cfˆgf afnaflnsf k|ltsf] bfloTj cg'ej u/fpg Jofks ¿kdf r]tgf clej[l4 tyf hfu/0f cleofg ;~rfng ul/g' k5{ . #_ b'u{d 7fpFdf ljBfnox¿ -vf;u/L k|fylds_ ufpF glhs /xg] Joj:yf ul/g' k5{ . $_ cleefjssf] cfly{s cj:yf ;'wf/ ug{ /fHon] /f]huf/L jf cfod"ns Joj;fosf nflu lgJof{hL C0f lbg] Joj:yf ul/g' k5{ . %= e"ldxLg tyf ul/a ls;fgx¿sf] cfhLljsfsf] cfwf/sf nflu v]tL ug{] e"ld pknAw u/fOg' k5{ . o;sf nflu k|ultzLn e"ld;'wf/ u/L 7"nf e"ldkltx¿af6 e"ld clwu|x0f u/]/ ljt/0fsf] Joj:yf ldnfOg' cfjZos b]lvG5 . ^_ ;/sf/n] afnaflnsfsf nflu kof{Kt nufgL ug'{k5{ / o;sf nflu jflif{s ah]6 g} 5'6ofpg' k5{ . gofF of]hgf lgdf{0f, ePsf sfg'gsf] sfof{Gjog s9fOsf ;fy 23g]kfndf afnclwsf/
  • 49. ug'{k5{ . &_ :yfgLo lgsfon] klg afnljsf;sf nflu k|fyldstfk"j{s sfd ug'{k5{ . *_ ;/sf/L:t/af6 cg'udg lg/Gt/ / k|efjsf/L 9Ën] ug'{k5{ . lgisif{ ljut @) jif{b]lv afn>d tyf afnclwsf/sf ljleGg If]qdf lqmofzLn /xFb} cfPsf] l;lj;n] clxn] klg lgs[i7 / hf]lvd cj:yfdf sfd ul//x]sf afnaflnsfsf] p4f/ / ;+/If0fsf nflu ultljlwx¿ ;~rfng u/L g} /x]sf] 5 . o;/L afnaflnsfsf] ;+/If0f, ljsf; tyf ;xeflutfsf] kIfdf cleofg ;~rfng ug{] bf}/fgdf l;lj;n] ljleGg k|sf/sf hf]lvd / sl7gfOx¿sf] ;fdgf ub}{ cufl8 al9/x]sf] 5 . oltdfq xf]Og o;n] k6s k6s afnaflnsfsf] clwsf/ pNn+3gstf{x¿sf] wDsLx¿sf] ;d]t ;fdgf ub}{ cfPsf] 5 . cK7of/f] kl/l:ylt;Fu kf}F7]hf]/L v]Ng cEo:t alg;s]sf] of] ;+:yfn] cfpFbf lbgx¿df cfpg ;Sg] Jojwfgx¿nfO{ kG5fpFb} o; cleofgnfO{ lg/Gt/tf lbO/xg]5 . o;sf] ;fy} ha;Dd b]zdf afnclwsf/ k|flKtsf] cj:yf ;'lglZrt x'Fb}g ta;Dd cfˆgf] st{Jo kyaf6 ljrlnt geO{ lg/Gt/ ¿kn] cufl8 al9/xg] s'/fdf l;lj; k|lta4 5 . 24 g]kfndf afnclwsf/
  • 50. afnclwsf/ cjwf/0ffsL cleoGtf PUnfOG6fOg h]a o'4x¿ ljgfzsf/L x'G5g . o;af6 w]/} dfgjLo Iflt x'g] ub{5 . o'4sf] qmddf afnaflnsf, dlxnfx¿, j[4j[4f tyf czQmx¿ ;a}eGbf a9L kLl8t x'G5g tyflk afnaflnsfsf kL8fx¿ jo:sx¿sf] k|fyldstfleq k/]sf] b]lvPsf] 5}g . o'4sf sf/0f pNn+3g ePsf afnclwsf/sf ;jfnx¿ /fHosf] cfFvfaf6 cf]em]ndf kb{5g . o'4af6 kLl8t o:tf afnaflnsfsf] clwsf/nfO{ Ps dlxnfn] cfjfh p7fpFb} ;a}sf] Wofg tfGg ;kmn eOg . tL dxfg dlxnf lyOg, a]nfotsL PUnfOG6fOg h]a . afnclwsf/;DaGwL cjwf/0ffnfO{ :yflkt ug]{ sfddf PUnfG6fOg h]a cu|0fL cleoGtf lyOg . ljZjsf hgtf !(!$ b]lv !(!* df ePsf] k|yd ljZjo'4af6 k|tfl8t eO/x]sf lyP . o;df afnaflnsf / dlxnfx¿ a9L lyP . oxL cj:yfnfO{ ;+s]t ub}{ PUnfG6fOgn] elgg, æ;a} o'4 ;xL jf unt, ljWj+zsf/L jf ljhosf/L h] x'g tL ;a} afnaflnsflj?4 5]l8Psf x'G5gÆ . kmf]6f]u|fkmLk|lt ljz]if ?lr /fVg] PUnfG6fOgn] o'4sf sf/0f ef]sfgfËf ag]sf afnaflnsfsf] t:jL/ lvr]/ kqklqsfdf 5kfpg] sfd ul/g . o;n] afnaflnsfsf] jf:tljs cj:yfnfO{ ljZj ;fd' 5n{Ë agfOlbof] . To;a]nfsf] a]nfotL ;/sf/n] ef]sf gfËf afnaflnsfsf] t:jL/ ;fj{hlgs ug]{ sfo{nfO{ uDeL/ ck/fwsf] ¿kdf lnof] . kl/0ffd:j¿k pgnfO{ kqmfp u/L h]n xfNof] . pgn] h]nleq}af6 klg afnaflnsfsf] kIfdf cfjfh p7fO/lxg . afnclwsf/sf] kIfdf yfn]sf] cleofgnfO{ lg/Gt/tf lbg] qmddf ;g !(@# df h]g]efdf pgn] afnclwsf/sf] kIfdf kfFr a'Fb] 3f]if0ff kq tof/ ul/g . h]g]efdf tof/ u/]sL x'gfn] o; 3f]if0ff kqnfO{ h]g]ef 3f]if0ff kq klg elgG5 . afnclwsf/sf] h]g]ef 3f]if0ff kqdf ePsf kfFrj6f a'Fbfx¿1 M 1 rlGb|sf vltj8f, -@)^!_, PUnfG6fOg h]j / afnclwsf/ cleofg afnclwsf/sf] 3f]if0ff, k[i7 !& afnclwsf/ cleofgsf] ljsf;qmd –/d]zs'df/ kf}8]n 25g]kfndf afnclwsf/
  • 51. != afnaflnsfnfO{ ef}lts tyf cfWoflTds b'j} ¿kdf ;fdfGo ljsf; ug{sf nflu rflxg] ;a} k"jf{wf/ k|bfg ul/g'kb{5 . @= ef]sf] afnaflnsfn] vfg kfpg'kb{5, ladf/L afnaflnsfn] :ofxf/, pkrf/ kfpg'kb{5, zf/Ll/s jf dfgl;s ¿kn] ckfËtf jf czQmtf ePsf afnaflnsfn] plrt tflnd / lzIff kfpg' kb{5, cgfy Pj+ kl/jf/ljxLg afnaflnsfn] cf>o kfpg'kb{5 . #= b'Mv, ;Í6, k|sf]k k/]sf a]nfdf ;aeGbf klxn] afnaflnsfn] p2f/ sfo{sf] ;]jf kfpg'kb{5 / ljklQdf ;j{k|yd /fxt kfpg] JolQm afnaflnsf g} x'g'kb{5 . $= afnaflnsfn] cfˆgf] hLjg wfGg] u/L sdfpg ;Sg] x'gsf nflu cfjZos / plrt cj;/ / tflnd ;dod} kfpg' kb{5 / pgLx¿n] x/]s lsl;dsf] zf]if0faf6 ;+/If0f kfpg'kb{5 . %= afnaflnsfnfO{ p;sf] k|ltefnfO{ dfgj ;d'bfosf] ;]jfdf ;dlk{t u/fpg ;lsof]; eGg] af]w jf 1fgsf ;fy x'sf{Og' kb{5 . PUnfG6fOgn] afnclwsf/sf] kIfdf u/]sf] 3f]if0ff ;g !(@# df ;]e b lrN8«]gsf] klqsf b jN8{; lrN8«]gdf k|sflzt eof] . o;nfO{ ;]e b lrN8«]g OG6/g]zgn o'lgogåf/f :jLsf/ ul/of] . o;sf] ;fy} k|yd ljZj o'4 kl5 lgdf{0f ul/Psf] /fi6« ;+3 (League of Nation) n] PUnfG6fOg h]aåf/f tof/ ul/Psf] % a'Fb] 3f]if0ff kqdf ;g !(@$ df c¿ b'O{j6f a'Fbf yk u/L pQm 3f]if0ff kqnfO{ cg'df]bg ug{ cfJxfg ub}{ kfl/t ug]{ sfd u¥of] . /fi6« ;+3af6 tof/ ul/Psf] ;ft a'Fb] 3f]if0ff kq2 != afnaflnsfnfO{ ef}lts tyf cfWoflTds b'j} ¿kdf ;fdfGo ljsf; ug{sf nflu rflxg] ;a} k"jf{wf/ k|bfg ul/g'kb{5 . @= ef]sf] afnaflnsfn] vfg kfpg'k5{, la/fdL afnaflnsfn] :ofxf/, pkrf/ kfpg'k5{, zf/Ll/s jf dfgl;s ¿kn] ckfËtf jf czQmtf ePsf afnaflnsfn] plrt tflnd / lzIff kfpg'k5{, afnlaHofO{+df k/]sf afnaflnsfn] plrt k'g:yf{kgfsf] cj;/ kfpg'kb{5, cgfy Pj+ kl/jf/ljxLg afnaflnsfn] cf>o kfpg'kb{5 . #= b'Mv, ;+s6 k|sf]k k/]sf] a]nfdf ;aeGbf klxn] afnaflnsfn] p4f/ sfo{sf] ;]jf kfpg'kb{5, ljklQdf ;j{k|yd /fxt kfpg] JolQm afnaflnsf x'g' kb{5 . $= ;fdflhs ;]jfaf6 afnaflnsfn] kl/k"0f{ nfe kfpg'k5{ . afnaflnsfn] cfˆgf] hLjg wfGg] sdfpg ;Sg] x'gsf nflu cfjZos / plrt cj;/ / tflnd ;dod} kfpg'kb{5 / pgLx¿n] x/]s lsl;dsf] zf]if0faf6 ;+/If0f kfpg'kb{5 . %= afnaflnsfnfO{ p;sf] k|ltefnfO{ dfgj ;d'bfosf] ;]jfdf ;dlk{t u/fpg ;lsof]; eGGf] af]w jf 1fgsf ;fy x'sf{Og'kb{5 . ^= kl/jf/nfO{ plrt ;Ddfg lb+b} kl/jf/ leq afnaflnsfnfO{ plrt :ofxf/ ;';f/ 2 rlGb|sf vltj8f, -@)^!_, PUnfG6fOg h]a / afnclwsf/ cleofg, k[i7 !* 26 g]kfndf afnclwsf/
  • 52. k'¥ofpg' kb{5 . &= afnaflnsfn] g}lts, cfWoflTds, zf/Ll/s, dfgl;s / j:t'ut cfwf/df ;Dk"0f{ ¿kdf plrt ljsf;sf nflu ;a} ;'ljwfx¿ kfpg'kb{5 / o;f] ubf{ g}ltstf, hft, hftLotf, j0f{, wd{sf 3]/f kf/ u/]/ afnaflnsfnfO{ e]befjljxLg ¿kdf k|bfg ul/g'kb{5 . ;+o'Qm /fi6«;+3sf] afnclwsf/;DaGwL 3f]if0ff ;g !($* df :yfkgf ePsf] ;+o'Qm /fi6«;+3 -United Nations_n] kfl/t u/]sf] dfgjclwsf/sf] ljZjJofkL 3f]if0ff kqdf oL afnclwsf/;DaGwL cjwf/0ffnfO{ ;d]6]sf] 5 . o;}u/L afnclwsf/sf] ljifonfO{ cem kl/dfh{g ub}{ ;+o'Qm /fi6«;+3n] ;g !(%( gf]e]Da/ @) df afnclwsf/;DaGwL bz a'Fb] 3f]if0ff kq–Declarationon the Rights of the Child_ kfl/t u¥of] . afnclwsf/;DaGwL 3f]if0ff kqsf bz a'Fbfx¿3 M != afa'cfdf, JolQm cyjf kl/jf/sf] dfof ddtf / ;dembf/Ldf afnaflnsf x'ls{g' kb{5 / x/]s If]qdf -zf/Ll/s, dfgl;s, af}l4s, ;fdflhs, ;fF:s[lts_ ljsl;t x'g'kb{5 . @= cfˆgf] Go"gtd zf/Ll/s cfjZostfx¿sf] kl/k"lt{sf nflu rflxg] vfg]s'/f afnaflnsfn] kfpg'kb{5 . #= lzz'sf :jf:Yo / ljsf;nfO{ 6]jf k'¥ofpg' kb{5 . $= lzz'n] plrt cf>o, cfjf; kfpg'kb{5 . %= afnaflnsfn] Go"gtd ¿kdf cfwf/e"t lzIff kfpg'kb{{5 . ^= afnaflnsfn] cfˆgf] hLjg /dfP/ lhpg] / ;Defjgfx¿sf] ljsf; ug{ kfpg'kb{5 / cfˆgf] hftLo kl/ro / ;+:s[ltsf] ;+/If0f ug{ kfpg'kb{5 . &= cf–cfˆgf] Ifdtf, ?lr, / ;Defjgfcg'¿ksf] k]zf ckgfpg afnaflnsfn] plrt lzIff / tflnd kfpg'kb{5 . *= x/]s afnaflnsfn] cf–cfˆgf] ljrf/ cleJoQm ug]{ df}sf kfpg'kb{5 . (= ;/sf/L / u}/;sf/L If]qdf rflxg] ;dodf sfd kfpg] ;'ljwf pknAw x'g'kb{5 . !)= afnaflnsfn] cf–cfˆgf] cfwf/e"t clwsf/ / ?lraf/] hfgsf/L lng] / clwsf/sf] ;+/If0f ug]{ df}sf kfpg'kb{5 . ;fy} afnclwsf/sf] af/]df ljZjsf] Wofgfsif{0f ug{ ;+o'Qm /fi6«;+3n] ;g !(&( df cGt/f{li6«o afn–jif{ 3f]if0ff klg u¥of] . afnclwsf/ dxf;lGw / o;sf k|fjwfgx¿ o;} jif{ kf]Nof08n] afnclwsf/ dxf;lGw lgdf{0fsf nflu d:of}bf tof/ ug]]{ k|:tfj cufl8 3 rlGb|sf vltj8f, -@)^!_, PUnfG6fOg h]a / afnclwsf/ cleofg, k[i7 @# 27g]kfndf afnclwsf/
  • 53. ;f¥of] / o; k|:tfjnfO{ cWoog / ;dLIff u/L ;+o'Qm /fi6«;+3sf] dfgjclwsf/;DaGwL cfof]un] clGtd d:of}bf–kq tof/ ug{ sfo{bn u7g u¥of] . ;g !(*# df ;+o'Qm /fi6«;+3Lo sfo{bnnfO{ ;xfotf ug{ ljleGg u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] u}/;/sf/L ;+:yf tby{ ;ldlt u7g ul/of] . ;g !(*( df sfo{bnn] cfˆgf] clGtd d:of}bf kq ;+o'Qm /fi6«;+3sf] dfgjclwsf/ cfof]u ;dIf k|:t't u¥of] . o;} jif{ !(*( sf] gf]e]Da/ @) sf lbg afnclwsf/ 3f]if0ff kqsf] #) cf}+ jflif{sf]T;jsf] ;Gbe{df ;+o'Qm /fi6«;+3sf] dxf;efn] afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwnfO{ ;j{;Ddt ?kdf kfl/t u¥of] . o;kl5 ;g !(() sf] ;]K6]Da/ @ tfl/vb]lv afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw nfu" eof] . =;+o'Qm /fi6«;+3sf cg';f/ ;g @)!% ;Dddf o; dxf;lGwdf x:tfIf/ ug]{ /fi6«x¿sf] ;+Vof !(^ k'u]sf] 5 . ca dxf;lGwdf x:tfIf/ gug]{ /fi6«df cd]l/sf dfq /x]sf] 5 . afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw nfu" ePkl5 ;g !(() ;]K6]Da/#) df afnaflnsfsf nflu ljZj ;Dd]ngsf] cfof]hgf ul/of] . o; ;Dd]ngn] gAa]sf] bzssf nflu afn arfj6, afn;+/If0f / afnljsf;;DaGwL sfo{of]hgf agfof] . g]kfnn] o;} jif{ !(() sf] !$ ;]K6]Da/df pQm dxf;lGw cg'df]bg u¥of] . afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwdf %$ j6f wf/f 5g . dxf;lGwsf k|d'v k|fjwfgx¿4 afFRg kfpg] clwsf/ cleefjsx¿sf] dfu{ bz{g k|fKt ug]{ -wf/f %_, afFRg] bL3{hLjg / ljsf; ug]{ -wf/f ^_, ;':jf:Yo /xg] / :jf:Yo ;]jf k|fKt ug]{ -wf/f @$_, pGgt hLjg:t/ -wf/f @&_ ljsf;sf] clwsf/ hGdbtf{, gfd, /fli6«otf / :ofxf/;';f/ -wf/f &_, klxrfg -wf/f *_, cfdfa'af;Fu a:g] -wf/f (_ kfl/jfl/s k'gld{ng -wf/f !)_, ;fdflhs ;'/Iff -wf/f @^_ lzIffsf] clwsf/ -@*_ cf/fd, v]ns'b / ;+:s[lt -wf/f #!_, ckfËtf ePsf afnaflnsfsf] ljz]if :ofxf/ -wf/f @#_ z/0ffyL{ afnaflnsfsf] ljz]if :ofxf/ / ;+/If0f -wf/f @@_ ;+/If0fsf] clwsf/ anaflnsfsf] pRrtd lxt -wf/f #_, dxf;lGwdf pNn]lvt clwsf/x¿sf] ;+/If0f -wf/f $_, kfl/jfl/s jftfj/0faf6 jl~rt afnaflnsf -wf/f @)_, wd{k'qk'qLsf] clwsf/ -wf/f @!_, z/0ffyL{ afnaflnsf -wf/f @@_, åGåsf] cjlwdf afnaflnsfsf] ;+/If0fsf] clwsf/ -#*_, afnGofo -wf/f $)_, ckx/0f / a]rlavgaf6 ;+/If0f -wf/f !!_, afnaflnsfsf] laqmL, aGws / a]rlavg÷cf];f/k;f/ /f]Sg /fli6«o, låkIfLo tyf ax'kIfLo pkfo ckgfpg] -wf/f #%_, ;a} k|sf/sf lx+;faf6 ;+/If0f -wf/f !(_, Hff]lvdk"0f{ >daf6 ;+/If0f -wf/f #@_, of}g zf]if0faf6 ;+/If0f -wf/f #$_, cGo zf]if0fx¿af6 ;+/If0f -wf/f 4 afn;+/If0fsf nflu ;fd'bflos kl/rfng, ;|f]t ;fdfu|L, o'lg;]km, k[i7 !# 28 g]kfndf afnclwsf/
  • 54. #^_, xflgsf/s y'gf / b08 ;hfoaf6 ;+/If0fsf] clwsf/ -wf/f #&_ ;xeflutfsf] clwsf/ e]befj ug{ gx'g] -wf/f @_, cfkm"nfO{ nfu]sf] s'/f cleJoQm ug]{ / cfkm" k|efljt x'g] lg0f{o k|lqmofdf efu lng] clwsf/ -wf/f !@_, ;+3;+:yf vf]Ng] :jtGqtf -wf/f !%_, uf]kgLotfsf] clwsf/sf] ;Ddfg -wf/f !^_, cleJolQm :jtGqtf -wf/f !#_, ljrf/, cf:yf / wd{ -wf/f !$_, ;"rgf / cfd ;~rf/df kx'Fr -wf/f !&_ . ;g @))) df ;+o'Qm /fi6«;+3n] afnclwsf/ dxf;lGw cGtu{tsf b'O{ j6f OR5flwg cfn]vx¿ kfl/t u¥of] . tL x'g æ;z:q åGådf afnaflnsfsf] ;+nUgtflj?4Æ tyf æafnaflnsfsf] a]rlavg, afn b]xJofkf/ / afnaflnsfsf] clZnn lrq0flj?4Æ cfn]v . oL OR5flwg cfn]vx¿nfO{ g]kfnn] cg'df]bg ul/;s]sf] 5 . afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwsf OR5flwg cfn]vx¿ (Optional Protocals) ;+o'Qm /fi6«;+3sf] dxf;efn] @% d] @))) df æafnaflnsfsf] ;z:q ;+3if{df ;+nUgtflj?4Æ tyf æafnaflnsfsf] a]rlavg, afn b]xJofkf/ tyf afnaflnsfsf] clZnn lrq0flj?4Æ afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw, !(*( sf b'O{j6f cfn]vx¿ kfl/t u/]sf] 5 . !=@ ;z:q ;+3if{df afnaflnsfsf] ;+nUgtflj?4 afnclwsf/ dxf;lGwsf] OR5flwg cfn]v, @))) df ePsf d"n k|fjwfgx¿5 M • !* jif{ d'lgsfnfO{ k|ToIf ;+3if{df ;+nUg x'gaf6 /f]Sg] . • /fli6«o ;z:q bndf :j]lR5s ;DnUgtfsf] pd]/ a9fpg] / !* jif{ d'lgsfnfO{ /fli6«o ;]gfdf ;+nUg u/fpg ljz]if ;'/Iff ckgfpg' kg]{, cleefjssf] :jLs[lt lng' kg]{, ;}lgs ;]jfdf k"/f ug'{ kg]{ k"0f{ hfgsf/L u/fpg' kg]{ of] jf:tjd} :j]lR5s x'g' kg]{ . /fHosf] ;z:q bn afx]s s;}n] klg !* jif{ d'lgsfnfO{ ;z:q sf/afxLdf ;+nUg u/fpg gkfpg] u/L ;a} cfjZos pkfo ckgfpg] . • o;sf] sfof{Gjogsf nflu sfg'gL, k|zf;lgs nufot ;a} pkfo ckgfpg' kg]{ . • o; cfn]v ljk/Lt egf{ ePsf afnaflnsfnfO{ ;]jf d'Qm ug]{, pgLx¿sf] zf/Ll/s, dfgl;s k'gk|f{lKt / ;fdflhs k'gP{sLs/0fsf nflu /fHon] plrt ;xof]u k'¥ofpg] . • o; ;lGwkqsf] sfof{Gjog Pj+ kLl8t afnaflnsfsf] ;+/If0f Pj+ k'g:yf{kgfsf nflu cGt/f{li6«o ;xof]u h'6fpg /fHo kIf ;xof]uL x'g'kg]{ . !=@= æafnaflnsfsf] a]rlavg, j]Zofj[lQ tyf clZnn lrq0fÆlj?4 afnclwsf/ 5 l;ljg, afnclwsf/ ;+r]tgf k'l:tsf, k[i7 @!, @@ 29g]kfndf afnclwsf/
  • 55. dxf;lGwsf] OR5flwg cfn]v,@))) df ePsf d"n k|fjwfgx¿6 M • afnaflnsfsf] a]rlavg, j]Zofj[lQ tyf clZnn lrq0fnfO{ uDeL/ ck/fw dfgL To;dfly k|ltaGw nufpg] . • b]zdf cfGtl/s ¿kdf ePsf] xf]; jf Ps csf]{ /fi6« aLr ePsf] xf]; tyf JolQmut ¿kdf ;+ul7t h'g;'s} ¿kdf ePsf] eP klg /fHo kIfx¿n] afnaflnsfsf] a]rlavg, j]Zofj[lQ tyf clZnn lrq0fnfO{ k"0f{tM cfk/flws ultljlwsf ¿kdf :jLsf/ u/L kmf}hbf/L sfg'g cGtu{t ;d]l6g' kg]{ . -s_ afnaflnsfsf] a]rlavgsf] ;Gbe{df s'g} klg dfWodaf6 afnaflnsfnfO{ of}g zf]if0f ug{, gfkmfsf nflu cË k|Tof/f]k0f ug{, ha/h:tL >ddf nufpg k|:tfj ug]{, :jLsf/ ug]{ jf x:tfGt/0f ug]{ sfo{ tyf wd{ k'qk'qL lng] lbg];DaGwL cGt/f{li6«o sfg'gL Joj:yfx¿nfO{ pNn+3g u/L unt 9Ëaf6 :jLs[lt lng] tyf dWo:ytf ug]{ sfo{ . -v_ afnaflnsfsf] clZnn lrq0f lgdf{0f ug'{, ljt/0f ug{', cfoft ug'{, k|:tfj ug'{, laqmL ug'{ jf of}g k|of]hgfsf nflu cfkm";Fu /fVg' . -u_ afnj]Zofj[lQsf nflu afnaflnsf pknAw u/fpg', lng', lgo'Qm ug'{ jf k|:tfj ug'{ . • s'g} klg /fHosf] If]qleqsf ;fy} ;f] /fHosf] clwgdf /x]sf] kfgL hxfh jf xjfO{ hxfhdf ePsf] eP klg ck/fwL jf kLl8t kIf cfˆgf] /fHosf] afl;Gbf ePdf sf/afxL ug{ ;Sg] aGbf]a:t k|To]s /fHokIfn] ldnfpg' kg]{5 . • kmf}Hbf/L Goflos sf/afxLsf] x/]s txdf o:tf ck/fwaf6 kLl8t afnaflnsfsf] clwsf/ / pRrtd lxtsf nflu pko'Qm pkfox¿ ckgfpg' kg]{5 . • o:tf ck/fwsflj?4 sfg'g, k|zf;lgs sf/afxL, ;fdflhs gLlt, sfo{qmdx¿sf] sfof{Gjogdf hf]8 lbg'kg]{5 . o;;DaGwL afnaflnsf nufot ;a}df Jofks hgr]tgf hufpg] tyf lzIff Pj+ tflnd pknAw u/fpg' kg]{5 . ;+o'Qm /fi6« ;+3Lo ljz]if a}7s, @))@ ;g @))@ df ;+o'Qm /fi6«;+3n] afnaflnsf nflu ljz]if a}7ssf] cfof]hgf u¥of] . a}7sn] afnaflnsfsf nflu ;'xfpFbf] ;+;f/ lgdf{0f ug]{ ljZjJofkL cleofg ;~rfng ug]{ 3f]if0ff u¥of] . o; lgDg !) a'Fb] 3f]if0ff7 u¥of] M != afnaflnsfnfO{ klxnf] k|fyldstf lbcf}+ . @= ul/aLsf] cGTo u/f}+ M afnaflnsfsf nflu nufgL u/f}+ . #= sf]xL klg afnalfnsfnfO{ g5'6fcf}+ . $= x/]s afnaflnsfsf] :ofxf/ ;';f/ u/f}+ . %= k|To]s afnaflnsfnfO{ lzlIft kf/f}+ . 6 l;ljg, afnclwsf/ ;+r]tgf k'l:tsf, k[i7 @# b]lv @^ 7 afnaflnsfsf] nflu ;'xfpFbf] ;+;f/, ;]e b lrN8«]g, k[i7 #, $ 30 g]kfndf afnclwsf/
  • 56. ^= afnaflnsfnfO{ zf]if0f / b'Jo{jxf/af6 hf]ufcf}+ . &= afnaflnsfnfO{ o'4af6 hf]ufcf}+ . *= Pr=cfO{=eL=÷P8;lj?4 n8f}+ . (= afnaflnssf s'/f ;'gf} / pgLx¿sf] ;xeflutf ;'lglZrt u/f}+ . !)= k[YjLnfO{ afnaflnsfsf nflu arfO{ /fvf}+ . #= afnclwsf/ dxf;lGwsf] ph'/L k|lqmof;DaGwL OR5flwg cfn]v, @)!! (Optional Protocol of the CRC on a Communications Procedure, 2011) afnaflnsfsf clwsf/sf] ;'lglZrttfsf nflu cufl8 a9g] qmddf ;+o'Qm /fi6«;+3sf] ;fwf/0f ;efsf] ^^ cf}+ ;qn] !( l8;]Da/ @)!! df afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwsf] ph'/L k|lqmof;DaGwL OR5flwg cfn]v kfl/t u/]sf] 5 . ;+o'Qm /fi6«;+3sf] afnclwsf/ ;ldltn] afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw / o;sf b'O{j6f OR5flwg cfn]vnfO{ cg'df]bg ug]{ ;a} ;b:o /fi6«x¿sf nflu o; OR5flwg cfn]v x:tfIf/ ug{sf nflu hgj/L @)!@ b]lv v'Nnf u/]sf] 5 . ph'/L k|lqmof;DaGwLOR5flwg cfn]v, @)!! sf d"ne"tclwsf/x¿ • ;+o'Qm /fi6«;+3Lo afnclwsf/ ;ldltn] afnaflnsfsf clwsf/sf] pNn+3gsf 36gfx¿sf] /fli6«o sfg'gaf6 ;Daf]wg gePsf] cj:yfdf l;w} JolQmut ph'/L klg :jLsf/ ug]{5 . OR5flwg cfn]vdf $ j6f efux¿ 5g M efu ! M (General) k|fjwfgx¿ -wf/f !b]lv $_ efu @ M ;~rf/ sfo{ljlw -wf/f % b]lv !@_ efu # M hf“ra'em sfo{ljlw -wf/f !# b]lv !$_ efu $ M (Final) k|fjwfgx¿ -!% b]lv @$_ hDdf wf/fx¿ M @$ j6f o;/L afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwkfl/t ePb]lv cfh;Dd cfOk'Ubf afnaflnsfsf clwsf/;Fu ;DalGwt ;jfnx¿nfO{ ;Daf]wg ug{sf nflu cGt/f{li6«o sfg'gx¿df ;do;fk]If OR5fwLg cfn]vx¿ ;dfj]z ug]{ qmd hf/L /x]sf] 5 . 31g]kfndf afnclwsf/
  • 57. ;Gbe{ ;fdu|L != PUnfG6fOg h]a / afnclwsf/ cleofg, n]vsM rlGb|sf vltj8f, k|sfzsM sG;f]l6{od, k|yd ;+:s/0f, k|sfzg ldlt M @)^! @= afnclwsf/ ;+r]tgf k'l:tsf M k|sfzs l;ljg, g]kfn, cf7f}+ ;+:s/0f k|sfzg ldlt @))! Kfm/j/L #= afn;+/If0fsf nflu ;fd'bflos kl/rfng, ;|f]t ;fdfu|L, n]vs s]6 a]/L tyf ;'/]Gb| /]UdL, k|yd ;+:s/0f, k|sfzg ldlt M @)^^ $= afnaflnsfsf nflu ;'xfpFbf] ;+;f/, ;DkfbsM rlGb|sf vltj8f, k|sfzsM ;]e b lrN8«]g gj]{, k|yd ;+:s/0f, @))@, k'gM k|sfzg @))$ . %= www.un.org, UN News Center 32 g]kfndf afnclwsf/
  • 58. != afnclwsf/;DaGwL hfu/0f afnclwsf/;DaGwL ljZjJofkL 3f]if0ff kq !(%( cg'df]bg ePsf] @) jif{ k5fl8 cyf{t ;g !(&( nfO{ ;+o'Qm /fi6« ;+3n] æcGt/f{li6«o afn aif{Æ 3f]if0ff u¥of] . tTsflng d'df a8fdxf/fgL /Tgsf] ;+/IfsTjdf ljleGg lhNnfdf /x]sf g]kfn afn ;+u7gx¿n]] afnaflnsfnfO{ dgf]/~hg, v]ns'b / uLt–;+uLtsf ljleGg sfo{qmdx¿ ;~rfng u/] . t/ st} klg afnclwsf/sf] ljifodf s'g} rrf{–kl/rrf{ ePsf] yfxf ePg . Tolt~h]n b]zdf lg/+s'z k~rfotL Joj:yfsf]lj?4df ;g !(&( -@)#%÷@)#^_ df P]ltxfl;s ljBfyL{ cfGbf]ng ;'? ePsf] lyof] . o; cfGbf]ngsf] Ps ;lqmo ;xefuLsf] gftfn] b]zdf k|hftflGqs Joj:yfsf] k'gM:yfkgfsf] vf“rf]sf] ljifodf d /fhg}lts ¿kdf ;r]t eO;s]sf] lYf+PF . To;}n] cGt/f{li6«o afnjif{ vfln ;/sf/L cf}Kfrfl/stf / pT;jdf dfq} ;Lldt /x]sf] ljifodf d leq k|;:t c;Gt'li6x¿ v]ln/x]sf lyP . P]ltxfl;s hgdt ;+u|xsf] bf}/fg b]zJofkL ¿kdf ;DkGg …ax'bnLo zf;g Joj:yfÚ sf] KfIfdf ;~rflnt k|rf/ cleofgx¿sf] bf}/fg d}n] Tolt~h]n dfgjclwsf/ / afnclwsf/ pNNf+3gsf] ljifo klg efif0f ubf{ p7fpg yfn]sf] lyPF . ;fob log} 36gfqmd / ;f]rx¿n] klg qmdzM d leq b]zdf afnclwsf/ cleofgsf] ljsf; ug'{kg]{ ;f]rsf] lahf/f]k0f ePsf] x'g'kb{5 . @= afnbf;tfsf] ljifodf cGt/f{li6«o uf]i7L ;g !(*# sf] cS6f]a/df yfONof08sf] /fhwfgL a+}ssdf Pl;ofnL ljBfyL{ ;+3 (ASA) n] dfgj clwsf/ / o'jfsf] ljifodf Ps cGt/f{li6«o ;Dd]ngsf] cfof]hgf u/]sf] lyof] . TfTsfnLg cg]/f:jljo' / lqljlj s]Gb|Lo SofDk;sf] :jtGq ljBfyL{ o"lgogsf] g]t[Tj txdf lqmofzLntfsf] sf/0f ;f] sfo{qmddf ;xefuL aGg d]/f] gfd rog ePsf] lyof] . ;f] ;Dd]ngdf dnfO{ æg]kfndf afn>d / dfgj clwsf/Æ ljifos sfo{kq Kf|:t't ug]{ lhDd]jf/L cfOnfu]sf] lyof] . Tolt~h]n ;f] sfo{kq tof/ ug{ xfdLn] lqe'jg ljZjljBfno s]Gb|Lo SofDk;, sLlt{k'/df Ps sfo{bn agfPsf lyof}+ . d nufot lqljljsf ljleGg ;ªsfosf ;fyLx¿sf] k|ltlglwTj ePsf] sfo{bnn] ;f] sfo{kqsf] vfsf tof/ u/]kZrft ;f] sfo{kqnfO{ clGtd:j¿k lbP/ ;Dd]ngdf k|:t't u/]sf] lyPF . ;f] ;Dd]ngdf ;xefuL x'g] / sfo{kq k|:t't ug]{ cj;/sf] sf/0f afnclwsf/ vf;u/L afnbf;tf / afn>d zf]if0fsf] ljifodf yk ;r]t / hfu?s x'g dnfO{ an k'u]sf] ly+of] . #= afnclwsf/sf] ljifodf ax;sf] yfngL g]kfndf afnclwsf/ cleofgM Oltxf;sf s]xL dxTjk"0f{ ;Demgfx¿ – uf}/L k|wfg 33g]kfndf afnclwsf/
  • 59. afnclwsf/ / afnbf;tfsf] ljifodf la:tf/} :fr]t / hfu?s x'g yfn]kl5, d}n] o; ljifodf ljZjljBfnosf ;fyLx¿;Fu k/fdz{ u/L 5nkmn / ax; cufl8 a9fpg yfn]sf] lyPF . o;} ;Gbe{df ;g !(*$ sf] cGt/f{li6«o dfgj clwsf/ lbj;sf] ;Gbe{df lqe'jg ljZjljBfno s]Gb|Lo SofDk;df afnclwsf/sf] ljifoj:t'nfO{ k|fyldstfdf /fvL Ps ljrf/uf]i7L ;DkGg u/]sf lyof+} . TolTf~h]n ;dfhdf dfgj clwsf/ cfGbf]ng / cleofg leq klg afnclwsf/sf] ljifoj:t'nfO{ k|fyldstf lbg] / o; ljifodf uDeL/ 5nkmn÷ax; ug]{ rng lyPg . o; 36gfn] af}l4s ;d'bfodf afnclwsf/ / afnbf;tfsf] ljifodf cWoog–cg';Gwfg ug'{kg]{, 5nkmn, ax;x¿ t]h ug'{kg]{ / o; ljifonfO{ a[xQ/ k|hftflGqs cfGbf]ng / dfgj clwsf/ cleofgsf] cleGg cË agfp“b} afnaflnsfnfO{ bf;tf / zf]if0faf6 d'Qm ug{' kg]{ lgisif{ lgsflnPsf] lyof] . $= l;ljg g]kfnsf] :yfkgf ;g !(*% df ljZje/ cGt/f{li6«o o'jfjif{ dgfOPsf] lyof] . o; cj;/df cfof]lht ljleGg sfo{qmdx¿df klg xfdLn] afnclwsf/ / afnbf;Tjlj?4sf s'/fx¿ la:tf/} hf]8b} uPsf lyof}+ . ;g !(*) df :fDkGg P]ltxfl;s hgdt ;+u|xn] b]zdf /fhg}lts lgoGq0fsf] l:ylt s]xL v's'nf]] ePklg dfgj clwsf/;DaGwL ultljlwx¿df ;/sf/L aqmb[li6 sfod g} lyof] . ;g !(*^ df d]/f] ;+of]hsTjdf sf7df08f}df cw{e"ldut cj:yfdf ;DkGg æPlzof–k|zfGt If]qdf dfgj clwsf/M oyfy{ / r'gf}tLÆ ljifos sfo{zfnf uf]i7Ldf klg afnclwsf/sf] ljifodf 5nkmn yfn]sf lyof}+ . o;/L ljleGg ;dodf ePsf afnclwsf/;DaGwL 5nkmn÷ax;n] g]kfndf afnclwsf/;DaGwL ;+:yfsf] :yfkgf ug'{kg]{ dxz'; ul/Psf]n] l;ljg g]kfnsf] ;f]r, b[li6sf]0f / /0fgLltsf] ljsf; ePsf] xf] . o; ljifodf d}n] dfgj clwsf/ ;+/If0f d~rsf tTsflng cWoIf k|f=8f=dy'/f k|;fb >]i7, g]kfn dfgj clwsf/ ;+u7gsf cWoIf Clifs]z zfx, tTsflng hgkIfLo /fli6«o k~rfot ;b:o kbd /Tg t'nfw/ / clwjQmf ;'jf; g]DjfË -jt{dfg ;+ljwfg ;efsf cWoIf_ cflb;Fu k/fdz{ u/]sf] lyPF . ;a}sf] ;Nnfx–;'emfjcg'';f/ l;ljg g]kfnnfO{ tTsflng sfg'g cg';f/ cf}krfl/s ¿kdf btf{ ug{ k|oTg ul/of] . t/ lg/+s'z k~rfotL Joj:yflj?4sf] d]/f] lqmofzLntfsf sf/0f ;f] ;+:yf nfdf] ;do;Dd lhNnf sfof{no, sf7df08f}df btf{ x'g ;s]g . k5fl8 ;f] ;+:yfnfO{ cf}krfl/stfsf] nflu u}/ gfkmfd"ns ;+:yfsf] ¿kdf btf{ ul/Psf] lyof] . ;f] ;+:yf ;g !(*^ sf] cGt/f{li6«o afnclwsf/ lbj; gf]e]Da/ @) tfl/vsf] lbg :yfkgf u/]tfklg ;f]sf] cf}krfl/s 3f]if0ff !(*& hgj/L ! sf lbg ul/Psf] lyof] . o; ;Gbe{df cfof]lht ;f] ;fj{hlgs sfo{qmddf l;ljg g]kfnnfO{ jQmfx¿n] b]zs} klxnf] afnclwsf/ ;+:yfsf] ¿kdf 3f]if0ff u/]sf lyP . To;sf] s]xL ;do kZrft g} l;ljgn] sf7df08f}df ;g !(** df æblIf0f Plzofdf afn>dM oyfy{ / r'gf}tLÆ ljifos sfo{zfnf uf]i7L dfkm{t o; If]qsf ljleGg b]zx¿df afnclwsf/sf] l:ylt / r'gf}tLsf] ljifoj:t'df Jofks 5nkmn / ax; ;DkGg u/]sf] lyof] . gf]a]n k'/:sf/ lah]tf s}nfz ;TofyL{ To;a]nf ;f] sfo{qmdsf] Ps ;lqmo ;xefuL dWo]sf] x'g'x'GYof] . o;} qmddf l;ljgsf] kxndf æblIf0f PlzofO{ afnclwsf/ d~rÆ sf] klg u7g ul/Psf] lyof] . To;}sf] kxndf sf]nsftf 34 g]kfndf afnclwsf/
  • 60. -!(*(_ / 9fsf -!(()_ df afnclwsf/;DaGwL blIf0f PlzofO{ ;Dd]ngx¿ / cGo b]zx¿df klg ljleGg afnclwsf/;DaGwL sfo{qmdx¿ ;DkGg ul/Psf] lyof] . %= hgcfGbf]ngdf afnclwsf/sf] s'/f ;g !(*(÷() sf] P]ltxfl;s hgcfGbf]ng d"ntM …k|hftGq k'gM:yfkgfÚ sf] lglDt ;DkGg ePsf] ePtfklg o; cfGbf]ngdf dfgj clwsf/ cfGbf]ngsf] tkm{af6 ;zQm P]Soj4tf k|bz{g ug'{sf] ;fy} ljleGg sfo{qmdx¿ klg ;DkGg ul/Psf] lyof] . ;fy;fy} g]kfnsf] Oltxf;df ;fob klxnf] rf]6L ;+:yfut ¿kdf afnclwsf/sf] ;+/If0f / ;Dj4{gsf] ljifo l;ljg g]kfnn] hgcfGbf]ng;Fu ufF;]/ p7fPsf] lyof] . Tolt~h]n l;ljg g]kfnn] hgcfGbf]ngsf] qmddf ;/sf/L bdgsf] sf/0faf6 ePsf afnclwsf/ pNn+3g:fDaGwL k|ltj]bg klg ;fj{hlgs u/]sf] lyof] . Tolt~h]n ePsf w/ks8 / lu/ˆtf/Lsf] qmddf l;ljg g]kfn;Fu cfj4 y'k|} ;b:ox¿ klg k/]sf lyP . ^= afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwsf] d:of}bf af/] afnclwsf/sf ljifoj:t'x¿ af/] nfdf] ;dob]lv cGt/f{li6«o:t/df ax; / 5nkmn ePtfklg /fHox¿nfO{ o; ljifodf afWosf/L agfpg] vf; s'g} Jojl:yt cGt/f{li6«o dxf;lGwsf] Joj:yf eO;s]sf] lyPg . o; ljifodf ;g !(&( df cGt/f{li6«o afnjif{sf] ;Gbe{df ;+o'Qm /fi6« ;+3sf Ps ;b:o /fi6« kf]Nof08n] …afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwÚ sf] cfjZostf / pkfb]otf ljifodf /fv]sf] k|:tfj kfl/t ul/Psf] lyof] . ;+o'Qm /fi6« ;+3af6 pk/f]Qm k|:tfj kfl/t eO;s]kZrft lj1x¿sf] Ps sfo{bn u7g u/L …afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwÚ sf] d:of}bf ug]{ sfd yfn]sf] lyof] . g]kfndf pk/f]Qm …afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwÚ sf] d:of}bfnfO{ o"lg;]kmsf] ;xof]udf cg'jfb / k|sfzg u/L l;ljg g]kfnn] /fli6«o ax; / 5nkmn yfn]sf] lyof] . ;fy;fy}, lkmGfNof08sf] /fhwfgL x]nl;GsLdf ;g !(** df ;DkGg afnclwsf/ d:of}bf dxf;lGw;DaGwL cGt/f{li6«o ;Dd]ngdf d :jo+n] g]kfnsf] tkm{af6 ;xefuL eO{ /fli6«o ax; / 5nkmnsf lgrf]8x¿ k|:t't u/]sf] lyPF . ;f] cGt/f{li6«o ;Dd]ngn] dxf;lGwsf] d:of}bfdfly Jofks 5nkmn / ax; u/L To;df ePsf sdL sdhf]/L / yKgkg]{ s'/fx¿ ;dflji6 u/L ;f] d:of}bf dxf;lGwnfO{ ;+o'Qm /fi6« ;+3sf] dxf;efaf6 csf]{ jif{ -;g !(*(_ df kfl/t ug{ cfXjfg u/]sf] lyof] . &= ;+ljwfg / afnclwsf/ P]ltxfl;s hgcfGbf]ngsf] ;kmntf kl5 tTsflng /fhf aL/]Gb|n] GofofwLz ljZjgfy pkfWofosf] cWoIftfdf g]kfn clw/fHosf] ;+ljwfg @)$&, d:of}bf ug{ Ps ;+ljwfg d:of}bf zfxL cfof]u u7g u/]sf lyP . /fli6«o ;efu[x sf7df08f}df sfof{no ePsf] cfof]udf x/]s lbg h;f] ljleGg /fhg}lts bn, ;fdflhs cfGbf]ng, ljleGg ju{ / txsf hgtf cfˆgf] k|ltlglw d08n ;lxt ;+ljwfgdf cfˆgf xs–clwsf/sf] ;jfn ;dflji6 ug{ ljleGg h'n'; / ;d"xx¿ lnP/ hfg] ub{Yof] . Tolt~h]n æcfjfhljxLgÆ 35g]kfndf afnclwsf/
  • 61. elgPsf afnaflnsf;DaGwL xs–clwsf/sf] s'/f ;+ljwfgdf ;dflji6 ug{ l;ljg g]kfnsf] kxndf Ps k|ltlglw d08n agfO{ !) a'Fb] cjwf/0ffkq k|:t't ul/Psf] lyof] . Tolt~h]n cfof]usf cWoIf pkfWofon] eGg'ePsf] lyof], æuf}/LhL, of] cfof]udf x/]s lbg h;f] ljleGg ;d'bfosf dflg;x¿ ;+ljwfgdf cfˆgf] xs–clwsf/ ;'lglZrt ug{ k|ltlglw d08n lnP/ cfpF5g . ;fob tkfO{Fsf] k|ltlglw d08n dfq To:tf] xf], h;n] cfjfhljxLg afnaflnsfsf] ;/f]sf/ lnP/ cfpg' ePsf] 5 . d tkfO{FnfO{ wGojfb lbG5' / ;se/ tkfO{Fx¿n] p7fpg' ePsf] s'/f ;+ljwfgdf ;dflji6 ug{ k|oTg ub{5' .Æ afnclwsf/ cfGbf]ngdf d]/f] lg/Gt/tf b]v]/ pxfFn] ;do–;dodf ;f] s'/f ;Demg'x'GYof] . kl5 pxf“s} ;xf]b/ efO /fli6«o dfgj clwsf/ cfof]usf] cWoIf x'“bf Ps cfo'Stsf] gftfn] ;xsfo{ ug]{ df}sf kfp“bf d}n] ;do ;dodf ;f] s'/fnfO{ ;Gbe{sf] ¿kdf p7fpg] ub{y]F . *= afnclwsf/ dxf;lGwdf g]kfnsf] ;dy{g g]kfndf P]ltxfl;s hgcfGbf]ngsf] ;kmntf / k|hftGqsf] k'gM:yfkgfn] ubf{ dfgj clwsf/ / nf]stGqsf] ;+/If0f / ;Dj4{gdf Ps ;sf/fTds jftfj/0f lgdf{0f ePsf] lyof] . To;}n], g]kfnsf] dfgj clwsf/ ;d'bfo / gful/s ;dfhsf] kxndf tTsfnLg cGtl/d ;/sf/sf k|wfgdGqL s[i0f k|;fb e§/fO{;Fu e]63f6 u/L dfgj clwsf/sf d"n dxf;lGwx¿df x:tfIf/ / cg'df]bg ug{ cfXjfg u/]sf] lyof] . g]kfn pk/f]St dxf;lGwdf x:tfIf/ vf]n]s} klxnf] lbg x:tfIf/ ug]{ b]zsf k+lQmdf kb{5 . kmn:j¿k g]kfn ;/sf/n] afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwnfO{ dxf;efaf6 kfl/t ug{ klg ;sf/fTds e"ldsf lgjf{x u/]sf] lyof] . To;kl5 ;f] dxf;lGwsf] g]kfn ;/sf/n] ;g !(() ;]K6]Da/ !$ tfl/vsf] lbg Joj:yflksfn] cf}krfl/s ¿kdf cg'df]bg u/L g]kfnnfO{ kIf/fi6«sf] ¿kdf :yflkt u/]sf] lyof] . :d/0fLo 5, pk/f]Qm P]ltxfl;s lbgsf] :fDemgfdf g]kfnn] kl5Nnf jif{x¿df /fli6«o afnlbj; klg dgfpg] ub{5 . (= afnclwsf/sf] /fli6«os/0f / ;+:yfut ug]{ k|s[ofsf] yfngL afnclwsf/;DaGwL dxf;lGwsf] cg'df]bg eO;s]kZrft k|To]s /fHo kIfn] To; ljifodf cfˆgf b]zjf;LnfO{ hfgsf/L u/fpg], ;r]t agfpg] / ;f] cg's"nsf] /fli6«o sfg'g, gLlt / ;+oGqx? lgdf{0f ug'{ kb{5 . dfgj clwsf/ vf;u/L afnclwsf/sf] ljifoj:t'df cf}krfl/s ¿kdf ;/sf/L k|lta4tf xfl;n ePtfklg To;nfO{ Jojxf/df ¿kfGt/0f ug{ ljleGg laWgafwfx¿ / lxlRsrfx6x¿ ljBdfg /x]sf] lyof] . To;nfO{ kf/ ug{sf nflu g]kfnsf] dfgj clwsf/ ;d'bfo / ;r]t gful/s ;dfhn] g]kfn ;/sf/ / /fhg}lts kf6L{x¿;Fu Jofks 5nkmn / ax; u/L To;sf] sfof{Gjogsf] nflu zflGtk"0f{ bafa ;[hgf ug'{k/]sf] lyof] . kmn:j¿k, qmdzM afnaflnsf;DaGwL P]g @)$* / afnaflnsf;DaGwL lgodfjnL @)%! lgdf{0f ePsf] lyof] . tL P]g / lgodfjnLx¿ oyfy{df dxf;lGwsf] efjgfg';f/ b'?:t gePtfklg g]kfndf klxnf] k6s afnclwsf/;DaGwL lj:t[t sfg'g lgdf{0f ePsf]n] To;nfO{ ;sf/fTds sbdsf] ¿kdf lnOPsf] lyof] . 36 g]kfndf afnclwsf/
  翻译: